Qo'lyozma sifatida Vavilova Lyubov Nikolaevna mehnat muhofazasi mutaxassislarining professional shaxsiy sifatlarini shakllantirish

KUTUBXONA""
U kasallik yoki nogironlik holatida sog'lig'ining yomonlashuv darajasini birdan nolga qadar ifodalovchi Ros vazn koeffitsientlarini ifodalaydi, ­bunda odamning jismoniy holati va ularning yo'qolishi sababli qayg'u darajasi hisobga olinadi. Yiliga kunlarda yo'qolgan hayot vaqtini hisoblash quyidagi formula bo'yicha amalga oshiriladi:
Hayot muddati = D (1 - Ros), kunlar yiliga, (1,8)


Шкала Россера
Bu erda D - insonning ma'lum bir jismoniy va psixo-emotsional holatiga mos keladigan yildagi kunlar soni.

Nogironlik	Qiyinchilik darajasi yo'q	engil tashvish darajasi	Qiyinchilik darajasi o'rtacha	Qiyinchilik darajasi og'ir
Yo'qotish yo'q	1000	0,995	0,990	0,967
Ishni to'xtatmasdan engil qobiliyatsizlik­	0,990	0,980	0,973	0,932
Engil nogironlik	0,980	0,972	0,956	0,912
Cheklangan ­ishlash qobiliyati	0,964	0,956	0,942	0,870
To'lanadigan ­ishni qila olmaslik	0,946	0,935	0,900	0,760
Nogironlar aravachasida harakatlanish, ­o'tirish qobiliyati	0,875	0,845	0,680	0.000
To'shakka mixlangan	0,677	0,564	0.000	-1,486
Jiddiy kasalliklar va jarohatlar	-1,028	-	-	-

1.3-jadval

Baholash hisob-kitoblarini amalga oshirish uchun quyidagilarni hisobga olish kerak:

• 
  halokatli _jarohatlar bo'lsa lst \ _u003d (1 -0) • 365 - 365, kun. yiliga;
  
• 
  bir kun yoki undan ko'p mehnat qobiliyatini yo'qotish bilan jarohatlanganda Utr = (1-0,9) • K _t = 0,1 • K _t , kunlar. yiliga;
  

K _t - shikastlanishning zo'ravonlik koeffitsienti.
Sog'likka etkazilgan zararni ­kasbiy faoliyat shartlari va sog'likka etkazilgan zararning miqdoriy qiymatlari bilan baholashga bunday yondashuv Utr. _yillar , Utr, U _P lar mutaxassislar tomonidan belgilanishi mumkin va kerak. Ushbu ­qiymatlarni belgilash kasbiy faoliyat natijasida sog'liqqa etkazilgan zarar xavfini aniqlash va muayyan korxonada mehnatni muhofaza qilish tizimini takomillashtirish bo'yicha istiqbolli yo'nalishlarni yaratish imkonini beradi.
Mavjudlik faktining asoslanishi ­va sog'liqqa yashirin va ko'rinadigan zararni yagona miqdoriy o'lchov bilan o'lchashning amaliy imkoniyati mehnatni muhofaza qilishda kasbiy xavf tarkibini ilmiy asoslash imkonini berdi. Taklif etilayotgan struktura uch komponentli model bo'lib, hozirda qo'llanilayotgan ikki komponentli modeldan farqli o'laroq, ya'ni: ishchilarning kasbiy xavfi turli darajadagi jarohatlar tufayli sog'lig'iga zarar etkazish xavfidan iborat RTR , o'limga olib keladigan natijani ta'kidlaydi R _{tr . .yillar} , kasbiy kasalliklar tufayli sog'liqqa zarar yetkazish xavfi turli darajadagi nogironlik bilan Rpz va R ­_N ut- namoyon bo'lishining yashirin shakllari shaklida mehnat muhitining noqulay sharoitlari bilan sog'likka zarar etkazish xavfi.
Risk nazariyasining ma'lum bo'lgan pozitsiyasiga asoslanib, xavf miqdoriy jihatdan ­zararni matematik kutish sifatida belgilanadi va ishda bajarilgan xavfning raqamli xususiyatlarini (kutish, tarqalish, ishonch oralig'i) hisoblash natijalariga ko'ra, u Mehnatni muhofaza qilishda kasbiy xavfning matematik tavsifining dastlabki yaqinlashuvi quyidagi shaklda to'g'ri ifodalanishi isbotlangan:
R-PR - Rtr.SUMMER.YEARS ⁺ RtrUTP + EP _P3 .]UPZ-j ⁺ EPcKP.iUCKP.i ' U -9)
j i
bu erda R pr - har yili yo'qolgan kunlar bilan o'lchanadigan kasbiy xavf darajasini baholash ; ­Rtr.years”. R tr." R pz j, R skr. i - o'limga olib keladigan sog'liqqa zarar etkazish ehtimoli, ­bir kun yoki undan ko'proq nogironlik, belgilangan nogironlik guruhiga ega bo'lgan kasb kasalliklari] (j = 3, 2, 1), xavfli toifadagi mehnat sharoitida ishlash (i = 3,1). 3.2;3.3;3.4 va 4), mehnatni muhofaza qilish tizimidagi mavjud statistik ma'lumotlar asosida aniqlanadi; tr . yillar." U tr., - jarohatlar tufayli sog'likka zarar etkazish; Upz.] - nogironlik guruhi belgilangan kasbiy kasallik bilan kasallanganda sog'liqqa etkazilgan zarar]; Ukr. i - i toifadagi mehnat sharoitida sog'liqqa zarar etkazish.
Rnp ning umumiy qiymati kasbiy ­xavfning ajralmas ko'rsatkichidir. Shunday qilib, mehnatni muhofaza qilish tizimida kasbiy tavakkalchilikning integral ko'rsatkichi asoslanadi, bu kasbiy faoliyatda ishlaydigan har bir kishi uchun o'rtacha umr ko'rish davomiyligini qisqartirish vaqtini ifodalaydi va uning miqdoriy tavsifi uchun matematik model taklif etiladi.
Taklif etilgan integral ko'rsatkich ­asosida Rossiyaning sanoat sektori uchun kasbiy xavf tarkibini miqdoriy baholash va tahlil qilish o'tkazildi, uning natijalari 1.4-jadvalda keltirilgan.
kasbiy tavakkalchilikda mehnat sharoitlari tufayli sog'likka yashirin zarar etkazish xavfining ulushi ustunlik qiladi . ­Mehnatni muhofaza qilishning maishiy tizimidagi paradoksal holatlardan biri shundaki, ishlab chiqarish sohasida band bo'lganlarning 25% dan ortig'i sanitariya-gigiyena me'yorlariga javob bermaydigan sharoitlarda, taxminan 47% - noqulay mehnat sharoitida ishlaydi; Shu bilan birga, mustaqil nufuzli manbalarga ko'ra, Rossiyada har 10 000 ishchiga to'g'ri keladigan yillik kasbiy kasallanish sanoati rivojlangan mamlakatlarga qaraganda 30-40 baravar past. Kasbiy xavfni baholashga taklif etilayotgan yondashuv ushbu qarama-qarshilikni aks ettiradi: zararli mehnat sharoitlaridan kelib chiqadigan xavfning kasbiy kasalliklar ko'rinishida namoyon bo'lganiga nisbati Rossiyaning sanoat sektori uchun 91,6 / 1,7 × 50 baravar, ya'ni aksariyat hollarda. , Rivojlangan mamlakatlarda sog'liq uchun ochiq-oydin zarar sifatida qayd etilgan narsalar, biz hali ham yashirin bo'lib qolamiz.
1.4-jadval
Rossiyaning sanoat sohasida kasbiy xavf darajasini baholash

Sanoat	R pr, kunlar yiliga	Ulashish, %				Xavf klassi^1
		R TR. YILLAR.	rtp.	Rn3	Rit.
ishlab chiqarish ­sohasi	0,95	5.5	1.6	1.7	91.6	-
Ko'mir ­sanoati	2.27	7.3	3.6	12.4	79,0	10
Qishloq xo'jaligi	1.41	4.6	2.0	4.3	81.1	to'qqiz
Rangli metallurgiya	1.39	5.2	1.0	7.4	76.8	7
Mashinasozlik ­va metallga ishlov berish	0,91	3.1	1.7	17.7	76,0	5-6
Yengil ­sanoat	0,75	2.7	0,8	16.9	64.6	4
Qurilish	0,47	22.6	3.7	4.7	76.5	6
Ulanish	0,16	17.7	2.7	1.2	79.3	2

Integral kasbiy xavfning taklif etilayotgan ko'rsatkichi ­muayyan korxonalar, hududlar va tarmoqlarda mehnatni muhofaza qilish bilan bog'liq ishlarning holati to'g'risida mutaxassislarga ma'lum bo'lgan sifatli xulosalarni etarli miqdorda baholash imkonini beradi.
Bu uning ta'rifi asosidagi ilmiy-uslubiy qoidalar ­to'g'ri ekanligini va ular asosida ishlab chiqilgan vositalardan muayyan ishlab chiqarishda mehnatni muhofaza qilishning zamonaviy muammolarini hal qilish uchun mehnatni muhofaza qilish bo'yicha mutaxassislarning uzluksiz kasbiy tayyorgarligi tizimida foydalanish mumkinligini ta'kidlash uchun asos bo'ladi.
Qonunchilikda mustahkamlab qo‘yilgan mehnat natijalariga nisbatan mehnatkashlar hayoti va sog‘lig‘i ustuvorligi tamoyilini amalda tatbiq etish bo‘yicha aniq chora-tadbirlar ishlab chiqish ana shunday vazifalardan biridir. ­Bu nafaqat ishlab chiqarishning texnik-iqtisodiy va ekologik-iqtisodiy ko'rsatkichlariga, balki insonning mehnat jarayonidagi o'rnini uning shikastlanish xavfidan himoya qilish nuqtai nazaridan qayta ko'rib chiqishga e'tiborni kuchaytirish global tendentsiyasiga mos keladi. sog'likka. Rossiya uchun masalaning bunday shakllantirilishining dolzarbligi shundaki, uning iqtisodiy makonining ochilishi bilan bir qator hollarda ma'lum tarmoqlar va ishlab chiqarishga xorijiy investitsiyalar ustuvorligi mehnatning arzonligi, tabiiy resurslar va “iflos” texnologiyalarni eksport qilish imkoniyati.Xalqaro bozorga chiqadigan tovarlar munosib mehnat sharoitida ishlab chiqarilishini kafolatlaydigan ijtimoiy sertifikatlarni joriy etish.Ushbu ijobiy tendentsiyalarni amaliyotga tatbiq etish uchun bizga miqdoriy baholash imkonini beradigan vositalar zarur. texnik echimlarning progressivligi va mahsulot ishlab chiqaruvchilarning kasbiy xavf nuqtai nazaridan ishlab chiqarishning xavflilik darajasi.
Ishlab chiqarishning asosini texnologik jarayon tashkil etadi. Texnologik jarayonlarni kasbiy xavf omili bo'yicha baholash muammosini hal qilish uchun noqulay mehnat sharoitlari tufayli sog'likka zarar etkazish xavfidan foydalanish asoslanadi. Shu maqsadda ­texnologik jarayonlarni miqdoriy baholash va ishlab chiqarilgan mahsulot turlari va kasbiy xavf omili bo'yicha ishlab chiqarish xavfsizligi darajasini baholash usullari taklif etiladi.
Texnologik jarayonning xarakteristikasi sifatida texnologik jarayonning ­kasbiy xavf darajasini hisobga olish taklif etiladi _Rt , deb belgilangan.
Rm'N-'EYiNi, (1.10)
i
qaerda Y| - Jadvalga muvofiq i xavfli toifadagi (i = 3.1; 3.2; 3.3; 3.4; 4) mehnat sharoitida ishlash natijasida sog'liqqa etkazilgan zarar. 1.1; N, - i xavfli toifadagi mehnat sharoitidagi ishchilar soni ; N - texnologik ­jarayonda band bo'lganlarning umumiy soni . ­Ushbu ko'rsatkich texnologik jarayonda ishlaydigan har bir kishi uchun kasbiy xavfning o'rtacha darajasini tavsiflaydi.
darajasi tavsiya etilgan texnologik jarayonning xavf darajasining o'zgarishi bilan aniqlanishi taklif etiladi R ­_TP p ­bazaga nisbatan Rrnr/
SS _TP = 100(R _TnB - R _T nn Zhtpb
Ishlab chiqarish muhitining va mehnat jarayonining zararli omillarining ishchilarga ta'sirini keltirib chiqaradigan operatsiyalarni texnologik jarayondan chiqarib tashlash, ­kasbiy xavfni maksimal darajada (100%) kamaytirishni ta'minlaydi.
Tuzilgan qoidalar asosida biz texnologik jarayonlarni kasbiy ­xavf omiliga ko'ra miqdoriy baholash metodologiyasini ishlab chiqdik. Bu bir qator amaliy muammolarni hal qilishga imkon beradi: turli korxonalarda amalga oshiriladigan o'xshash texnologik operatsiyalarda ishlaydigan ishchilarning mehnat sharoitlari bo'yicha sog'lig'iga zarar yetkazish xavfining solishtirma bahosini olish; bir xil texnologik jarayonni modernizatsiya qilish natijasida takomillashtirish darajasini baholash; texnologiyalarni tanlashni, shu jumladan kasbiy xavf omilini hisobga olgan holda amalga oshirish.
Texnologik jarayonlarning kasbiy xavf omili nuqtai nazaridan mukammallik darajasi ­mehnatni muhofaza qilish bo'yicha mutaxassislarni uzluksiz kasbiy tayyorlash tizimida o'quv dasturlarini shakllantirishning ustuvor mezonlaridan biri sifatida ko'rib chiqilishi kerak, chunki u modernizatsiya va mehnatni muhofaza qilish bo'yicha dasturlarni ishlab chiqishga imkon beradi. ishlab chiqarish va korxonalarni rekonstruksiya qilish, insonning munosib mehnat sharoitlarini ta'minlaydigan texnologiyalarga ustunlik berish.
texnologik bosqichlar va operatsiyalarni aniqlash nuqtai nazaridan xavf tarkibini tahlil qilishdan iborat .­
Korxonaning xavfsizligini baholash R _P r ishchilarning hayoti va sog'lig'iga haddan tashqari xavf tug'diradigan ishlab chiqarish ob'ektlari sonidan chiqarib tashlash mexanizmini yaratishdan iborat. Agar korxonaning xavfsizlik darajasini baholashda ob'ektning xavflilik darajasining R hisoblangan qiymati sanoat darajasidan yuqori bo'lsa (R Pr > R _neg ), u holda korxona mehnatni muhofaza qilish talablariga muvofiqligini sertifikatlash mumkin emas, ­chunki bu ishchilarning hayoti va sog'lig'i uchun kamroq xavf tug'diradigan shunga o'xshash ishlab chiqarishni tashkil etish printsipial jihatdan mumkinligini anglatadi. Amalda, mahsulot va korxonalarning xavfsizligini tavsiflash uchun sog'likka yashirin zarar etkazish xavfi ko'rsatkichi bilan ishlash qonuniydir va faqat o'ta yirik kompaniyalar uchun (bir necha o'n minglab odamlardan iborat xodimlar bilan) kasbiy xavfning integral ko'rsatkichidan foydalanish maqsadga muvofiq va to'g'ri.
Rossiya iqtisodiyotining rivojlanishi, uning chuqur inqirozdan chiqish yo'li uning ta'lim tizimi o'z potentsialini saqlab qolishi va ­o'z faoliyatining yo'nalishini yangi texnologiyalarni tezda o'zlashtira oladigan mutaxassislarga bo'lgan ehtiyojni qondirishga yo'naltira olishiga bog'liq. mehnatni muhofaza qilish va ular asosida raqobatbardosh bozor yaratish, mahsulotlarni boshqa mamlakatlardan oldin yaratish.
Biz doimo tanish, yangi narsalar - uskunalar va texnologiyalarning yangi turlari, aloqa va ma'lumotlarni qayta ishlashning yangi usullari va boshqalar paydo bo'ladigan dunyoda yashayapmiz. Biz endi ilmiy ­-texnik inqilob yutuqlaridan shunchaki foydalanuvchi emasmiz – biz doimo o‘zgarib borayotgan dunyoda ishlaymiz.
Muhandislik ta’limining asosiy maqsadi ­ham ichki, ham tashqi bozorda raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarishni ta’minlashga qodir mutaxassislarni tayyorlashdan iborat, deb hisoblanadi. Shuningdek, ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirish ko'p jihatdan zamonaviy texnologiyalarni qo'llash orqali ta'minlanishi, ularning rivojlanishida muhandislar hal qiluvchi rol o'ynashi umumiy qabul qilingan. Muhandislik kadrlarini tayyorlash inson, ijtimoiy muhit va texnologiya o'rtasidagi yaqin munosabatlarni hisobga olgan holda amalga oshirilishi kerak. Bu esa muhandislik-texnika oliy o‘quv yurtlarining o‘quv dasturlariga ijtimoiy muhit tahliliga kalit bo‘luvchi ijtimoiy fanlar va ­muhandisga ishlab chiqarish jarayonida odamlar o‘rtasidagi munosabatlarni yaxshiroq tushunishga yordam beradigan psixologiya fanlarini kiritishni taqozo etadi. uning muhandislik faoliyatining oqibatlari. Muhandislarni tayyorlashning differensial xarakterining ham mazmuni, ham o‘qitish davomiyligi bo‘yicha maqsadga muvofiqligi ularning ishlab chiqarish, fan va texnikaning turli sohalarida kelgusidagi faoliyatining xususiyatiga bog‘liq. Muhandislarning uchta toifasi aniq ajralib turadi: g'oyalarni ishlab chiqaruvchi va texnik fanlarni, yangi texnologiyalarni, materiallarni va boshqalarni ishlab chiqadigan nazariy muhandislar; yuqori darajadagi matematik tayyorgarlikka ega texnologik muhandislar va sanoat texnologiyasi muhandislari bevosita ishlab chiqarish sohasida ishlashga qaratilgan. Mehnatni muhofaza qilish bo'yicha mutaxassisning faoliyati tubdan innovatsiondir. Muhandislik faoliyatining o'ziga xos turlari qanday tasniflanishidan qat'i nazar, mehnatni muhofaza qilish bo'yicha mutaxassisning faoliyati texnogen jamiyatda hukmronlik qiladigan o'zgaruvchan faoliyat turi sifatida o'ziga xos xususiyatga ega ekanligini ta'kidlash kerak. Zamonaviy dunyoning dinamizmi an'anaviy va o'zlashtirilgan texnologiyalarga yo'naltirilgan reproduktiv faoliyatni qo'llash chegaralarini qisqartirishga olib keladi va mehnat xavfsizligini ta'minlashda innovatsion faoliyatni qo'llash imkoniyatlarini kengaytiradi [57].
Mehnatni muhofaza qilish bo'yicha mutaxassisni tayyorlash ­zamonaviy jamiyatda mutaxassisning integratsion rolini tushunishga asoslanishi kerak. Shuning uchun asosiy maqsad, agar iloji bo'lsa, individual usullar bilan integratsiya, tahliliy qobiliyatlarni rivojlantirish bo'lishi kerak [52]. Mehnatni muhofaza qilish bo'yicha mutaxassis kontekstni tushunish innovatsiyalarini sintez qilish va amalga oshirish, butun ish hayoti davomida o'z bilimlarini boyitish va jahon bozoridagi tez texnologik o'zgarishlarga moslashish qobiliyatiga ega bo'lishi kerak.
Ushbu qobiliyatlarni rivojlantirishning dolzarbligi ­bozor iqtisodiyoti xususiyatlari bilan belgilanadi, bunda insonning kasbiy kelajagi unchalik aniq emas, shuning uchun ta'lim muassasalari qo'llash doirasi ancha kengroq bo'lgan kasblar bo'yicha o'qitishni taklif qilishlari kerak. . Mashg'ulotlarda allaqachon kasbiy faoliyatda ko'plab o'zgarishlar, ko'nikmalarning yangi turlarini jadal rivojlantirish va turli funktsiyalarni bajarish zarurati ta'minlanadi.
Tizim sifatida mehnatni muhofaza qilish bo'yicha mutaxassisning faoliyati ­uning tarkibiy elementlari yig'indisiga qisqartirilmaydi, u ushbu tizimning barcha tarkibiy qismlari bilan teng bo'lmagan maxsus, integral sifatga ega. Ushbu maxsus, integral sifat mehnatni muhofaza qilish bo'yicha mutaxassisning kasbiy faoliyati ob'ekti tomonidan beriladi. Uning faoliyati ob'ekti ikki tomonlama xususiyatga ega: bir tomondan, bu o'zining sub'ektivligining barcha boyligidagi shaxs, boshqa tomondan, bu mehnatni muhofaza qilishni boshqarish tizimi. Mehnatni muhofaza qilish bo'yicha mutaxassisning kasbiy faoliyati o'z tabiatiga ko'ra, bu "boshqa faoliyatni", ya'ni ishlab chiqarish jarayonida boshqa mutaxassislarning faoliyatini tashkil etish, ularning faoliyatini tashkil etish va boshqarish bo'yicha faoliyat degan ma'noda uslubiy faoliyat turidir. xavfsizlik, u qanday shaklda bo'lishidan qat'i nazar, davom etganda, doimo murakkab harakat mavjud bo'lib, u bevosita harakatga emas, balki o'zaro ta'sirga asoslanadi [377].
Xavfsiz mehnatni ta'minlash bo'yicha asosiy harakatlar ­texnologiya sohasiga qaratilgan. Xalqaro statistik ma'lumotlar shuni ko'rsatadiki, baxtsiz hodisalarning asosiy sababi texnologiya va mehnatni yomon tashkil etish emas, balki u yoki bu sabablarga ko'ra nimanidir hisobga olmagan, oldindan ko'rmagan yoki xohlamagan ishchining xatolaridir. deylik, vaqtni qo'lga kiritib, qoidalarni ataylab buzgan, taqdim etilgan himoya vositalarini e'tiborsiz qoldirgan.
M.A.Kotik baxtsiz hodisalar sabablarini o‘rganar ekan, 76,5% hollarda jabrlanganlarning o‘zlari jarohat olishda aybdor, 9 6,1% boshqa ishchilar, atigi 10,7% hollarda texnik sabab, 6 tasida esa baxtsiz hodisa sodir bo‘lganligini aniqladi. .7% - tashkiliy sabablarga ko'ra. Ushbu ma'lumotlarning barchasi ­xavfsiz mehnat ko'p jihatdan psixologik va pedagogik muammo ekanligidan dalolat beradi. Ushbu xulosaning qo'shimcha tasdig'i 10 ta baxtsiz hodisadan 9 tasi odatda xavfsizlik qoidalari va texnik himoya vositalari ta'minlangan joyda sodir bo'lishi mumkin [196].
Inson rivojlanishining umumiy qonuniyatlarini tahlil qilish ­bir qancha sabablarni ajratib ko'rsatish imkonini beradi [20; 27; 31; 62; 63; 94; 161; 193; 239 va boshqalar].
Birinchi sabab inson evolyutsiyasi tahlilidan allaqachon aniqlangan. Bu insonning evolyutsion rivojlanishining o'ziga xos xususiyatlari bilan bog'liq. U asosan psixika sohasiga kirdi, buning natijasida odamlar ­mehnat qurollarini yaratdilar va takomillashtirdilar. Inson o'z kuchini rivojlantirishga hojat yo'q edi, chunki u tutqichni, dvigatelni ixtiro qilgani uchun u mikroskop, durbin, ovoz kuchaytirgichni yaratganligi sababli sezgirligini oshirishga hojat yo'q edi. Asboblar sohasining rivojlanishi bilan insonning tashqi dunyoga ta'sir doirasi ham kengaydi va uning intensivligi oshdi. Shu bilan birga, tabiiyki, atrofdagi olamning odamga bo'lgan munosabati doirasi kengaydi va ularning kuchi o'sdi. Zamonaviy inson o'z-o'zidan, maxsus vositalarsiz, o'z ishi bilan yuzaga keladigan xavf-xatarlardan o'zini himoya qila olmaydi. Agar u bu vositalarni e'tiborsiz qoldirsa, u turli xavf-xatarlardan tom ma'noda himoyasiz qoladi.
Bizning davrimizda baxtsiz hodisalar sonining ko'payishining birinchi sababi - bu ishdagi xavf-xatarlar soni va darajasining sezilarli darajada oshishi va ­insonning ushbu xavflarga qarshi turish uchun bevosita jismoniy imkoniyatlarining pasayishi. Baxtsiz hodisalar soni va jiddiyligini sezilarli darajada oshirgan ikkinchi sabab - bu xato narxining oshishi. Jarohatlarning o'sishining uchinchi sababi - bu odamning o'z ishining xavfliligiga moslashishi. Bugungi kunda texnologiya insonga juda ko'p afzalliklarni beradi: u uning ko'plab ehtiyojlarini qondiradi, motivatsiya ob'ekti, obro' omili, qiziqish va turli xil lazzatlar manbai hisoblanadi. Bu barcha imtiyozlar fonida inson texnologiya yuqori xavf-xatarlar manbai ekanligini unutadi va undan intensiv foydalanish ularning paydo bo'lish ehtimolini oshiradi. Texnologiyalar bilan doimiy aloqada bo'lish odamning xavf-xatar hissini susaytiradi, u o'zida yashiradi. To'rtinchi sabab - insonning nafaqat xavf-xatarlarga, balki mehnatni muhofaza qilish qoidalarining buzilishiga ham moslashishi. Yaxshiyamki, xavfsizlik qoidalarining har bir buzilishi baxtsiz hodisaga olib kelmaydi.
Mehnatni muhofaza qilish masalalari bilan mehnatni muhofaza qilish bo'yicha mutaxassislar, menejerlar va ishlab chiqarish tashkilotchilari shug'ullanadi. Yaxshi asbob-uskunalar va foydali himoya vositalarini yaratish, ishchini xavfsiz ishlashga tayyorlash etarli emas, shuningdek, ularning samarali o'zaro ta'sirini tashkil qilish kerak. Bundan tashqari, iqtisodchilar mehnatni tashkil etish, shu jumladan uning xavfsizligi masalalari bilan shug'ullanadilar. Mehnatni ilmiy tashkil etish sohasida ­bir qancha turli profilli mutaxassislar faoliyat olib boradi va har bir profilda uning xavfsizligini ta’minlash jihati mavjud.
ishlab chiqarish xavf-xatarlariga qarshi turish uchun har xil individual qobiliyatga ega . ­O'tgan asrning 20-yillarida bu masalani o'rganishga birinchi bo'lib murojaat qilganlardan biri psixolog K. Marbe edi. U mansub bo'lgan ilmiy maktab insonning har qanday namoyon bo'lishi nafaqat tashqi ta'sirlar, balki tanada ilgari paydo bo'lgan bunday ta'sirga javob berishga tayyorligi bilan bog'liq degan pozitsiyada edi. Bunday tayyorlik (K. Marbe buni munosabat deb atagan) shaxsda oldingi faoliyat jarayonida uning individual fazilatlari asosida shakllanadi. Odamga tashlangan to'pni ushlash yoki bolg'a bilan mixning boshiga aniq urish vazifasi berilgan eng oddiy tajribalarda, harakat muvaffaqiyatli tugagandan so'ng, keyingi harakatlarda muvaffaqiyatga erishish ehtimoli sezilarli darajada oshadi. xuddi shu harakat muvaffaqiyatsizlik ehtimolidan kattaroq edi. Va teskari. Demak, K. Marbe shaxsning ob'ektiv faoliyatida mos ravishda ijobiy va salbiy munosabat tufayli yaxshi va yomon natijalar chizig'i (davrlari) shakllanishi mumkin, degan xulosaga keldi. Faoliyat shartlari, hal qilinishi kerak bo'lgan vazifalar o'zgarishi bilan muvaffaqiyatga erishish uchun odam doimiy ravishda sozlamalarini o'zgartirishi va o'zgartirishi kerak. K. Marbe ishonganidek, odamlarning bunday sozlamalarni o'zgartirish qobiliyati bir xil emas. Munosabatlar o'zgarishi qiyin bo'lgan, inhibe qilingan odamlar vaziyatga qarab xatti-harakatlarini o'zgartirishga vaqtlari bo'lmasligi mumkin [131]. Tezkor almashtirish sozlamalari, ayniqsa, kutilmagan vazifalar, kutilmagan to'siqlar va xavf-xatarlar yuzaga kelganda kerak bo'ladi. Bunday vazifalar favqulodda vaziyatlarga xosdir va ularni muvaffaqiyatli hal qilish uchun o'rnatishning yaxshi o'zgarishi kerak. Xulq-atvori yaxshi o'zgarib turadigan odamlar baxtsiz hodisalarga past darajada moyil bo'ladilar, munosabatlari yomon o'zgarib turadigan odamlar esa atrofdagi dunyodagi o'zgarishlarga moslashishda "ortda qoladigan" ko'rinadi va shuning uchun baxtsiz hodisalarga ko'proq moyil bo'ladi.
Odamlarni turli xil xavf-xatarlardan himoya qilishning ­nazariy asoslanishi psixoanaliz nazariyasida 3. Freyd tomonidan bayon etilgan. Ushbu nazariyaga ko'ra, insonning barcha xatolari, shu jumladan baxtsiz hodisalar ham uning ongsiz intilishlari natijasidir. Baxtsiz hodisa bu erda shaxsning unga qo'yilgan ijtimoiy, oilaviy va boshqa cheklovlarga nisbatan ichki noroziligi sifatida qaraladi. 3. Freyd inson o'ziga tasodifan emas, balki ongsiz tajovuzkor moyilliklarning ta'siri ostida zarar etkazadi, deb hisoblagan [266; 267].
Psixoanaliz nazariyasining ko'rib chiqilayotgan masala bo'yicha xulosalari aslida K. Marbening baxtsiz hodisalar ­asosan shaxsning o'zidan kelib chiqadi va uning individual fazilatlaridagi kamchiliklar, shu jumladan ularning ongsiz namoyon bo'lishi natijasidir, degan xulosalari bilan mos keladi. 3. Freyd nazariyasidan kelib chiqadigan bu xulosalar, ammo, psixoanalizning ko'plab boshqa qoidalari kabi, ilmiy asoslilikdan juda uzoqdir.
bilan tavsiflangan so'nggi, postsovet davrida (1991-1999) ­bu asosiy va ta'limdan keyingi kattalar ta'limining sezilarli darajada qisqarishi, madaniy-ma'rifiy muhitning torayishi, umumiy ta'lim makon, ayniqsa aholining eng zaif qatlamlari uchun. Kechki maktablar, kasb-hunar maktablari, kechki va sirtqi universitetlar va ulardagi talabalar soni sezilarli darajada kamaydi. Kattalar ta'limining ko'plab shakllarining tijoratlashuvi unga muhtoj bo'lgan aholining muhim qismi uchun uni sotib olishning iloji yo'q qildi. Majburiy o'rta ta'limning bekor qilinishi yarim savodli yoshlar va kattalar sonini keskin oshirdi. Shu bilan birga, yirik shaharlarda yangi tanqis va nufuzli kasblar - kichik korxonalar, kooperativlar, maktablar, turli jamiyatlar, uyushmalar va shaxslarning tashabbusi va mablag'lari hisobidan tashkil etilgan kurslar bo'yicha kadrlar tayyorlashni ta'minlaydigan ko'plab nodavlat tuzilmalar paydo bo'ldi. Ushbu yangi tashkil etilgan ta'lim tuzilmalari kattalar ta'limi muassasalarini davlat tomonidan moliyalashtirishni qisqartirish natijasida kattalar ta'limi sohasida yuzaga kelgan bo'shliqni to'ldirdi.
Bu davrda nazariya eng ommabop bo'ldi, unga ko'ra ­insonning kasbiy xavf-xatarlardan past darajada himoyalanishi uning paydo bo'ladigan qiyinchilik va xavf-xatarlarga dosh bera olmasligining namoyon bo'lishi sifatida qaralishi kerak. Inson mehnat vazifasini bajarishda qiynalsa va undagi xavf unda mudofaa reaktsiyasini yuzaga keltirsa, u holda faoliyat buziladi va ­baxtsiz hodisa uchun qulay sharoitlar yaratiladi. Odamning o'zi uchun qiyin vazifani muvaffaqiyatli hal qilish va shu bilan birga o'z xavfsizligini saqlab qolish istagi o'rtasida qandaydir ziddiyat paydo bo'ladi. Va bunday to'qnashuvlar ko'pincha baxtsiz hodisalar bilan to'la bo'ladi [132].
Yaqin vaqtgacha nazariya va amaliyotda ­mutaxassisning kasbiy faoliyatini tavsiflash va tahlil qilishda funktsional yondashuv ustunlik qildi. Agar u texnologik tuzilma va uning o'zgarmas xususiyatlarida kasbiy faoliyat to'g'risida umumiy tushuncha berishga mo'ljallangan tadqiqot bosqichlaridan biri sifatida qaralsa, bu yondashuvda hech qanday tanqidiy narsa yo'q. Biroq, bu faoliyatni faqat tizimli yondashuv asosida to'liq tavsiflash mumkin. Tizimli tahlil metodologiyasi o'rganilayotgan ob'ektda alohida elementlarni emas, balki faoliyatning ichki tabiati va sifat jihatidan o'ziga xosligini, uni qurish va shakllantirish, tuzilish tamoyillarini belgilaydigan tizimni tashkil etuvchi xususiyatlarni ajratishni o'z ichiga oladi.
Korxonada mehnatni muhofaza qilish bo'yicha mutaxassisning kasbiy vazifalari ­asosan ish joylarini vaqti-vaqti bilan tekshirish, ularning xavfsizligini baholash, 1, 2 va 3-bosqich tadbirlarini tayinlash va bajarilishini nazorat qilish, shaxsiy brifing kartalari va sertifikatlash jurnallarini tekshirishdan iborat. xodimlarning mehnatini muhofaza qilish va muhandislik-texnik xodimlar, retseptlar tuzish va ularning bajarilishini nazorat qilish, mehnat sharoitlarini normallashtirish va uning xavfsizligini yaxshilash bo'yicha chora-tadbirlar rejasini tuzish va bajarilishini nazorat qilishda ishtirok etish, baxtsiz hodisalar, kasbiy kasalliklarni tekshirish va tahlil qilishda ishtirok etish; mehnat sharoitlarini o'rganishda, korxona, sex, uchastka va boshqalar bo'yicha xatlar, ko'rsatmalar, buyruqlar, xulosalar tayyorlashda.
Mehnatni muhofaza qilish bo'yicha mutaxassisning kasbiy funktsiyalari mehnatni muhofaza qilish ­holatini tahlil qilish va uning holatini baholash natijalarini hisobga olgan holda mavjud (ajratilgan) moddiy resurslar doirasida xavfsiz ishlab chiqarishni tashkil etish bo'yicha chora-tadbirlarni oqilona rejalashtirishdan iborat. ko'rsatkichlar; kadrlarni tayyorlash va kasbiy tanlash, ­asbob-uskunalar, texnologik jarayonlar, bino va inshootlar xavfsizligini ta’minlash, sanitariya-gigiyenik mehnat sharoitlarini normallashtirish, ishchilarni shaxsiy himoya vositalari bilan ta’minlash, ularning mehnati va dam olishi uchun maqbul rejimlarni yaratish bo‘yicha ishlarni tashkil etishda; halokatli va jiddiy baxtsiz hodisalarni tekshirishda ishtirok etish, mehnat sharoitlari va SSBT standartlari, davlat nazorati organlarining normalari va qoidalari va mehnatni muhofaza qilish bo'yicha boshqa normativ hujjatlar talablariga rioya etilishini nazorat qilish; zarur xavfsizlik holati va xavfsiz mehnat sharoitlariga erishish uchun zarur bo'lgan moddiy resurslar hajmini asoslashda.
Mehnatni muhofaza qilish xizmatining funktsional yo'nalishlari 1.5-jadvalda keltirilgan.
eng xarakterli funktsional vazifalari tarkibi ­1.1-rasmda ko'rsatilgan diagramma shaklida keltirilgan.

Funktsional sohalar	Jarayonlar
Uskunalar, texnologik jarayonlar, ishlab chiqarish ­ob'ektlari xavfsizligi	loyihalash va ishlab chiqarishni nazorat qilish ­, xavfsiz texnologik jarayonlarni, inshootlarni, binolarni loyihalash. Uskunalar, texnologik jarayonlar, inshootlar, texnik himoya vositalarining SSBTga muvofiqligini tekshirish, retseptlar, xulosalar tuzish. Uskunalar, texnologik jarayonlar va tuzilmalarni SSBTga muvofiqlashtirish, ko'rsatmalarning bajarilishini nazorat qilish.
Mehnat sharoitlari xavfsizligi holatini baholash­	kasalliklar va yong'inlar to'g'risidagi ma'lumotlar, ish joylaridagi mehnat sharoitlari to'g'risidagi ma'lumotlarni to'plash va qayta ishlash .­ Qarorlar qabul qilish.
tadbirlarni rejalashtirish­	Uskunalar, texnologik jarayonlar va ishlab chiqarish ob'ektlarining xavfsizligini ta'minlash, ­shikastlanishlarning oldini olish, yong'inlarning oldini olish, kasalliklarning oldini olish, mehnat sharoitlarini normallashtirish bo'yicha chora-tadbirlar. Sanitariya-gigiyena va tibbiy- ­profilaktika xizmati. Optimal ish va dam olish rejimlari. Faoliyatlarning bajarilishini nazorat qilish.
Xavfsizlik bo'yicha trening ­va professional muvofiqlik	Xodimlar uchun brifing. Ayniqsa xavfli ishlarni bajarishga o'rgatish. Kurs ishi
PPE bilan ta'minlash	Shaxsiy himoya vositalariga (PPE) ehtiyoj. Xarid qilish faoliyati. Tovar-moddiy boyliklarni qabul qilish va boshqarish. Sifat nazorati. Ilova nazorati
Xodimlarni professional tanlash	Psixofiziologik holatni baholash. muvofiqlikning ta'rifi­
Mehnatni muhofaza qilish qonuni	Amalga oshirish nazorati. Mas'uliyat. Ta'sir choralari.