|
Tinch okeani hamjamiyati konsepsiyasi (tushunchasi). XXR bilan davlat aloqalarining oʻrnatilishi, JSHOXA mamlakatlari bilan iqtisodiy va siyosiy aloqalarning kengayishi, Qoʻshma Shtatlar bilan ittifoqchilik aloqalari, boshqa qoʻshnilarning Yaponiya bilan aloqalarni oʻrnatishga qiziqishi - bularning barchasi Yaponiya rahbariyatini alohida eʼtibor berishga undadi. Mintaqaviy hamkorlikning istiqbollari “Yangi sanoat mamlakatlari” ning 70-yillari - Janubiy Koreya, Tayvan, Gonkong, Singapur va 80-yillarda Indoneziya, Tailand, Malayziya, shuningdek Xitoyning jadal iqtisodiy oʻsishi va ularning yagona iqtisodiy makonini shakllantirish bilan Yaponiya uchun kerakli boʻldi.
70-yillarning oxirida Yaponiya hukumat doiralarida Osiyo va Tinch okeani mamlakatlari oʻrtasida birdamlik va koʻp tomonlama hamkorlikning ochiq tashkiloti sifatida “Tinch okeani hamjamiyati” tushunchasi paydo boʻldi. Milliy manfaatlarni taʼminlash nuqtai nazaridan 1967-yilda tashkil etilgan Tinch okeani iqtisodiy kengashi, shunchaki tadbirkorlik tuzilmasi sifatida, oʻsha vaqtga kelib yetarli darajada emas edi. Nufuzli mintaqaviy organni tashkil etish talab qilindi. Yaponiya hukumati “Tinch okeani hamjamiyati” gʻoyasiga munosabatini JSHOXA mamlakatlari va ayrim Lotin Amerikasi davlatlari rahbarlari bilan uchrashuvlarda tekshirib koʻradi.
Bosh vazir Ohira Masayoshining Avstraliyaga tashrifidan soʻng (1980-yil yanvar) “Tinch okeani hamjamiyati” ning shakllanishi Yaponiya va Avstraliyaning “uzoq muddatli muhim maqsadi” sifatida tan olindi. Ushbu gʻoyani amaliy amalga oshirish uchun oʻsha yili mintaqa davlatlari hukumatlari, ishbilarmonlari va ilmiy doiralari vakillaridan - Tinch okeani iqtisodiy hamkorlik konfyerensiyasi uch tomonlama asosda tashkil etildi. Dastlab AQSh unda qatnashmagan, ammo 1984-yilda ushbu organning Yaponiya homiyligida faoliyat yuritadigan qarama-qarshi iqtisodiy kuchga aylanishiga yoʻl qoʻymaslik uchun unga qoʻshilgan.
1989-yil noyabr oyida Kanberrada Avstraliya Bosh vaziri R. Xokning tashabbusi bilan “Tinch okeani jamoatchiligi” kontseptsiyasini ilgari surishning yangi bosqichi ochildi. Osiyo-Tinch okeani iqtisodiy hamkorligi tashkilotini yaratish - mintaqaviy iqtisodiyot muammolari boʻyicha hukumat maslahatlari forumi edi. Dastlab uning ishtirokchilarining vazirlar darajasida yillik uchrashuvlari shaklida ishlab chiqarilgan APEC ishi 90-yillarda yillik yigʻilishlar darajasiga koʻtarilgan va davlatlar va hukumatlar rahbarlari darajasida muhim kelishilgan qarorlarni ishlab chiqish Amerika Qoʻshma Shtatlari, Yaponiya va Xitoy davlatlari oʻrtasida muhim roʻl tutdi.
Xulosa
Xulosa qilib aytganda, dunyoning koʻplab rivojlanayotgan davlatlari Yaponiya iqtisodiyoti tajribasini, uning “yoʻllari” va oʻz mamlakatlarining iqtisodiy rivojlanish bosqichlarini qoʻlladilar. Xususan, “yapon tajribasi” ning baʻzi jihatlari Tailand, Malayziya, Singapur, Indoneziya, Janubiy Koreya, Tayvan va Filippindagi iqtisodiy islohotlar va dasturlarda samarali qoʻllanilgan. Yigirmanchi asrning ikkinchi yarmida Yaponiya jahon iqtisodiyotida etakchi davlatlardan biriga aylandi. Yaponiya yuqori darajada rivojlangan mamlakat. Bu dunyo boʻyicha AQShdan keyin ikkinchi oʻrinda turadigan iqtisodiyot boʻlib, dunyo aholisining 2,4% va yer maydonining 0,3% yashaydi. Uning yalpi ichki mahsuloti 5,46 trln. dollar. U jahon ishlab chiqarishining 14,3 foizini tashkil etadi. Mamlakat yalpi ichki mahsuloti jon boshiga 34 ming dollardan oshadi. “Iqtisodiy moʻjiza” sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarishda davlatning qattiq nazorati ostida vujudga keldi. Shuning uchun davlat sektori mamlakat iqtisodiyotining ustuvor yoʻnalishi hisoblanadi. Yaponiya kemalar, avtomobillar, traktorlar, maishiy texnika, stanoklar, kompyuterlar, rangli televizorlar, videomagnitofonlar, elektr jihozlari, sanoat robotlari, optika, rayon va baliq ovining dunyodagi eng yirik ishlab chiqaruvchisi hisoblanadi. Elektr va sunʻiy tolalarni ishlab chiqarish boʻyicha ikkinchi oʻrinda turadi. Alyuminiy va mis eritish va neftni qayta ishlash. Yaponiya iqtisodiyoti tashqi savdoga juda bogʻliq. Mamlakat 100% paxta, jun, boksit, mis rudasi, 99% neft va temir rudalari, 82% koʻmir import qiladi. Yaponiya xalqaro savdoda AQSh va Yaponiyadan keyin uchinchi oʻrinni egallaydi. Bu jahon eksportining taxminan 8,9% va importning 6,3% ni tashkil etadi. Yaponiya dunyodagi eng yirik dengiz maxsulotlari ishlab chiqaruvchisi (taxminan 12 million tonna). Yaponiya ham dunyodagi eng yirik valyuta zaxiralariga ega. Bu Jahon banki aktivlarining 40 foizini tashkil etadi. Oltita yapon banki dunyodagi eng yirik oʻntalikka kiradi. Yaponiyaning toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalari 310 milliard dollarga baholanmoqda. Bu global investitsiyalarning taxminan 12,7 foizini tashkil etadi. Yaponiya dunyodagi eng yirik qarz beruvchi boʻlib qolmoqda. Rivojlanishning rasmiy koʻmagi ostida rivojlanayotgan mamlakatlarga imtiyozli iqtisodiy yordam koʻrsatadigan dunyodagi yetakchi davlatlardan biriga aylandi. U rivojlanayotgan mamlakatlarga yordam uchun yiliga taxminan 11 milliard dollar sarflaydi. Yaponiya ilm-fan va eksperimentlarga (ilmiy-tadqiqot) mablagʻ ajratish boʻyicha AQShdan keyin ikkinchi oʻrinda turadi. Hozirgi vaqtda ilmiy-tadqiqot ishlanmalarining qiymati mamlakat YaIMning 4 foizidan koʻprogʻini tashkil etadi. Yaponiya Patent idorasi dunyodagi roʻyxatdan oʻtgan patentlarning 40 foiziga egalik qiladi. Yaponiyada dunyoning koʻplab mamlakatlarida menejerlar tayyorlaydigan Birlashgan Millatlar Tashkilotining universiteti (BMT) joylashgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
