Tema: Qala hám sanaat sharayatında atmosfera hawasınıń insanlarǵa, ósimliklerge hám túrli organizmlerge tásiri Mazmunı

3.3. Íssılıq elektr stansiyaları atmosfera hawasın pataslantıratuǵın derek retinde.

Íssılıq elektr stansiyaları arqalı alınatuǵın elektr quwatı tiykarınan kómir, mazut, gaz sıyaqlı janar maylar janıwınıń tuwındı bolıp tabıladı. Mısalı, 1 kvt/ saat elektr quwatı alıw ushın 290 -350 gr kómir kerek boladı. Tuwrısıda, toshko'mirning janıwı patijasida ushqısh shań, qurım, kúl payda boladı. Bul quramalı qospalar záhárli zatlı gazlar menen birge atmosfera hawasına túsedi.
Toshko'mir quramındaǵı altıngurgut janıw processinde sulfidangidridlarga aylanadı, ol bolsa óz gezeginde, hawa háwizine túsip onı pataslantıradı.

Elementlar janıwınan payda bolǵan joqarı dárejeli temperatura - jalın átirapında hawa daǵı basqınshı azot oksidine aylanadı.
Atmosfera hawasında ushıp shıǵıs iyis gazı hám uglevodorodlar úlesi janar may (kómir) yoqilayotgan processga baylanıslı boladı. toshko'mir qanshellilik tolıq -to'kis yonsa, shıǵındı elementlar sonshalıq kem boladı.
Elementlar janıwınan payda bolǵan joqarı dárejeli temperatura - jalın átirapında hawa daǵı basqınshı azot oksidine aylanadı.
Atmosfera hawasında ushıp shıǵıs iyis gazı hám uglevodorodlar úlesi janar may (kómir) yoqilayotgan processga baylanıslı boladı. toshko'mir qanshellilik tolıq -to'kis yonsa, shıǵındı elementlar sonshalıq kem boladı.
Toshko'mir óziniń quramında tábiy haldaǵı hár-qıylı altıngurgut birikpelerin saqlaydı. Atap aytqanda, Kuznesk kómiri quramında 0, 4%, Donesk kómirinde 1, 7-3, 7%, Kizel kómirinde 5, 1% altıngurgut elementi bar. Bul kómirler qayda hám qansha muǵdarda qosılıwindan qaramastan, atmosfera hawasın sul'fit angidridi menen zıyanleydi. Mısalı, 1 tonna qorǵasın eritilsa- 8, 8 tonna rux eritilsa- 0, 88 tonna sulfit angidridi ajralıp shıǵadı.
Íssılıq elektr stansiyasınıń kómir janıwınan ajraladi`ǵan altıngurgut oksidi muǵdarı

Íssılıq quwatın alıwda tábiy gazdan da paydalanıladı. Házir tábiy gazdan turmısımızdıń barlıq iskerlik tarawılarında keń kólemde paydalanılıp atır. Ol janar may retinde júdá qádirlenedi. 1 kvt/ saat elektr quwatın alıw ushın 150-170 gr gaz kerek boladı. Mabada gazdıń janıwı jeterli dárejede bo'lpmay, shala janatuǵın bolsa, ol halda atmosfera hawasına basqınshı faktorlardan bolǵan iyis gazı, uglevdorodlar, sulfit angidridi hám taǵı basqa zatlar ajralıp shıǵıwı múmkin.
Biz tómendegi janılg'idan qansha muǵdarda zıyanlı gazlar shıǵıwı múmkinligin kórsetiwge háreket etemiz.
Kestede keltirilgen maǵlıwmatlardan kórinip turıptı, olda. Altıngugurt oksidi gazdıń muǵdarı janar may daǵı altıngugurt muǵdarına baylanıslı. Bunıń tastıyıqı ushın tómendegi mısaldı keltiremiz: mazut yoqadigan elektr stansiyası mazut quramındaǵı oltigugurt quramına qaray kóplegen zıyanlı elementlardı shıǵarıp taslawı múmkin.
Mazut quramında altıngugurt muǵdarı 3, 5% ni tashkil qilsa, altıngugurt oksidiniń 1 sutkalı shıǵındısı 728 tonnaǵa teń boladı, altıngugurt muǵdarı 4, 5% ga etse, onıń shıǵındısı sutkasına 936 tonnaǵa etar eken.
Nyu-york qalasında jıl dawamında qosılatuǵın kómir atmosfera hawasına 1, 5 mln tonna altıngugurt gazı hawanı pataslantıratuǵın dereklerden bir neshe km uzaqlıqtaǵı atmosfera hawası bar ekenligi anıqlanǵan