Samarqand davlat chet tillari instituti tarjima nazariyasi va amaliyoti fakulteti yapon tili yo

2.3 Maʼmuriy-moliyaviy islohotlarning boshlanishi.

Xususiy sektorning jadal rivojlanishi sifatida Yaponiya davlatining iqtisodiy faoliyati juda yorqin koʻrinardi. Shu sababli, maʼmuriy va moliyaviy islohotlar muammosi 1980-yillarda siyosiy kurashda birinchi oʻringa chiqdi. Uning dolzarbligi Yaponiya iqtisodiyoti duch kelgan bir qator qiyinchiliklar bilan izohlandi. Davlassst moliya inqirozi yanada chuqurlashdi: byudjet qariyb uchdan bir qismi kreditlar hisobiga shakllantirildi, davlat qarzi hajmi YaMMning yarmiga yaqinlashdi. Davlat korxonalarining samarasizligi doimiy ravishda tanqid qilinmoqda. Ayniqsa, davlat temir yoʻllari katta tanqislik bilan ishlagan. Byurokratik apparatni saqlash xarajatlari oʻsib bordi, bu esa tobora noqulay va byurokratik holga aylandi. Xususiy korxonalar ishlariga davlatning haddan tashqari aralashuvi ularning mustaqilligini va cheklangan tashabbusini susaytirdi. Yaponiyada davlatning iqtisodiy rolini jiddiy qayta koʻrib chiqish, kuchlarini strategik muhim sohalarga jamlash va ayrim ijtimoiy-iqtisodiy funksiyalardan voz kyechish orqali yetakchilik samaradorligini oshirish gʻoyasi pishib yetildi. Islohot xususiy kapital koʻlamini kengaytirishi, uni haddan tashqari hukumat qaramogʻidan xalos qilishi va tadbirkorlik uchun yanada qulay sharoitlar yaratishi kerak deb taxmin qilingan. Bunday niyatlar boshqa rivojlangan kapitalistik mamlakatlarda koʻtarilayotgan neo-konservativ toʻlqin ruhiga mos keldi, bu AQShda R. Reygan va Buyuk Britaniyada M. Tetchyer siyosatida yaqqol namoyon boʻladi.¹⁰ Yaponiyada Nakasone Yasuxiro neokonservatizm ruhida maʼmuriy va moliyaviy islohotlarning tashabbuskori va doimiy tarafdori boʻldi. Suzuki mahkamasidagi maʼmuriyat boshligʻi sifatida u islohotlar rejasini ishlab chiqishga rahbarlik qildi va 1981-yilda hukumat tomonidan tasdiqlandi. Oʻsha yili islohotlar rejasini konkretlashtiradigan tavsiyalar tayyorlash uchun maxsus qonun bilan maʼmuriyat boʻyicha vaqtinchalik maslahat kengashi tashkil etildi. Iqtisodiy tashkilotlar federatsiyasining faxriy prezidenti Doki Toshio Bosh vazirning ushbu maslahat organi rahbari etib tayinlandi. 1981-1983-yillar Kengash hukumatga tuzilmani qayta tuzish va davlat apparati ishini ratsionalizatsiya qilish, moliyaviy siyosat tamoyillarini qayta koʻrib chiqish va davlat korxonalarini xususiylashtirish dasturi boʻyicha takliflar bilan beshta maʼruza qildi. Ushbu takliflar aholining turli qatlamlari manfaatlariga taʼsir qildi, chunki ular “ijtimoiy qaramlikdan” voz kechish bahonasida davlat apparati va davlat sektori korxonalarida kadrlarning qisqarishini, shuningdek ijtimoiy maqsadlar uchun byudjet xarajatlarining qisqarishini nazarda tutdilar. Temir yoʻllarni va boshqa davlat korxonalarini xususiylashtirish, shuningdek, soʻl tomonning muhim ustunlari boʻlgan kuchli kasaba uyushma tuzilmalarini yoʻq qilish bilan tahdid qildi. Vaqtinchalik maslahat kengashining tavsiyalarini amalga oshirish hukumat tomonidan qabul qilindi, unga 1982-yil oxirida Nakasone rahbarlik qiladi. Uning saylanishi uchun hal qiluvchi omil Liberal demokratlar orasida eng taʼsirchan fraksiya boʻlgan Tanakaning kuchli qoʻllab-quvvatlashi boʻldi. Bundan tashqari, ishbilarmon doiralar Nakasoneda oʻz manfaatlarini qatʼiy himoya qilishga tayyor kuchli va gʻayratli shaxsni koʻrishdi. Maʼmuriy va moliyaviy islohotlarni amalga oshirish Nakasone va uning hukumatining asosiy vazifasiga aylandi va “80-yillarga moʻljallangan ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish istiqbollari va koʻrsatmalari” indikativ davlat rejasining boshqaruvi shu bilan bogʻliq edi. Markaziy vazirliklar va idoralarni va ularning mahalliy idoralarini qayta tashkil etishga oid hukumat qonun loyihalarini parlament tomonidan tasdiqlash nisbatan oson kechdi. Davlat korxonalarini, ayniqsa telegraf va telefon korporatsiyasi, davlat temir yoʻllari, tuz va tamaki monopoliyalari kabi yirik korxonalarni qayta tashkil etish va xususiylashtirish toʻgʻrisidagi qonun hujjatlarini qabul qilish ancha qiyin boʻlgan. Bir qator yirik kasaba uyushmalarining tabiiy tashvishlarini baham koʻrgan holda (faqat davlat temir yoʻlchilari kasaba uyushmasida 500 mingdan ortiq aʼzolar boʻlgan), ular xususiylashtirish ortidan ishdan boʻshatilishidan qoʻrqib, YKP xususiylashtirishga qarshi chiqishdi. Biroq, kasaba uyushmalarining faqat bir qismi - Shibyo aʼzolari norozilik harakatiga qoʻshilishdi va boshqalarning aksariyati, ayniqsa xususiy sektor ishchilari ularni qoʻllab-quvvatlamadilar. DSP va DLP kasaba uyushmalari islohotni prinsipial jihatdan zarur deb tan olishdi. Shunga qaramay, islohot atrofidagi qizgʻin bahs-munozaralar xususiylashtirish obʼektlarining har biri uchun uning shakllari, bosqichlari va salbiy ijtimoiy oqibatlarning oldini olish yoʻllari toʻgʻrisida individual qarorlar qabul qilinishiga yordam berdi. 1985-1987-yillarda olib borilgan xususiylashtirish natijasida davlat sektori sezilarli darajada kamaydi. 1985 -yilda davlat mulki milliy boylikning 18,4 foizini, 1990-yilda esa 15,8 foizini tashkil etdi. Davlatning iqtisodiyotga aralashuvi ham kamaydi. Litsenziyalashni va korxonalarning iqtisodiy faoliyatini maʼmuriy tartibga solishning boshqa turlarini belgilaydigan koʻplab qonunlarning qoidalari bekor qilingan yoki zaiflashgandi. Shu bilan birga, hukumat xususiy kapital qoʻliga oʻtgan jamoat ahamiyatiga ega boʻlgan korxonalarga taʼsir oʻtkazish vositalarini saqlab qolishga harakat qildi. Shunday qilib, tabiiy monopoliyaning bir turi boʻlgan temir yoʻl kompaniyalari qabul qilingan qonunlarga muvofiq transport vazirligida transport tariflarini tasdiqlashlari shart edi. Nakasone kabinetidagi maʼmuriy va moliyaviy islohotlar doirasidagi chora-tadbirlar majmuasi mamlakat byudjetining hukumat qarzlariga bogʻliqligini pasayishiga olib keldi. 5 yil ichida (1982-1987) u 29,7 dan 21% gacha kamayadi. Biroq, davlat moliyasini toʻliq tiklashga hali ancha vaqt bor edi.

Yaponiya tashqi siyosatining globallashuvi. 1985-yilda tashkil topganligining 30 yilligini va shu bilan birga hokimiyatda qolishini nishonlagan LDP “Maxsus deklaratsiya” va yangi siyosiy dasturni qabul qiladi. U oʻz faoliyatining asosiy natijasini “mehnatsevar, qobiliyatli odamlar bilan birgalikda” “koʻplab siyosiy inqirozlarni yengib oʻtdi va Liberalizm va parlament demokratiyasiga asoslangan siyosiy tizimni oʻzgarishsiz qoldirdi”, iqtisodiyotda tez oʻsishni amalga oshirdi. odamlar hayoti, “Yaponiyaning xalqaro hamjamiyatga tez qaytishi” va uning ishonchiga erishdi. Shu bilan birga, Liberal-demokratlar “Yaponiyaning misli koʻrilmagan farovonligini boshdan kechirayotgani” abadiy, oʻzgarmas narsa emasligiga eʼtibor qaratadilar. Yaponiyaning yangi sharoitlarga moslashish usulini ishlab chiqish zarur, deyiladi deklaratsiyada, bu “Jahon sivilizatsiyasini yaratish va Osiyo-Tinch okeani mintaqasini rivojlantirishga” yordam berishi kerak edi. Yaponiyaning yirik iqtisodiy yutuqlariga asoslanib, LDP oʻzgaruvchan dunyoga moslashishning muhim sharti sifatida global tartib maqsadlarini birinchi oʻringa qoʻyadi, Yaponiya xalqaro hamjamiyatga oʻz hissasini qoʻshishi, “dunyoda yanada obroʻli oʻrin”ga erishishi, xalqaro tinchlik, umumiy qurolsizlanishni, shu jumladan yadroviy dasturni amalga oshirishdagi taraqqiyotiga hissa qoʻshishi kerak edi. Bosh vazir Nakasone tomonidan eʼlon qilingan “urushdan keyingi natijalarni sarhisob qilish” siyosati ham “dunyoda yanada sharafli oʻrin” ga erishishga qaratilgan edi. Xulosa qilishning mazmuni yaponlarni harbiy magʻlubiyat sindromidan xalos qilish va Yaponiyaning jahon siyosatida buyuk kuch rolini oʻynash haqidagi daʼvolarini amalga oshirish edi. Ushbu vazifani shakllantirishda “sogʻlom millatchilik” - vatanparvarlik va “yapon qadriyatlari” ga sodiqlik gʻoyalarining oʻziga xos kombinatsiyasi, shuningdek, baynalminallashtirishga moslashish, shuningdek, chet elda “sivilizatsiya missiyasini” bajarishga chaqiriqlar bilan birga olib borildi. Haddan tashqari millatchi ambitsiyalarni yashirgan “xulosa qilish” ning koʻp jihatlari oppozitsiyaning jiddiy qarshiliklariga duch keldi va hatto Liberal-demokratlar orasida ham optimizm tugʻdirmadi. Biroq, oʻzining iqtisodiy manfaatlarini himoya qilish bilan cheklanib qolmasdan, balki oʻzining iqtisodiy qudratiga muvofiq barcha global muammolarni hal etishda faol ishtirok etadigan kuchli Yaponiya gʻoyasi Yaponiya jamoatchiligi tomonidan ijobiy qabul qilindi. Takeshita Noboru hukumatida tashqi siyosatning globallashuviga burilish hukumatning “Jahon hamjamiyatiga hissa qoʻshish” (1988) dasturida aks ettirilgan boʻlib, unda Yaponiyaning BMT tinchlikparvarlik operatsiyalariga bevosita qoʻshilish, keskin va murakkab xalqaro vaziyatni hal qilishda muammolar va boshqalarda ishtirok etish niyati eʼlon qilingan.