sifatli ichimlik suvi hilan ta'm in etishni ko‘rsatgan. Aholi iste'mol
qiladigan oziq-ovqat mahsulotlari yetarli va yaxshi sifatli bo'lishi
kerakligini ta'kidlagan.
Zardusht to‘g‘ri ovqatlanish masalasiga alohida ahamiyat bergan.
Yetarli ovqatlanmaydigan xalq kam quwal bo'ladi, bolalari yaxshi
o'smaydi, deh ko‘rsatgan. «Avesto*da kishi uzoq vaqt ovqat yemay,
ro‘za tutib yursa, u zayiflashih, bola yaratish qobiliyatini yo‘qotadi,
deyilgan.
Zardushtning ta'kidlashicha, yoshlarjismoniy va ruhiy jihatdan
yetilgan bo'lishlari lozim. Uningyozishicha, qiz bola 15 yoshidan
boshlab, bola tug'ish qobiliyatiga ega bo'ladi. Demak, u shu
yoshdan
boshlab turmush qurishi mumkin. Oila salomatligi uchun yigit
faqat sog‘lom qizga uylanishi lozim. F.r o ‘z xotini uchun so g io m
hayot sharoitini yaratib berishi kerak. Ayniqsa, uning xotini
homilador boigan vaqtda unga nisbatan alohida g‘amxo‘rlik qilishi
zarur. Shundagina xotini yetuk va sogiom bola tug'adi.
Zardusht dini o'zining hayotga yaqinligi bilan boshqa dinlardan
farq qiladi. U asketizmga berilishni qoralaydi. «Avesto»da
yozilishicha, kishilar o ‘z mehnatlari bilan real dunyoda o'zlari
uchun eng yaxshi yashash sharoitini
yaratishlari va uzoq umr
ko'rishlari mumkin. «Avesto» bo'yicha 0 ‘zbekistonning qadimgi
zamon tibbiyoti shulardan iborat.
Eramizdan oldingi I V asm ing oxirlarida 0 ‘rta Osiyo, shu
jumladan hozitgi O'zbekiston hududi, M akedoniyalik iskandar
qo‘shinlari tomonidan zabt etildi. Bu yerda dastlab Y u n o n —
Makedoniya, so'n g Y u n o n — Baktriya davlatlari vujudga keldi.
Yunonlar 0 ‘rta Osiyoga o ‘z hayot tarzlari va madaniyatlarini olib
keldilar. 0 ‘sha davrda Yunoniston o'zining yuksak madaniyati va
ilm-fani bilan jahortga mashxuredi. Mamlakatda buyuk faylasuflar,
olimlar, donishm andlar paydo bo'ldilar. Shular qatorida u!ug‘
hakimlar ham bor edi. Ulardan biri ilmiy-materialistik tibbiyotga
asos solgan buyuk Hippokratdir.
Y u n o n la r 0 ‘rta
O siy o n i zabt etib, o 'z hukm ronliklarini
o'rnatganliklaridan keyin bu yeiga yunon savdogariari, sayyohlari
va turli kasb egalari kela boshladilar Shular qatorida hakimlar
ham bo'lgan, albatta. U lam ing ba'zilari O 'rta O siyo shahariarida
0
‘mashib qolib, shu yerda o ‘z kasblari bo'yicha ishlay boshlaganlar.
Binobarin, o'sha vaqtdagi yunon madaniyati va
tibbiyoti bu yerdagi
madaniyat va tibbiyotga o ‘z ta'sirini ko'rsatdi. Bu yerli tabiblar
27
www.ziyouz.com kutubxonasi
yunonlardan ko‘p narsani o ‘rgandilar. Afsuski, biz o ‘sha vaqtdagi
0 ‘rta Osiyo tibbiyoti haqida yetarii ma'lumotga ega emasmiz.
Eramizdan oldingi II asming oxirida Y u n o n — Baktriya davlati
yemirilib, uning o'rnida K ushon davlati vujudga keldi. Tarixiy
ma'lumotlarda aytilishicha, K usho n davlati k o ‘p sharq va g'arb
mamlakatiari bilan savdo-sotiq va madaniy aloqada bo‘tgan. Savdo-
sotiq iqtisodiy hayot va madaniyatning rivojlanishini tezlashtirgan.
Shu jarayonda tibbiyot ham ancha rivojlandi. U
chet mamlakatlardan
keitirilgan dori-darm onlar bilan boyidi. M asaian, Xitoydan
kamfora, panta (pantokrin) keltirildi. Ehtimol, o ‘sha vaqtdajenshen
ham olib kelingan bo‘lsa kerak. Hindistondan
murch va har xil
ziravor m oddalar keltirilardi. K u sh o n davlati eram izning V
asrigacha hukum surdi.
Hozirgi 0 ‘zbekiston hududida V I asm ing o ‘rtalarida Eftalitlar
davlati vujudga keldi. Eftalitlar davri qadimgi O 'zbekistonning
iqtisodiy va madaniy hayotida yangi yuksalish davri bo'ldi. Bu
davrdagi eng muhim kashfiyot yozuvning kash etilishidir. Yozuvning
kashf etilishi madaniy hayol va ilm -fanning rivojlanishida juda
m uhim o ‘rin tutdi. Dastlabki kitoblar paydo bo‘la boshladi.
U lar
orasida tibbiyotga oidlari ham bo'lgan, albatta. Am m o, hozircha
o ‘sha davrga oid tibbiy yozuvlar topilgan emas.
Eftalitlar davlati V I asming oxirlarigacha davom etdi. Bu vaqtga
kelib, Oltoy, Yettisuv va M arkaziy Osiyoda yashovchi turli turkiy
qabilalar birlashib, Turk Hoqonligini tuzishdi. U Vizantiya, Xitoy
va boshqa mamlakatlar bilan savdo-sotiq ishlarini rivojlantirdi.
Yangi savdo-sotiq markazlari paydo bo'ldi. Masalan,
Shosh
(Toshkent) o'sha vaqtda «savdogarlar shahri*, deb nom olgan edi.
Mamlakatda ziroat ishlari ham rivoj topdi. Bunday umumiy iqtisodiy
va madaniy rivojlanish jarayonida tibbiyot ham ancha yuksaldi.
Lekin, u davrdagi tibbiyot haqida biror aniq m a'lum otga ega
emasmiz. Biz o ‘sha davrda yasbagan kishilaming yashash tarzi va
ba'zi urf- odatlariga asoslanib, ulaming tibbiy tushunchalari haqida
qisman fikr yuritishimiz mumkin, xolos. Masalan, hoqon huzuriga
kelgan chet el vakillari yonib turgan ikki guixan o'rtasidan
o'tkazilarkanlar. S o 'n g ularni hoqon qabul qilarekan. Ehtirnol,
bu tadbir chet mamlakatlardan keiib
qolishi m um kin b o lga n
biror kasallikni o'tkazib yubormaslik uchun qilingan chora bo'lsa
kerak. 0 ‘sha vaqtda yashagan turkiy xalqlar yosh bolalami
kasalliklardan saqlash uchun ulam ing peshanasiga uzoq saqlanib
28
www.ziyouz.com kutubxonasi
qoladigan bo'yoq bilan xoch suratinin solib qo‘yar ekanlar. Bular
albatta juda primitiv «tibbiy choralar»dir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
