Terrorizm muammosi

as-salaf  as-salixun

  tajribasiga 

tayangan  holda  boshlang„ich  islomni  tiklash  g„oyasi  tushuniladi. 

Birlamchi  manbalar (Qur‟on va sunnat) hamda ilk  musulmon jamoalari 

tajribasini  e„tiborga  olgan  holda,  ularni  islom  diniy-huquqiy 

tafakkurining  bazaviy  imperativi,  salafiy  sifatida  esa,  musulmonlarning 

o„z  hayotida  ongli  ravishda  diniy  me‟yorlarga  amal  qilishini  tushunish 

mumkin. 

Shunday 

qilib, 

tarixiy-madaniy 

mazmundagi 

«fundamentalizm» 

(«

salafiylik

») 

atamasi 

bugungi 

kunda 

shakllanayotgan tushunchaning muayyan ma‟nodagi aksini anglatadi. 

Rus  tadqiqotchisi  A.Malashenko  fundamentalizmni  «g„oya», 

nazariya,  sifatida  tasvirlab,  islomizm  (yohud  siyosiy  islom)ni  funda-

mentalizmning  amaliy  timsoli,  ya‟ni  faoliyati  ekanini  e‟tirof  etadi. 

G„oyaviy  jihatdan  olganda,  bugungi  kunda  fundamentalik  tashkilotlar 

islomni  «poklash»  talabi  bilan  chiqib,  rasmiy  din  vakillarini  dindan 

---

 

3 

«og„ishda»  ayblagan  holda,  Qur‟on  va  shariatga  asoslangan  «ideal» 

musulmon  jamoasini  yaratishga  intiladilar

1

.  Shu  tariqa,  «islom 

fundamentalizmi»ni  muayyan  ijtimoiy-siyosiy,  ijtimoiy-iqtisodiy,  ma-

daniy-ma‟rifiy va boshqa guruhlar faoliyati bilan bog„liq bo„lgan hamda 

amalda  «boshlang„ich  islom»  (Payg„ambar  va  to„rt  xalifa  davridagi) 

tamoyillariga  asoslangan  davlatchilikni  qaror  toptirishga  da‟vat  etuvchi 

shiorlarni  qo„llovchi  islomning  diniy-siyosiy  oqimi  sifatida  ifodalash 

mumkin.  

Ba‟zan  «harbiylashgan  islom»  sifatida  noo„rin  qo„llaniluvchi,  hatto 

o„z  davrida  AQSh  prezidenti  Dj.Bush  tomonidan  «islamofashizm» 

sifatida  tilga  olingan  va  Amerikaning  neokonservativ  va  boshqa 

OAVlarida  shu  mazmunda  qo„llaniluvchi  radikalizm  va  ekstremizm 

kuchli  xavf  tug„dirmoqda.  Ekstremizmga  shunchaki  bo„yoq  berilmay, 

balki muayyan siyosiy kuchlar undan foydalangan holda, G„arbda yangi 

«dushman  obrazi»ni  yaratish  va  shu  asosda  Yaqin  Sharqdagi  harbiy 

harakatlar  va  «antiterror  urushlari»ni  yuritishning  amerikan  usullarini 

oqlashga intiladilar. Jumladan, amerikalik ekspert Daniel Payps o„zining 

«islomizm – bu fashizm»

 

va hokazo bayonotlari bilan mashhur. 

Fundamentalistlar,  chindan  ham,  aksariyat  hollarda  siyosiy 

xarakterdagi  o„z  maqsadlari  yo„lida  ekstremistik  usullar  va  zo„ra-

vonlikdan 

foydalanishga 

urinadilar. 

Ammo, 

«fundamentalizm» 

o„zaklarining  ekstremizm,  radikalizm  va  hattoki,  nasistik  mafkuralarga 

tenglashtirilishi  noo„rin.  Islom  olamida  ekstremizm  kompromislarsiz 

siyosat  va  jamiyat  hayotiga  «sof  islom»ni  tatbiq  etishga  intiladi.  Bu 

muayyan 

fundamentalistik 

kuchlarning 

ijtimoiy 

institutlar 

va 

jamiyatning  siyosiy  tizimini  tubdan  o„zgartirishga  yo„naltirilgan 

ijtimoiy-siyosiy  g„oyava  harakatlari  majmuidir.  Shu  boisdan  ham, 

amerikalik  tadqiqotchi  Meri  Xabek  mazkur  atamalarni  mujmal  tarzda 

«islom fundamentalizmi» yohud shunchaki «islomizm» sifatida qo„llash 

taklifini  ilgari  suradi.  Uning  fikricha,  ilmiy  va  maxsus  adabiyotlarda 

islomchilar  sifatida  islom  dinini  qayta  tiklash,  uning  siyosiy  ta‟sirini 

oshirishning faol tarafdorlari tilga olingan. Biroq, islomizm na tashkiliy 

va  na  g„oyaviy  jihatdan  bir  xilda  harakat  kasb  etmaydi.  Mazkur 

tushuncha ostida ko„p sonli guruhlarning o„z maqsadlari yo„lida turlicha 

maqsad  va  vositalarning  ilgari  surilishi  tushuniladi.  Misol  tariqasida, 

M.Xabek  xalqaro  huquq  normalari  va  siyosiy  demokratik  jarayonlar 

                                                 

1

  Shariat-  Қur‟on  va  sunnat  (muqaddas  musulmon  naqllari)  asosida  tuzilgan,  davlat,  meros, 

jinoiy  hamda  oila  va  nikoh  normalariga  asoslangan  diniy  va  ҳuquqiy  me‟yorlar  majmui/ 

Юридическая энциклопедия под ред. М. Ю.Тихомирова. – Москва, 1997. –C.495. 

---

 

4 

doirasida  faoliyat  yuritayotgan  turklarning  hukmron  «Adolat  va 

Taraqqiyot Partiyasi»ni keltirib o„tgan.  

Siyosiy  hokimiyatni  qo„lga  kiritish  maqsadida  xalqaro  huquq 

normalariga  zid  bo„lgan  kurash  vositalarini  qo„llovchi  fundamentalistik 

harakat  va  guruhlarga  quyidagilarni  kiritish  mumkin:  Misrda  –  «al-

Jamaa  al-islamiya»,  «al-Jihad  al-islami»;  Iordaniyada  –  «Alloh 

jangchilari»; Yamanda – «Al-Islah»; Saudiya Arabistonida– «Al-Fajar»; 

Pokistonda-«Tanzim 

da'avat 

al-Irshad», 

«Harakat 

al-Ansar»; 

Afg„onistonda  –  «Jama'a  al-afgan  al-modjaxedin»  va  «Tolibon»; 

Turkiyada  –  «Boz  qurt»;  Shimoliy  Kavkazda  –  «Islom  jamoalari», 

«Imom armiyasi» va boshqa salafiylik guruhlari

2

.