Sizga tavsiya etilgan «Genetika» fani bo’yicha ma’ruza matnlari tezislari tasdiqlangan namunaviy dastur asosida yozilgan bo’lib, shu fanga doir asosiy tushunchalar va ma’lumotlar qisqacha bayon etildi

Adabiyotlar: 1,2,3,4,6.

Tayanch iboralar: mitoz, meyoz, interfaza, profaza, prometofaza, metafaza, anafaza, telofaza, sitokinez, reduktsion bo'linish, ekvatsion bo'linish, leptonema, zigonema, konyugatsiya, sinapsis, paxinema, diplonema, krossingover, diakinez,axromatin iplari, m о n о da, gaploid hujayra, jinsiy, jinssiz, vegetativ ko'payish, gametogenez, sporogenez, , mikrosporogenez, mikrogametogenez, makrosporogenez, makrogametogenez, urug'lanish, gameta, zigota, murtak, xromosomalarning diploid soni, endosperm, qo'sh urug'lanish, apomiksis, amfimiksis, partenogenez, ,ginogenez, androgenez

Har qanday organizmning o’sish va rivojlanishi, ko’payishi hujayralarning bo’linishi bilan bog’liq. Hujayralar asosan 2 xil : mitoz, ya’ni kariokinez va meyoz yo’li bilan bo’linadi.

Mitoz bo’linishda xromosomalar va DNK ikkita qiz hujayraga teng taqsimlanadi.

1. 
   Interfaza - modda almashinish jarayoni ro’y beradi,
   
2. 
   Profaza - yadroning bo’linishga tayyorlanish davri. Bu davrda
   

xromosomalar sentrosomaga bog’lanadi, xromosoma iplari buralib, yo’gonlashadi.

3. 
   Prometofazada - yadrocha va yadro qobig’i erib ketadi, xromosomalar ko’zga yaqqol ko’rinib qoladi. Ekvator tekisligiga qarab yo’naladi.
   
4. 
   Metafazada - xromosomalar yo’gonlashib, kalta tortadi. Xromosomalar hujayra markazida tortiladi va juftlashib turadi.
   
5. 
   Anafazada - axramatin iplari qisqaradi. Sentromera va xromotidalar ajraladi. Juft xromosomalar ajralib qutblarga tortila boshlaydi. Natijada 2 gruppa xromosoma vujudga keladi, bular son jihatidan teng bo’ladi.
   
6. 
   Telofazada - qutblarga yetib borgan xromosomalar g’uj bo’lib to’planadi. Natijada 2 ta yadro hosil bo’la boshlaydi. Natijada sitoplazma o’rtasidan ingichka tortib teng ikkiga bo’linadi, ya’ni sitokinez ro’y beradi.
   

Prgfaza

Telofaza

Anafaza

Interfaza

Prometafaza

Metafaza




Hujayraning mitoz bo'l/nish sxemasi



Meyoz bo’linish. Yadro bo’linishining murakkab jarayoni bo’lib, bunda xromosomalar diploid holatdan gaploid holatga o’tadi. Odatda jinsiy hujayralar meyoz usulda ko’payadi. «Meyoz» degani grekcha «meyozis» so’zidan olinib, «kamayish» demakdir. Meyoz bo’linish 2 bosqichda bo’ladi.

1. 
   xro m о s о malar s о ni 2 marta kamayadi, bunga reduktsion bo’linish deyilaldi. Bunda profaza, meto-, ana-, telofazalari yoniga I rakami yoziladi.
   
2. 
   bu bosqich mitozga o’xshaydi, buni ekvatsion bo’linish deyiladi. Umuman meyozda xromosomalar soni diploiddan gaploidga o’tadi, hamda gomologik xromosomalarning qo’shilishi ro’y beradi.
   

Meyozning reduktsion bo’linishiga profaza I dan telofaza I gacha bo’lgan davri tegishli. Ya’ni, meyozning birinchi bo’linishi - profaza yadroning xromosoma apparatida bo’lib o’tadigan murakkab jarayonga bog’liq bo’lib, 5 ta kichik bosqichni tashkil etadi:

1. 
   Leptonema bоsqichi - yadroning kattalashuvi bilan xarakterlanadi. Yadroda xromosomalarning diploid to’plami bo’ladi.
   
2. 
   Zigonema bosqichi- jinsiy hujayralarning rivojlanishida sirli hodisa ro’y beradi, xromosomalar bir-biriga yaqinlashadi va kon’yugatsiya hоdisasi ro’y beradi. Bunda gomologik xromosomalar qo’shiladi. Ularning uzunasiga birlashishiga konyugatsiya, ya’ni sinapsis deyiladi.
   

Qo’shilgan 2 ta yoki bir juft xromosoma bivalent deb ataladi. Har bir bivalent 4 ta xromatidadan iborat. Shu yerda gen va qismlar almashinadi. Bunga