“statistika” fanidan “Tashqi iqtisodiy faoliyat statistikasi” mavzusi

Eksport elastikligi (Ee) eksportning qo‘shimcha o‘sishini YAIM qo‘shimcha o‘sishiga nisbati bilan aniqlanadi.
Bu yerda: - eksport hajmining qo`shimcha o`shishi
ΔYAIM – yalpi ichki mahsulotning qo‘shilgan qismi (farqi).
To`lov balansi — ma`lum davr mobaynida mamlakat rezidentlari va tashqi dunyo o`rtasida bo`ladigan bitimlar statistik qayd qilingan hujjatdir. U mamlakatning iqtisodiy aloqalarini aniq ifodalab pul-kredit, valyuta, byudjet-soliq, xalqaro savdo siyosatining hamda davlat qarzini boshqarish yo`nalishlarini tanlash uchun indikator vazifasini bajaradi.
To`lov balansining konsuptual asoslari.
To`lov balansi MHTning ajralmas qismi hisoblanadi. U mamlakat iqtisodiyotining holatini ifodalovchi muhim ma’lumotlarni beradi.
Тo`lov balansi MHTni tashqi iqtisodiy aloqalar to`g`risidagi muhim ma’lumotlar bilan to`ldiradi. U mamlakat iqtisodiyotini tahlil va prognoz qilishda asosiy vositalardan biri hisoblanadi. Uning yordamida iqtisodiy natijalar qanday shart-sharoitda va nimalar evaziga erishilganligini bilish mumkin.
Тo`lov balansi mamlakatda iqtisodiy o`sish (kamayish) qay tarzda bo`lganligini, ya’ni tashqi qarzlar evazigami yoki mamlakat oltin va valyuta zahiralarining kamayishi hisobigami yoki mamlakatning tashqi davlatlar oldida sof majburiyatlarini ko`paytirmay o`z imkoniyatlarini ishga solgan holda erishilganlini bilish mumkin.
Iqtisodiy nazariyada “To`lov balansi” atamasi ilk bor XVIII аsrning oxirlarida ishlatilgan. Dastlabki davrlarda to`lov balansi deganda asosan tashqi savdo balansi saldosi nazarda tutilgan.
Кеyingi davrlarda mamlakatlararo tashqi iqtisodiy aloqalarning rivojlanib borishi natijasida to`lov balansining mazmuni kengayib borgan. Birinchi marta to`lov balansi AQShda tuzilgan va rasmiy ravishda 1923 yilda chop etilgan.
1943 Yilda amerikalik iqtisodchi Leri AQShning 1919-1939 yillar uchun to`lov balanslarini tuzdi.
To`lov balansini ikki yoqlama yozuv usuli
Toʼlov balansini tuzish buxgalteriya hisobotlarida qoʼllaniladigan ikki yoqlama yozish tamoyiliga asoslangan. Har bir operatsiya toʼlov balansida ikki marta – kreditda (plus ishora bilan) va debetda (minus ishora bilan) qayd etiladi.
Shu sababli, toʼlov balansining kredit va debet koʼrsatkichlari yigʼindisi nolga teng (balans) boʼladi. Shuni aytish joizki, toʼlov balansining operatsiyalari buxgalteriya operatsiyalari kabi alohida-alohida qayd etilmaydi. Operatsiyalar guruhlangan holda va sof holda qayd etiladi.