"tashishlarni tashkil etish va transport logistikasi" kafedrasi "intellektual transport tizimlari" mutaxassisligi magistranti abdullaev yashinbek

Transport tizimida yaqin kelajakda amalga oshirilishi rejalashtirilgan islohotlar
Transport tizimi korxonalarida islohotlarni davom ettirish va ularda zamonaviy korporativ boshqaruv mexanizmlarini joriy etish choralari ko‘rilmoqda. Jumladan:
Fuqaro aviatsiyasi sohasida O‘zbekiston Respublikasi fuqaro aviatsiyasini rivojlantirish va raqobat muhitini yaratish maqsadida, «Humo Air» yangi aviakompaniyasini xorijiy ekspertlarni jalb etgan holda “Humo Air” aviakompaniyasini rivojlantirish strategiyasini ishlab chiqish va yil yakuniga qadar faoliyatini boshlab yuborish;
Jahon banki bilan birgalikda aviatsiya sohasini institutsional va normativ jihatdan isloh qilish hamda “Uzbekistan airways” jamiyatini rivojlantirish bo‘yicha “Biznes modeli”ni ishlab chiqish;
Xalqaro moliya korporatsiyasi tomonidan aeroportlarni davlat-xususiy sheriklik asosida modernizatsiya qilish va boshqaruvga berish konsepsiyasi tayyorlash;
“Airport Research Center” kompaniyasi (Germaniya) tomonidan aeroportlarning qisqa va uzoq muddatli rivojlanish strategiyasi tayyorlash.
O'tgan 50 yil mobaynida mikro va makro darajadagi transport oqimlarini modellashtiradigan matematik probabilistik modellar yaratilgan. Ulardan ba'zilari, masalan, VISSIM kabi, tijorat bazasiga ega. Boshqalar esa ta'lim muassasalari va loyihalash institutlarida ta'lim olish uchun paydo bo'ldi va rivojlanmoqda.
Transport oqimining asosiy diagrammasidan ko‘rinadiki, transport oqimining zichligi oshgan sari uning tezligi kamayadi va qmax qiymatga erishganda V=0 bo‘ladi. Bunday holatni zator-turib qolish (tirbandlik) deyiladi. Harakat miqdori avvaliga zichlik oshishi bilan orta boradi va ma’lum «q» qiymatidan so‘ng Nmaxga erishadi, so‘ngra esa «q» orta borgan sari «N» kamayib boradi. N_max qiymati tasmaning o‘tkazish qobiliyatini ko‘rsatadi.

Transport oqimining asosiy diagrammasi
Transport oqimlarining harakatini simulyatsiya qilish modellari, odatda, qismlarni modellashtirish darajasiga yondashishga ko'ra, 4 sinfga bo'linadi. Birinchi daraja-transport oqimi gidrogazodinamikaning qonunlariga bo'ysunadigan zarralar oqimi kabi ko'rinadigan oddiy makroskopik modellar. Ikkinchi daraja eng ko'p ishlatiladigan modellar – mikroskopik, individual transport vositalariga va ularning xatti-harakatlariga e'tibor beradi. Makroskopik modellar kamroq hisoblash resurslaridan foydalansada, shuning uchun katta yo'l tarmoqlarini modellashtirish imkonini beradi, natijalar mikroskopik modellash bilan solishtirganda tez-tez aniqroq bo'ladi. Uchinchi darajali model- mezoskopik, bu model makroskopik va mikroskopik modellashtirish o'rtasidagi bo'shliqni to'ldirishga harakat qiladi, bu esa nazorat qiluvchi makroskopik modellar orqali boshqariladi. Mikroskopik modellar to'rtinchi darajali bo'lib, eng yuqori darajadagi ma'lumotlarni taqdim etadi. Shuning uchun ular ko'pincha avtomobil sanoatida yagona transport vositasining xatti-harakatlarini simulyatsiya qilish uchun ishlatiladi.
Odatda, barcha dasturlarda transport oqimini modellashtirish mikro darajada amalga oshiriladi. Shuning uchun, biz u bilan ko'rib chiqaylik. 6 eng keng tarqalgan ehtimollik modellarini ko'rib chiqing.