Q. Shodiyeva nutq 0 ‘stirish uslubiyoti

Badiiy adabiyot bilan tanishtirish. 
Bolalarni badiiy adabiyotga 
b o klgan qiziqishini rivojlantirishga dasturda alo hid a b o klim ajratil- 
gan. Bolalam ing a d a b iy o tg a bo'lgan qiziqishlarini va m uh abb a- 
tini o kstirish va rivojlantirish maqsadida ularga hikoyalar, she’rlar 
o ‘qib beriladi, e rta k la r hikoya qilib beriladi, s h e ’rlar yod oldiriladi. 
Kitobdagi rasm larni k o ‘rib chiqib, uni t o kg ‘ri idrok etish, asar 
m az m u n in i tu sh u n ib olish, q ah ra m o n la rn in g xatti-harakatlarini 
b a h olay olish, b a d iiy s o ‘z jozibasini his e ta olish qobiliyatini 
tarbiyalash kabi vazifalar dasturda ko'rsatilgan.
D a s tu r d a k a tt a va ta y y o r lo v g u r u h id a g i b o la la rn i savod 
o krgatishga tayyorlash u c h u n h am alohida o krin ajratilgan. Bu 
b o l a l a r n i ik k i, u c h , t o krt s o ‘z d a n
i b o r a t , k o km a k c h i va 
b o g ‘lovchilarsiz g a p tu z is h g a (m a sa la n, „ K o p t o k d u m a l a d i “ , 
„Chiroyli qo*ng‘iro q “ , „ A h m a d koptokni o ld i‘k, „L ola Ahm adga 
koptokni irgkityaptik‘ va h. k. lar), so'zlarni b o kg ‘inlarga ajratishga 
(m asalan, 
Lo-la, q o k- g kir-c h o q , o ky -n a - y a p -ti) o krgatadi.
„Bolalar bog kc h a s id a t a ’lim-tarbiya d a s tu ri“ dagi „Tevarak- 
a t r o f bilan t a n is h tiris h , n u tq
o kstirishu b o 'lim la r in in g ikkita 
xususiyati bor:
— 
Bolalar b o g kc h a s i d a o n a tilini o 'r g a tis h va shu orqali 
bo lalam in g og'zak i n u tq in i rivojlantirishga asoslanganligidir.
6 - § . D a s tu r vazifalarini am alg a oshirish 
y o ila r i
Bolalar b o g kc h a sid a n u tq o ‘stirish dasturi b o lala m in g u yoki 
bu faoliyati ( o ‘quv, o kyin, m e h n a t, maishiy) jarayonida amalga 
oshiriladi.
B o la la r n u t q i n i s h a k l l a n t i r i s h k a tt a k is h ila r t o m o n i d a n
m a 'lu m bir faoliyat orqali amalga oshiriladi. Bu faoliyat turlarini

---

shartli ravishda vositalar deb aytish h a m m u m k i n . S hunday qilib. 
nutqni rivojlantirish vositalariga m a s h g ku lo tla r , o ‘yin, m e h n a t, 
maishiy faoliyat yoki kundalik hayot faoliyati, sa n 'at asarlarini 
id r o k e tis h k a b i l a r n i k iritis h m u m k i n . A m m o b u f a o l i y a t
tu rla rin in g b a rc h a s ig a tarb iy ac h i va k a t t a l a r rahb arlik qila d i, 
boshqaradi, yoMlaydi.
Bolalar kundalik hayotdagi faoliyatlarida nu tq d an m ustaqil 
r a v is h d a f o y d a l a n a d i l a r . A m m o u l a r n i k a t t a l a r n a z o r a t i s i z
qoldirilsa. n u t q id a b a 'z i n u q s o n la r
m u s t a h k a m l a n i b q o la d i. 
Shuningdek, yaxshi tashkil etilm agan m a s h g ‘ulot, o 'yin, m e h n a t, 
maishiy faoliyat h a m bola nutqiga salbiy t a 's i r etadi. „B o lalar 
bog'chasida t a ’lim -tarbiya d asturikkd a h a m b o la nutqini rivojlan­
tirish b o'yicha ikkita ish t u n ko krsatilgan: birinchisi — b olalar- 
ning barcha b o g kc h a xodimlari, ta rb iy a c h ila r h a m d a bir-birlari 
bilan erkin 
m u o m a la d a bo'lishga o ‘rgatish; 
ikkinchisi—n u t q
o kstirish b o ‘y i c h a m u sta q il m a s h g ku l o t l a r . B o la la rn i 
e r k i n
m u o m a la g a o 'r g a tis h
quyidagi fa o liy a tla r ja r a y o n id a a m a lg a
oshiriladi: a) m aishiy faoliyatda (ertalabki kiyim alm ashtirishda, 
k iy in is h d a , o v q a tl a n is h j a r a y o n i d a , y u v i n i s h d a va h o k a z o ) ;
b) sayr v a q tid a ; d ) 
0
‘yin j a r a y o n id a ; e ) t e v a r a k - a t r o f b i l a n
tanishtirishda (ijtimoiy hayot va yilning turli fasllaridagi ta b ia t 
bilan); 0 m eh n a t jarayonida (x o 'ja lik -m a ish iy , q o l m e h n a ti); 
g) b a y r a m t a d b i r l a r i v a q t i d a ; h ) b o s h q a m a s h g ku l o t l a r d a
(elem entar m ate m a tik tasavvurlarini sha klla ntirish, rasm, qu rish, 
yasash, qirqib-yelimlash, jismoniy tarbiya, m usiqa). N utq o kstirish 
b o kyicha maxsus m ashg'ulotlar h a m m a g u r u h la r d a „ T e v a ra k -a tro f 
bilan ta n is h tiris h , ijtim oiy hayot h o d i s a l a r i g a qiziqishni t a r -
biyalash“ , „ N u t q o 's tiris h “ , „Badiiy a d a b i y o t “ , „T abiat b ila n
tanishtirish va n utq o kstirish“ nom i bilan berilgan. Bola n u tq in i 
riv o jla n tiris h n in g asosiy v o s ita la r id a n ( s h a k l la r id a n ) biri b u
t a iim d ir.
T a'lim n in g asosiy shakli m ash g 'u lo td ir. N u t q okstirish m a s h -
g‘ulotlarida bola o kz nutqini tarb iy ach in ing nam unaviy nutqi b i ­
lan taqqoslashga, boshqa bolalar bilan o 'q u v materialini b a ja -
rishga, ya'n i tarbiyachining tu sh u n tirish in i, hikoyasini tin g lash - 
ga, birgalikda rasm lam i, diafilmlarni k o 'ris h g a , suhbatlashishga, 
didaktik o kyinlarda ishtirok etishga, b irgalikd a kuylashga, m u s iq a
tinglashga, m a ’lum bir obyektga d iq q atin i q a ra ta olishga, n a v b a t 
bilan gapirishga o krganadi. Bolalar m a s h g ku lo td a yangi b ilim la r
(voqea va hodisalar 
0
‘rtasidagi b o g klan ishlarga taalluqli s o 'z la r ,

---

nutqning g r a m m a t ik shakllari) bilan tanishadilar, tarbiyachining 
nutqiy k o ’rsatm asi orqali o 'q u v ishlarini bajarishga, o ‘z ishlariga 
b aho berishga o ‘rganadilar.
O n a tilini o ‘rgatish m ash g ‘ulotlarini didaktik maqsadiga k o ‘ra 
quyidagi tiplarga ajratish m um kin: yangi m aterialni bayon etuvchi 
m ashg‘ulotlar, b ilim , m alaka va k o ‘nikm alarni m ustahkam lovchi 
m ash g ‘ulotlar, b ilim la rn i u m um lashtiru v chi va bir tizimga so- 
luvchi m a s h g ‘u l o t l a r , y a k u n lo v c h i y o ki t e k s h iru v c h i-h is o b g a
oluv chi-sinovchi a ra las h m ashg'u lotlar.
Bolalar b o g 4c h a s id a ilgari hosil qilingan