Reja: Kirish. I-bob. Mdh davlatlarida neolit va enolit davrlarini o’rganilishi

 
 
 
 
 
 
 
Joyitun madaniyatiga oid yodgorliklar hozirgi Turkmanistonning Kopetdog’ 
janubidagi tog’oldi vodiysiga joylashgan. Bu madaniyatga xos birinchi ma`lumotni 
1930 yilda Ashxabod temir yo’lining Kelat stantsiyasiga yaqin joydan naqshli sopol 
siniqlari va chaqmoqtoshlardan yasalgan mehnat qurollarini topgan gidrogeolog 
Raspopov beradi. Bu tolimalar keyinchalik Joyitun madaniyatiga oid deb topiladi. 
Shunga o’xshash arxeologik ashyolar 1935 yili Yangi Niso va 1939 yili Tog’aliq- 
Tepadan A. A. Marushenko tomonidan tnrib, olinadi. Ammo Joyitun madaiyatini 
barcha hususiyatlarini aks ettiruvchi asosiy yodgorliklarni topilishi va o’rganilishi 
1952 yildan janubiy Turkmanistonda B. A. Kuftin raxbarligidagi YUTAKE 
otryadini izlanish ishlarini olib borishdan boshlanadi. B. A. Kuftin A. A.Marushenko 
bilan birgalikda Joyitunga kelib shurf soladi. Uning bu shurfi 2 m qalinlikdagi 
madaniy qatlamni kesib o’tadi.
Ana shu 2 m lik shurfdan mezolit qurollari qiyofasini esalatuvchi 
chaqmoqtoshlardan yasalgan mehnat qurollarini topilishi B. A. Kuftinni biroz 
shubxa ostida qoldiradi. Ammo V. M. Massonni ta`kidlashicha mutaxassislarni 
xayratga soladigan darajada arxeologik ashyolarni juda oz miqdorda bo’lishiga 
qaramay B. A. Kuftin ana shu yodgorlikni tarixiy ahamiyatini aniqlab beradi. u 
shunday deb yozgan edi:» Bu erda yashagan qabilalar ovchilik va termachilik bilan 
emas, balki ketmonsifat (motqga)mehnat qurolari bilan o’troq xolda dehqonchilik 
bilan shueullangan, qo’lga o’rgatilgan it va qo’ylarga ega bo’lgan xamda murakkab 
chaqmoqtosh o’roqlar yordamida o’zlarini bahorikor ekinlarini o’rishni bilgan 

---

16 
guruxlar yashaeanlar». Juda oz miqdordagi materiallarga asoslanib, bunday aniq 
fikrlarni bayon qilinishi arxeologlar orasida biroz bo’lsada shubxa tug’ilishiga olib 
kelgan edi. Buning ustiga xuddi shu turdagi Cho’pon- Tepa yodgorligida S. A. 
Ershov tomonidan shurf solinishi va 6 m qalinlikda madaniy qatlam borligini 
aniqlanishi va bu erdan loydan yasalgan mustaxkam uy- joy qoldiqlarini topilmasligi 
natijasida S. A. Ershovni Cho’pon- Tepada uy-joylar engil elpi bo’lib, vaqtli 
chaylasifat bo’lgan degan xulosalarni berishi Kuftinni fikrlariga yana shubxa 
tug’dirgan. Chunki o’troq xolda yashagan va dehqonchilik bilan shug’ullangan 
qabilalar vaqtli engil elpi chaylalarda emas, balki loydan qurilgan mustaxkam 
xonalarda yashaganlar.
Yuqoridagi muammolarni xal qilish uchun, er satxidan arxeologik ashyolarni 
terib olish bilan yoki bitta, ikkita shurf solish bilan cheklanib bo’lmas edi. Shuning 
uchun xam 1955 yilda V. M. Masson boshchiligidagi YUTAKE (Janubiy 
Turkmaniston Arxeolgik Kompleks ekspeditsiyasi) ning 14 otryadi tomonidan 
sistemali ravishda janubiy Turkmanistonni ilk dehqonchilik tarixini aks ettiruvchi 
Joyitun yodgorligida arxeologik qazish ishlari boshlab yuborildi. Natijada qidiruv 
ishlarining birinchi yilidayoq Joyitun yodgorligida guvalak (guva-laklarni rus 
adabiyotlarida batonoobraznqe protokirpichi ya`ni xom g’ishtlargacha bo’lgan 
baton shaklidagi g’ishtlar dey-iladi.) lardan memoriy qurilishlarning qoldiqlari topi-
ladi. Shundan so’ng 1956 yili Cho’pontepada xam takroriy qazish ishlari o’tkazilib 
S. A. Ershov tomonidan topilmagan qurilish qoldiqlari bu erdan xam topiladi. 1957 
yilga kelib esa Joyitunda o’ziga xos bir xona uylarni qatorasiga solinganlari 
aniqlanadi. Shundan so’ng Joyitunda 1958 yildan boshlab doimiy qazish ishlari olib 
borilib, manzilgohni markaziy qismida juda ko’plab moddiy ashyolar topiladi va bu 
ashyolar Joyitunni arxeologiya faniga aloxida madaniyat sifatida «Joyitun 
madaniyati» deb kiritishga imkon beradi. 

---

17