Termiz davlat universiteti sport boshqaruvi kafedrasi jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi

Sportchi tanasidagi moslashish o‘zgarishlarini yo‘nalganligi

Sportchining qancha malakasi yuqori bo‘lsa, undan keyingi moslashuv imkoniyati doiralari, sportda sport yutuqlarini oshirish ma’nosini anglatadi. Funksional zaxiralar 2-keyingi moslashishini kuchaytiruvchi doiralar.
Moslashish ko‘nikish o‘zgarishlari turli yo‘nalishlarda ro‘y berishi mumkin.
Mashqlarning mikrodavrlari (haftalari)
1 - 2 - Faol maslashish davri
2 - 3 - Samarali mashq davri
4 - 5 - 6 - Mo‘tadillashish davri.

\
Jismoniy yuklamalarga moslashish jarayonida, ko‘nikish bu faoliyatni ta’minlovchi asosiy tizimlarga tegishlidir.

Yurak qon - tomir tizimini moslashuvi - Yurak og‘irligini (yurak gipertrofiyasi) kattalashuvi bilan bog‘liq yurakning qisqarish qobiliyati kuchayadi.
Tananing yangi imkoniyatlariga nafas olish va qon aylanish tizimi ham moslashadi.
Mushaklarning qizg‘in ishlash paytida nafas olish 15-20 martaga ortadi, nafas olish kuchining o‘sish hisobiga nafas olish harakatli quvvati oshadi, turli og‘irlikdagi jismoniy yukka chidamlilik qobiliyati asosi sifatidagi MPK ko‘rsatkichi o‘sadi.
-moslashish jarayoni nafaqat sportchiga yuksak natijalarga erishishgagina imkon berib qolmasdan, balki og‘irlikka chidashning qolipdagi yuklamalar mashg‘ulot ta’siriga ega bo‘lmay qoladi, ulardan mashqlarga chidamlilikni saqlashga imkon beruvchi vosita sifatida foydalanish mumkin.
-mashg‘ulotlar orasida yo‘l qo‘yilgan uzoq tanaffuslar moslashish yutuqlari darajasini pasaytiradi.
-sportchi tanasini moslashishi yuklama tarkibi va yыnalishi bilan bog‘liq yo‘nalishda ro‘y beradi.

Yuklatish miqdori (hajmi)	Yuklatishning shiddati (jadalligi)	Moslashishni yo‘nalganligi
Katta	Kam yoki o‘rta	Chidamlilikni o‘stirish
Kichik	Submaksimal maksimal	Kuch, tezlik sifatlarini o‘stirish

Moslashish jarayonining davomiyligi - Tez, bir necha soat davomida modda almashuvining ayrim substratlari moslashadi.
Kam tezlikda 10 - 14 kun davomida jigar va mushaklarda quvvat zahirasi ko‘payadi, yurak qon tomir tizimi moslashishga boshlaydi.
Sekin 4 - 6 hafta davomida mushak og‘irligi o‘sa boshlaydi, tarkibida oqsil miqdori ko‘payadi.
Quyidagi qonuniy aloqalarni anglab yetish sport fanining asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi (chizma 5).
Tashqi omillar yetarli darajadagi jadallik va ma’lum hajmda bo‘lgandagina moslashish jarayoni ro‘y beradi.
Moslashish jarayoni - yuklama va dam olishni to‘g‘ri tashkil etish natijasidir.
Yuklama ta’siri, funksional va quvvat zahiralarini sarflash oqibatida tananing funksional imkoniyatlari (vaqtinchalik) pasayadi. Ko‘pincha dam olish bosqichida amalga oshiriladigan moslashish jarayonini shakllanishi uchun yetakchi qo‘zg‘atuvchi hisoblanadi.
O‘z faoliyatini faqatgina boshlayotgan sportchilarda yangi, noodatiy yuklarga moslashish jarayoni yetuk mutaxassis sportchi-larga qaraganda tezroq kechadi. Buni tajribali sportchilarda mashq va musobaqa yuklamalariga moslashish jarayonini yuqori, moslashishning keyingi kuchayish imkoniyatlari doirasi bir muncha qisqarganligi bilan tushuntirish mumkin.

Mashq qilishda funksional imkoniyatlarning ortishi	Mashq qilmaslik-funksional imkoniyatlarning pasayishi
Tashqi qo‘zg‘atuvchi - kuchli	Tashqi qo‘zg‘atuvchi kuchsiz
“ishchi” a’zolar yuqori kuchlanishda ishlaydi	“ishchi” a’zolar va ularning qismlari funksiyasi pasayadi
Oqsil fermentini sintez bo‘lishiga yuqori darajadagi “ehtiyoj” bor (to‘qima darajasida)	Yangi oqsil sintez bo‘lishiga “ehtiyoj” pasayadi, eski oqsil esa “yarim parchalanish” tezligi bilan parchalanadi
Yangi oqsilning paydo bo‘lishi (uning miqdori) “yarim parchalanish” tezligini oshiradi	Resintez sintezdan o‘zib yetadi
A’zo o‘sadi	A’zo o‘sadi