Tashqi iqtisodiy faoliyat va raqobat menejmenti

2 J.3.-rasm. Savdo sharti.
Eksport qilinayotgan tovarlar nisbiy taklifi egri chizig^£ining joy- lashuvi eksport tovarlari jami nisbiy narxi oshganda eksportning nisbiy miqdoriy hajmi importning nisbiy miqdoriy hajmiga nisbatan ortib ke- tishidan dalolat beradi.
Import qilinayotgan tovarlar nis- biy taklifi egri chizig^£ining joylashu- vi esa teskari bogiiqlikni ko'rsata- di: importning nisbiy narxi ko^£ta-
rilganda, import qilinayotgan tovarlarga nisbiy talab kamayadi. Import qilinayotgan tovarlar nisbiy takiifi egri chizig‘i va eksport qilinayotgan tovarlar nisbiy taklifi egri chizig^cining kesishishi natijasida A nuqtada vujudga keluvchi nisbiy narx (P_x/P._ra) bu tovarlarning QJQ_im nisbiy miqdorida savdo shartlarini ifodalaydi.
Savdo shartlari har bir mamlakatning eksporti va importi o‘zaro taklifi va o‘zaro talabi nisbatini ifodalaydi. Ular har bir mamlakatning eksport va import narxlari indeksi nisbati negizida hisoblanadi va mamlakatning tashqi iqtisodiy siyosati, jumladan, tashqi savdo siyosati uchun muhim yo‘naltiruvchi hisoblanadi. ToT—100 eksport va import narxlarining tengligini bildiradi. Savdo shartlari indeksining o‘sib borishi (ToT>100) mamlakat eksporti jami narxi import jami narxiga nisbatan ortganda har bir eksport qilingan tovar uchun yanada ko‘proq import tovarlar sotib olish mumkin bo‘lishini ko‘rsatadi. Awalgidek ekport miqdori hisobiga ko‘proq import hajmiga ega bo‘lish imkoniyati mamlakat farovonligini oshiradi. Savdo shartlari indeksining kamayib borishi (ToT<100) mamlakat importi jami narxi eksport jami narxiga nisbatan ortganda har bir eksport qilingan tovar uchun yanada kamroq import tovarlar sotib olish mumkin bo‘lishini ko‘rsatadi. Awalgidek ekport miqdori hisobiga kamroq import hajmiga ega bo^clish oqibatida mamlakat farovonligi pasayadi.
Nisbiy talab va taklifhing bu nisbati har qanday alohida olingan tovar uchun ham, butun mamlakat bo'yicha ham to^cg‘ri boladi. Nisbiy talab va nisbiy taklif egri chizig‘idagi har qanday siljishlar yoki iqtiso- diy o^csish yoki mamlakatlar o^crtasida daromadning qayta taqsimlani- shi parametrlarining o^czgarishiga olib keladi. Shuning uchun savdo shartlarini iqtisodiy ko'rsatkich sifatida quyidagi asosiy ko'rinishlarda bo‘lishi mumkin:
• Tovar yoki sof barter savdo shartlari (commodity, net barter terms of trade) — ma’lum bir tovaming eksport va import narxlarining yoki barcha tovarlar bo'yicha eksport va import narxlari indekslarining nisbatidir.
ToT = P /P
x lm

• 
  Daromadni ifodalovchi savdo shartlari (income terms of trade)
  

• 
  mamlakatning jami eksportdan kelgan tushum hisobiga qancha tovar import qila olishi salohiyatini ko⁶rsatuvchi indeks. Bu indeks tovar savdo shartlarini eksportning miqdor indeksi (Q_x)ga ko‘paytirish orqali hisoblanadi. Bu indeksning o‘sishi eksportdan tushumni ortishi hisobiga import qilish salohiyati ortishini ko‘rsatadi.
  

ToT = (P /P. ) xQ

• 
  Omillar bilan bogTiq savdo shartlari (factor terms of trade)
  

• 
  import narxlarini bir yoki bir necha ishlab chiqarish omillarining samaradorligi bilan bogTovchi, eksport tarmoqlarida samaradorlikni bir birlikka oshishi hisobiga qancha miqdorda qo‘shimcha import qilish mumkinligini ko‘rsatuvchi indeks. Bu ko‘rsatkich tovar savdo shartlarini eksport tarmoqlaridagi samaradorlik indeksi (Q_x)ga yoki ushbu mamlakatda eksport tarmoqlaridagi samaradorlik indeksini import qilinayotgan mamlakat eksport tarmoqlaridagi samaradorlik indeksiga nisbati (Q^Q )ga ko^cpaytirish orqali hisoblanadi.
  

ToT = (PyP^) x (Q_x /Q_im)
Xalqaro savdo va iqtisodiy o‘sish orasidagi bog‘iiqlik hamisha jiddiy munozaralar uchun mavzu boTib kelgan: bir tomondan ishlab chiqarishni kuchaytirish eksportga yanada arzonroq tovarlar taklifini kengaytirishga va yangi bozorlami egallashga olib kelishi mumkin, ammo boshqa tomondan esa, buning natijasida iqtisodiy o‘sishning tezlashuvi tufayli mamlakatda yuzaga kelgan ustunliklar yanada arzon eksport narxlar orqali xorijga o‘tib ketadi. Oʻsish, uning xalqaro savdo- ga ta’siri nuqtayi nazaridan neytral, eksportni kengaytirishga qaratilgan va import o‘mini qoplashga qaratilgan boTishi mumkin. Oʻsishning xalqaro savdoga ta'siri qanday ishlab chiqarish omillari - eksportni kengaytirishga qaratilgan onrillar yoki import o‘mini qoplashga qaratil- gan onrillarning o‘sishi bilan aniqlanadi.
Faraz qilaylik, Oʻzbekiston va Yaponiya faqat 1- va 2-tovarlami ishlab chiqaradi.