Tema: Balalar so’ylewinde ushrasatugin morfologiyaliq ha’m sintaksislik qa`teler. Reje

Oyınnın` atı: «Ga`pti tolıqtır».
Oyınnın` maqseti. Balalardı bag`ının`qılı qospa ga`pler du`ziwge u`yretiw u`stinde shınıg`ıw orınlatıw.
Oyınnın` barısı. Ta`rbiyashı ga`ptin` bas bo`limin aytadı, balalar onı tolıqtırıp, bag`ının`qılı qospa ga`pler du`zedi.
Ta`rbiyashı grammatikalıq materialın aldınnan tan`laydı, ma`selen: «Biz gu`llerge suw quyamız, sebebi … (olardın` o`siwi ushın)».

Balalar baqshasinin` tiykarg`i waziypalarinan biri balalar so`ylewinin` taza ha`m tuwri qa`liplesiwine erisiw bolip tabiladi. So`ylew-tuwri rawajlang`an bala a`tiraptag`ilar menen an`sat ma`mlede boladi. So`ylewi jaqsi rawajlanbag`an bala adamlar menen so`ylesiwde qiynaladi. Ata-analar ha`m pedagoglardin` tiykarg`i waziypasi balalardin` so`ylewin tuwri rawajlandiriw bolip esaplanadi. So`ylewdin` dawim ma`deniyati haqqinda tu`sinik ken` tu`sinik bolip tabiladi. Ol dawis, so`zdin` aytiliwi, intonatsiya, dawis tolqini ha`m so`ylewdin` ta`sirligi ha`m jan`lawin o`z ishine aladi. So`ylew ma`deniyatinin` tiykarin esitiw so`ylewi ha`m so`ylewde dem alip, dem shig`ariw bolip esaplanadi. Bulardi rawajlandirmay bala jaqsi rawajlanbaydi. Mektepke shekemgi jastag`i balalar biraz so`ylewdi iyelegen bolip tabiladi. Lekin olardin` so`ylewi dawis jag`inan ele jeterli emes. Lekin ha`mme balada dawisi aytiwi ha`r qiyli bolip keledi. 6-7 jasar balalardin` ko`pshiligi tuwri so`yleydi, biraq belgili bir mug`darda (15-20 protsent) kemshilikler ushirasadi.

1. Balalar baqshasinin` ta`rbiya bag`darlamasinda dawis ma`deniyatin` rawajlandiriwg`a qoyilatug`in talaplar.

So`ylewdin` dawis ma`deniyatin` ta`rbiyalaw to`mendegi waziyalardi o`z ishine aladi.
Dawislardi duris aytiwdi payda etiw.
Dawislardi duris aytiw balalardin` artikulyatsiyaliq apparatinin` jaqsi islewine baylanisli boladi. So`ylewdi ha`reketke keltiriwshi apparattin` ha`reket etiwinde mayda muskullardin` bir-birine maslasiwi ha`m bul ha`reketlerdin` aniq ha`m tez boliwinda a`hmiyetli rol oynaydi. Sonin` ushin artikulyatsiyaliq apparattin` ha`rekettin` jetilistiriw, balalar ta`repinen o`zlestirilgen u`nli ha`m u`nsiz dawislardi, keyin ala u`nles dawislardi, ha`mme dawislardi aytiw u`stinde sistemali ha`m izshil jumis alip bariw, so`ylesiwde, aytip bergende dawislardi duris aytiwdi bekkemlep bariw lazim.
Aniq ha`m duris so`ylewge u`yretiw.
Balalardi jasliq waqtinan baslap-aq aniq so`ylewge u`yretiw lazim. Olardin` diktsiyain payda etiw u`lken a`hmiyetke iye bolip tabiladi. Bul jumis ekinshi kishkine gruppadan baslap “Balalar baqshasinin` ta`rbiya programmasi” negizinde alip bariladi. U`lken gruppalarda bolsa aniq etip aytiw boyinsha so`ylew shinig`iwlari arnawli waziypa etip qoyiladi. Bul waziypalardi a`melge asiriw ushin arnawli metod ha`m usillar qollaniladi .
So`zlerdi duris aytiw u`stinde islew.
Mektepke shekemgi jastag`i balalar tiykarinan ha`mme dawislardi aytai. Aniq so`ylewdi, lekin ayrim so`zlerdi aytqanda qa`teliklere jol qoyadi. Kishkene jastag`ilarda so`zlerdi qisqartiw jag`daylari ushirasadi (qozishaq-qozshaq). Ayirim u`lken jastag`i ballaar bazi bir qiyin so`lerdi naduris aytadi (tereze-tezara). Bazi bir jag`daylarda urinbalardi naduris qoyadi (shofer-shaper).
So`ylewdi orfoepik jaqtan tuwrilaw u`stinde islew.
Orfoepiya- ju`da` duris atiw qag`iydasi. Baqshada ballaarda a`debiy so`ylewdi payda etiw ushin jaqsi sharayat tuwdiriw kerek. Sebebi, balaliqta duris aytiw tez o`zlestiriledi.
So`ylew ha`m dawistin` sapasin jaqsilaw.
Jag`imli so`ylew sipati, ortasha ko`rinisi, bir turaqlilig`i, u`ylesikligi, ortasha ku`shi ha`m ba`lent dawislilig`i menen xarakterlenedi. Sonin` menen birge so`ylewdin` ko`rinisi ha`reketshen`, iyiliwshen` boliwi kerek, ol arqali adam o`zinin` sezimlerin jetkere aliwi kerek.
So`ylewdin` bunday xarakterleri barliq gruppalarda u`yreniliwi tiyis. Ta`rbiyashi balalardi xanasinda bqirmastan so`ylewge, uyiqlaw xanasi ha`m ja`ma`a`t jerlerde sibirlap aytiwg`a u`yretiwi lazim.