Qarshi davlat universitetining pedagogika instituti "tasdiqlayman"

Eksperiment metodi. Yangi psixologik faktlarga ega bulishning obyektiv usullaridan biri – 
eksperiment metodidir. Kuzatishdan
farki, eksperiment utkazuvchi sinalayotgan faoiyatga faol aralashuvi, sun’iy 
vaziyat paydo kilinishi mumkin. Bu metod inson psixikasini chukur, anik tadkik kilishda eng muximi xisoblanadi. 
Eksperiment metodi yordamida sun’iy tushunchalarning shakllanishi, favkulodda xolatdan chikish, muammoli 
vaziyatni xal kilish jarayonlari, shaxsning xis–tuygulari, xarakteri va tipologik xususiyatlari urganiladi. Inson 
psixikasining nozik ichki boglanishlari, munosabatlari, konuniyatlari, konunlari, xossalari, murakkab mexanizmlari 
tekshiriladi.
Eksperiment metodining ikkita asosiy turi farklanadi: tabiiy eksperiment va laboratoriya 
eksperimenti. Tabiiy eksperiment pedagogik–psixologik
masalalarni xal kilishda kullaniladi. (Sinfda sun’iy, 
odatdagidan boshkacha vaziyat va muxit yaratib kuzatish). Bu metodning ilmiy asoslarini 1910 yilda Aleksey 
Fedorovich Lazurskiy (1874–1917) ishlab chikkan. Bu metoddan ishlab chikarish jamoalari a’zolarining, ilmiy 
muassasa xodimlarining, ukituvchilarning,keksaygan kishilarning psixologik uzgarishlarini, uzaro munosabatlar, ish 
kobiliyatlari, mutaxassislikka yarokli–liklari muammolarini xal kilishda kuprok foydalanish mumkin. Tabiiy 
sharoitda inson psixikasini urganishda sinaluvchilarning uzlari bexabar bulishi, kundalik mexnat tarzi doirasida 
amalga oshirilishi, zavod va fabrikada moddiy maxsulot ishlab chikarish samaradorligini oshirishga karatilgan 
xolatlarda kullanilishi mumkin.
Laboratoriya (klinika) metodi kupincha
individual (goxo guruxiy) shaklda sinaluvchilardan yashirmay, 
maxsus psixologik asbob–uskunalar, yul–yuriklar, tavsiyalar,kursatma va ilovalardan foydalanib olib boriladi. Inson 
psixikasidagi uzgarishlarni aniklaydigan detektorlar, elektron va radio ulchagichlar, sekundomer, refleksometr, 
anomaloskop, taxistaskop, audometr, esteziometr, elektrotiogramma, elektroense-falogramma kabilardan xam 
foydalaniladi. Laboratoriya eksperimentining xarakterli belgisi fakat uning laboratoriya sharoitida maxsus 
psixologik asboblar yordamida utkazishlarida va sinaluvchining xatti–xarakatlari yul-yurikka binoan sodir bulishi 
bilangina emas, balki sinalayotganligini biladigan sinaluvchi (garchi odatda, sinalayotgan kishi eksperimentning 
moxiyati nimadan iboratligini, konkret nimani va nima maksadda tadkik kilishayotganligini bilmasa xam) kishining 
munosabati bilan xam belgilanadi. Laboratoriya eksperimenti yordamida dikkatning xossalarini, idrok, xotira va 
boshkalarning uziga xos xususiyatlarini tadkik kilish mumkin. 
Ko’pincha laboratoriya sharoitida kishining (uchuvchi, xaydovchi, operator singarilarning) kutilmagan, 
tasodifiy (ekstremal) vaziyatdagi modellari yaratiladi. 
Tajriba aniklovchi, tarkib toptiruvchi va tekshirish kismlariga bulinadi. Tajribaning aniklovchi kismida psixik 
xususiyat, jarayon yoki xolat, uyin, mexnat, ukish kabi faoliyat turlarida tadkik kilinadi. Tarkib toptiruvchi tajribada 
sinaluvchilarda biror fazilatni shakllantirish shuning dek ularga maksadga mofik muayyan malakani yul–yurik va 
usulni urgatish rejalashtiriladi. Tekshirish kismida tarkib toptiruvchi boskichda shakllantirilgan usul, vosita, yul–
yurik, malaka va shaxs fazilatlarini darajasini, barkarorligini aniklash, ta’sirchanligiga ishonch xosil kilish uchun 
moxiyati xar xil mustakil topshiriklar beriladi. Tekshirish tajribasi orkali tarkib toptiruvchi eksperimentning 
samarasi ulchanadi.Yigilgan ma’lumotlar mikdor–statistik usulda kayta ishlanib, turmushga tatbik kilinadi. Inson 
psixikasi xususiyatlarini tadkik kilish orkali muxandis psixologlar eng zamonaviy elektron kurilmalar, robotlar 
yaratish ustida ish olib bormokdalar.