topilgan eng sodda organizmlarda ham kasallik alomatlari topilgan.
Xususan, ularda yuqumli kasalliklaming asoratlari aniqlangan Toshga
aylanib qolgan ko'pgina mavjudodlarning tanasida ham travmatik
shikastlanishning qoldiqlari ham kuzatilgan. Tarixiy adabiyotda
neandertalslar va kromanyonlaixla kasallik alomatlari topilgani
haqida
ma'lumot mavjud.
O'zbekiston hududida olib borilgan arxeologik tekshirishlar
shuni ko'rsatadiki bizning qadimgi ajdodolarimizda har xil
kasalliklar va shikastlanishlar ko‘p ho'lgan ckan. Xususan, qadimgi
odamlarning suyaklarida turli somatik kasalliklar, travmalar va
anomaliyalaming asoratlari aniqlangan.
Ilmiy
tibbiyotning shakllanishi
Inson faoliyatining bir sohasi sifatida kelib chiqqan tibbiy
kasb doim o rivojlanib, takomillashib bordi. U yangi tashxis va
davolash usullari bilan boyidi. Buni kishilar hayotining o ‘zi taqozo
qilgan. Tabiblar ham, bemorlar ham tibbiyotning rivojlanishidan
manfaatdor edilar. Bcmorlar tajribaliroq tabibga murojaat qilishga
harakat qilganlar. Tabiblar o'zlariga bemorlami ko'proq jalb
qilish
uchun ularga to 'g'ri tashxis qo 'yish va yaxshiroq davolashga
intilganlar. Shu maqsadda tashxis qo'yish va davolashning yangi-
yangi usullarini izlab topardilar. H arxil dorilami ishlatib ko'iganlar
va davolasli usullarini takomiilashtirganlar. Bu bilan ular doim
l
tihbiyotni hoyitib borardilar
Shunday qilib, dastlab empirik,
amaliy
muolaja sifatida paydo b o lga n tibbiyot rivojlanib, takomillashih
ilmiy tibbiyotga aylandi. Am mo, bu jarayon tez va osongina amalga
oshgan emas. Am aliy tibbiyot tajribasi umumlashtirilib, fikrdan
0
‘tkazilib, ilmiy tibbiyotga aylangunga qadar ko ‘p asrlar o ‘tdi.
'
Ilm iy tibbiyotning shakllanish jarayoni
quyidagicha amalga
oshgan: Bemorlami davolashda ishlatiladigan dori-damionlaming
soni asta-sekin ko'payib borgan. Bu jarayon kishilar o ‘troq yashash
tarziga o'tib, turli o'simlikiami sun'iy ravishda o'stira boshlaganlari-
dan so'ng ancha tezlashdi. Buning natijasida tibbiyotda ishlatiladigan
juda ko ‘p dorivor moddalar topildi. U larning xususiyatlarini va
qanday kasalliklarda ishlatishlarini esda saqlash qiyin bo'lib qoldi.
H ar bir dorining xususiyatini va ta'sirini biror yo‘ I bilan belgilab
qo'yish zamriyati tug'ildi. Shu vaqtda yozuv kashf etildi. Tabiblar
darhol undan foydalanib, har xil dorilam ing xususiyatlari va
ular qanday kasalliklarda ishlatilishini yozib qo'ya
boshladilar
t
21
www.ziyouz.com kutubxonasi
Shunday qilib, birinchi tibbiy yozuvlar paydo bo'ldi. Bu yozuvlar
dastlab asosan retseptlardan iborat edi. U nda dorining nomi,
xususiyati, qanday kasallikda ishlalilishi ko'rsatilardi.
Tibbiyotning fan sifatida shakllanishida yozuvning kashf etilishi
hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘ldi. Yozuv tufayli tibbiyot empirik
amaliyotdan fanga aylandi. Tabiblar har hil kasalliklar va ulaming
belgilarini ham yozib bora boshladilar. Shunday qilib,
birinchi
tibbiy adabiyot paydo bo'ldi.
0 ‘zbekiston hududida o'tmishda qadimgi turkiy, xorazmiy va
so 'g 'd iy yozuvlari bo'lgan. Shu yozuvlarda boshqa fanlar qatorida
tibbiyotga oid ma'lum otlar ham bo'lgan, albatta. Lekin, hozircha
bunday Ta'lumotlar topilgan emas.
Diqqat e'tiborli tahiblar faqat bemorlami davolash bilan cheklanib
qolmay, tashrix (odam anatomiyasi) bilan ham qiziqqanlar. Odam
organizmida sodir boMadigan fiziologik (normal) va patologik (kasallik)
holatlaridagi o'zgarishlami ko'zdan kechirib borganlar. Bundan
tashqari har xij dorilaming organizmga ko'rsatadigan ta'sirini ham
o‘iganganlar. Bu kuzatishlarda aniqlangan ma'lumotlaryozibborilgan.
S o ‘ng ulami umumlashtirib,maxsus kitoblarda bayon etganlar. Bu
kitoblarda odam oiganizmining tuzilishi, undagi fiziologik va patologik
jarayonlar, kasaliarga tashxis qo‘yish hamda davolash usullari ko'rsatib
berilgan. Xususan, qanday kasallikda qaysi dorini ishlatish, qanday
muolaja usullarini qo'llash ko'rsatilgan Shunday qilib, birinchi tibbiy
kitoblar paydo bo'lgan. Bu bilan ilmiy tibbiyotga asos solingan.
O'zbekiston hududida eramizning X — X I asriariga kelib, haqiqiy
ilmiy tibbiyot shakl topdi. Bu bilimning shakllanishi o'sha davrda
yashagan buyuk hakimlaming, birinchi galda m ashhurhakim Abu
Ali ibn Sinoning ismi bilan bog'liq. Ibn Sinoni O'rta Osiyoda tibbiyot
ilmining asoschisi, deb atash mumkin. O lim ning eng katta xizmati
shundan iboratki, u o 'sh a davr tibbiyoti erishgan natijalarni
umumlashtirdi, uni o ‘z tajribalari bilan boyitdi va shuning asosida
ilmiy tibbiyotni yaratdi. Ibn Sino va o'sha davrda yashagan buyuk
olimlarimizning faoliyatlari hamda yaratgan asarlari tufayli tibbi-
yotimiz o'rta asrlardayoq jahon ilmiy tibbiyoti darajasiga ko'tarildi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
