372
MATEMATIKA FANIDAN DARSLARDA OG‟ZAKI NUTQNING
AHAMIYATI. “UCH TIL” METODI
Saidova G.E., Sobirjonova G., TATU, Salibayeva G.M., 250-maktab
Matematik masalalarga o‘qitishning vositasi sifatida
qaralsa unga ikki xil
yondashish mumkin:
-
masalaga an‗anaviy yondashish usuli: Tayyor masala shartlarini tahlil qilish,
masala yechilishining usulini aniqlash, yechish jarayoni , olingan natijani etalon
javob bilan formal solishtirish. Bu qismlarning har birida o‘quvchi o‘zi
bajarayotgan ishini og‘zaki bayon qilib boradi.
-
masalaga muammo sifatida yondashish usuli:Muammoli vaziyatni tahlil qilish
(muammo qо‘yilishi). Yetmaydigan ma‗lumotlarni izlash va gipotezalarni (ilmiy
taxminlarni) shakllantirish. Gipotezalarni tekshirish
va muammoli vaziyatga oid
yangi bilimlarga ega bо‘lish, Muammoni masalaga aylantirish. Masala
yechilishining usulini izlash, yechish jarayoni ,olingan natijani tekshirish,
yechimning tо‘g‘riligini asoslash. Bu bosqichlarning har birida bajarilayotgan
amallar,qo‘llanilayotgan teoremalarning barchasini o‘quvchi og‘zaki va
matematik talqinda ifoda etadi.
Demak, og‘zaki nutqni rivojlantirish masalalari
tayanch kompetensiyalarga
samarali erishishga, о‘zlaridagi noyob iste‗dodlarini rо‘yobga chiqarishga olib
keladi. Kundalik hayotda matematika og‘ir, qiyin fan, o‘zlashtirish bir oz
qiyinchilik tug‘diradigan fan degan fikrlar eshitiladi.
Matematika fani odamlar aytganidek qiyin fan emas. Matematikada og‘zaki
nutq bilan yozma nutq o‘rtasidagi bo‘g‘lanish, boshqa fanlarga qaraganda farq
qilgani uchun qiyin tuyiladi. Bu fikrni quyidagi
misol bilan tushuntirishga
harakat qilaman. Masalan: ona tilida biror fikr aytilsa qanday aytilgan bo‘lsa
shunday yoziladi, ya‘ni ―Bugun havo sovuq ‖ bu gapni yozilishi , o‘qilishi ham
―Bugun havo sovuq‖ . Gapning yozilishi va o‘qilishi shaklan bir xil. Endi bu
holni matematikada ko‘ramiz.Masalan: ―x son musbat‖ gapni qaraymiz. O‘qilishi
―x son musbat‖ ,yozilishi matematik simvollar yordamida yoziladi,ya‘ni ―
‖.
O‘quvchidan ―
‖ ni o‗qib ber desak, ko‘p hollarda ―x katta nol ‖ deb
o‘qiydi, yani matematik simvollarni o‘qiydi. Yana bir misol geometrik shakllarning
yuzalari
formulalari,qisqa ko‘paytirish formulalari,arifmetik amallarning harfiy
ifodalarini matematik simvoldagi yozuvini o‘qiydi. Shularni hisobga olgan holda
matematika darslarida og‘zaki nutqni shakllantirmoq va rivojlantirmq lozim.
Buning uchun matematika darslarida oquvchini gapirtiradigan metodlardan
373
foydalanmoq kerak. Dars mavzusiga oid tayanch ma‘lumotlarni takrorlashda juftlik
metodidan ya‘ni o‘tilgam mavzuni har bir partada o‘tirgan o‘quvchi partadoshiga
gapirib beradi va aksincha ikkinchi o‘quvchi
ham shunday gapirib
beradi.Doskada misol yechayotgan o‘quvchi misol yechish algoritmini
bosqichma-bosqich gapirib yechish ,namoish metodidan foydalanish mumkin.
Matematika darslarida og‘zaki nutqni rivojlantirishda o‘quvchilar savol
berishni o‘rganishlari kerak,ya‘ni berilgan savol e‘tibordan chetda qolishi kerak
emas.Berilgan savolni muhokama qilish kerak emas .O‘quvchi savolga javob bera
olmadimi,uni
izza qilish kerak emas,agar shunday qilsak uni kelajakda yana savol
berishga
qo‘rqadigan
qilib
qoyamiz,o‘z-o‘zidan
mumlikka
mahkum
etamiz.O‘qituvchi ma‘lum mavzu yuzasidan savol berganda avval butun jamoaga
savol berishi va bir oz javob kutishi kerak ,bu holat o‘quvchilar berilgan savolga
javob qidirib o‘tilgan mavzuni xotirada tiklashga yordam beradi.
―Uch til‖ metodi va undan matematika fanlarida foydalanish.
―Uch til‖
metodi algebra va geometriya fanlarida berilayotgan tushunchalarda
qo‘lanilsa,yaxshi samara beradi.
Taklif etilgan metodda o‘quvchiga berilayotgan
bitta axborot uch xil
ko‘rinishda beriladi. Birinchi til – bu mantiqiy til,ikkinchi til – bu tasvir
tili,uchinchi til – bu matematik yozuv tilidir.
―Uch til‖ metodini 8 sinf ―Geometriya‖ kursidagi ―Trapetsiyaning o‘rta
chizig‘i‖ mavzusiga tadbiqini ko‘ramiz.
1-til.Trapetsiya yon tomnlari o‘rtalarini tutashtiruvchi kesma trapetsiyaning o‘rta
chizig‘i deyiladi.
2-til. A B
E P
C D
3-til. ABCD trapetsiya,AE=EC,BP=PD EP – o‘rta chiziq
1-til. Teorema. Trapetsiyaning o‘rta chizig‘i uning asoslariga parallel va uning
uzunligi trapetsiya asoslari uzunliklari yig‘indisining yarimiga teng.
2-til. A B
P N
C D
3-til. ABCD – trapetsiuya,AP=PC,BN=ND,AB PN, CD PN
―Uch til‖ metodi algebraning ayrim mavzulariga tadbiq etish mumkin.
374
O‘quvchi berilayotgan tushunchani bir tildan ikkinchi tildagi ifodasini yoza
olish ko‘nikmasini rivojlantirishi uchun masala yechishga e‘tibor qaratmog‘i
lozim.
―Uch til‖ metodidagi 3-tilda ifodalash matematik model deb ham ataladi.
Bu metodni darslarda ishlatish o‘quvchilarda matematik
simvolikalar haqidagi
bilimlarini rivojlantirishga,geometrik shakllarni tassavur qilish va ularni chizish
ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
