Alisher Navoiy nomidagi Toshkent
davlat o‘zbek tili va adabiyoti
universiteti
“O‘ZBEK MILLIY VA TA’LIMIY
KORPUSLARINI YARATISHNING NAZARIY
HAMDA AMALIY MASALALARI”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Vol. 1
№. 01 (2021)
282
8.
Ўрмончи
211
9.
Меҳриобод
545
10.
Ҳунармандлар
584
11.
Кўчкак
535
12.
Боғиболи
324
13.
Кўлқамиш
557
14.
Пасурхи: а) Пасурхи; б)Қорабўйин.
917
15.
Ширинобод
652
16.
Бибиширин
758
17.
Бошработ
965
18.
Тўда
357
19.
Сайроб
662
20.
Мунчоқ
573
21.
Чилонзор
656
22.
Хўжабулғон
539
23.
Темирдарвоза
676
24.
Дарбанд
675
25.
Данажом (Даҳнаижом)
148
26.
Шифобулоқ
354
27.
Юқори Мачай
518
28.
Ўрта Мачай
531
29.
Қизилнавр
200
30.
Тиллакамар
324
31.
Шўрсой
986
32.
Пойгабоши
548
33.
Оби
514
34.
Косиблар
743
35.
Тузбозор
532
36.
Тоқчи
546
37.
Чорчинор
406
38.
Ариқусти
554
39.
Мустақиллик
470
Проф. С.Раҳимов Работ (ҳозирда Бошработ), Питов, Ёмчи, Кофрун, Истара, Тўда, Истара,
Хўжабулғон,
Чилонзор, Мунчоқ, Ғоржак, Тиллакамар, Калламўзор, Хўжаулкан, Даштоғоз,
Alisher Navoiy nomidagi Toshkent
davlat o‘zbek tili va adabiyoti
universiteti
“O‘ZBEK MILLIY VA TA’LIMIY
KORPUSLARINI YARATISHNING NAZARIY
HAMDA AMALIY MASALALARI”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Vol. 1
№. 01 (2021)
283
Тангимуш, Пудина, Сариқамиш, Хомкон, Паданг, Бешеркак каби аҳоли
яшовчи пунктларни
“ж”ловчи шева вакиллари эканлигини таъкидлайди [С. Раҳимов, 1985. ].
Ўтказилган тадқиқотлар шуни кўрсатaдики, Тўда, Чилонзор, Хўжабулғон, Данаижом,
Қизилнавр, Даштиғоз, Пулҳоким, Инкабод, Кўлқамиш (Кофрун), Тиллакамар каби қишлоқ
шеваларида унлилар тизимида жуфт қўлланиши ва сингармонизм кузатилади. Гуматак, Қайроқ,
Бошработ, Шифобулоқ каби қишлоқларида кўчиш ва янги мактаблар қурилиши, қишлоқ
инфратузилмасининг ўзгариши аста-секин аҳоли шевасига қисман ўз таъсирини кўрсатган, яъни
бу ҳудудларда “й” (ж) товуши ўрнига “ж” (й) лашиш ҳолати кўпроқ кузатилмоқда. Бойсун ҳудуди
шевалар таркибида ХV асрлар [Э.И.Фозилов., 1983]да эски ўзбек тилида мавжуд бўлган тил
товушига оид элементларнинг кўплаб сақлаб қолинганлигини ҳудуднинг тоғли зона бўлганлиги ва
интернет тизимининг у ерда яхши ишламаслиги шаҳар
шевасининг у даражада кириб
бормаганлиги билан тушунтириб ўтиш мумкин. Шеваларнинг лексик-мавзувий таснифи Бойсун
шевасининг нафақат ўзбек тилидаги, балки бошқа тиллардаги яхлит ҳамда алоҳида, ўзига хос
хусусиятларини қиёсий-тарихий тадқиқотлар учун замин бўлиб хизмат қилади. Юқорида лексик-
мавзувий тур [Enzarov T. 2020: 32] лар учун қўлланган терминлар ўзбек шеваларидан ташқари
турли тилга оид бўлган бошқа шевалар учун ҳам умумий кўрсаткич вазифасини ўтайди ва бу
билан тиллараро шеваларнинг бир мавзувий-лексик турларга ва кундалик-маиший ҳаётга доир
бўлган лексикаларнинг шевалар таркибида катта ўринга эгалигини кўрсатиб ўтади. Бойсун тумани
шеваси фонетик, лексик,
семантик, грамматик диалектизм турларга бўлиб ўрганиш шеванинг
замонавий шакллари сифатида тилшуносликнинг шевашунослик ва тарихий-қиёсий туркий
тиллар муносабатларини очиб беришда қимматли манба бўлиб хизмат қилади.
АДАБИЁТЛАР
1.
Ashirboyev S. O’zbek dialektologiyasi. –T.:2017.
2.
Bakhtiyor
Rajabovich Mengliev, Nigmatova Lolakhon Hamidovna. Problems of language, culture
and spirituality in general explanatory dictionaries of Uzbek language /
Inernational Journal of
Psychosocial Rehabilitation. ISSN: 1475-7192.
3.
Йўлдошев Т. Тожикистондаги ўзбек шевалари морфологияси (феъл). -Т.: 1986.
4.
Ибрагимов С. Фарғона шевалари касб-ҳунар лексикаси. –Т.:1959.
5.
Муҳаммаджонов Қ. Жанубий Қозоғистон ўзбек шевалари морфологияси. –Т.:1983.
6.
Меметов А. М. Ф фонетико-морфологические и лексические особенности диалектов
крымскотатарского языка. Ученые записки Крымского федерального университета имени В.
И. Вернадского Филологические науки. Том 1 (67). № 2. 2015 г. С. 35–42.
7.
Mengliev B., Shahabitdinova Sh., Khamroeva Sh., Gulyamova Sh., Botirova A. The morphological
analysis and synthesis of word forms in the linguistic analyzer //
Linguistica Antverpiensia, 2021,
2021(1), стр. 703-712.
8.
Хамроева Ш. Муаллифлик корпусининг муштарак ва ўзига хос жиҳатлари // Сўз санъати
халқаро журнали. – №2 (2020) – Б. 80-87. DOI http://dx.doi.org/10.26739/2181-9297-2020-2
9.
Khamroeva Sh. Morphotactic rules in the morphological analyzer of the uzbek language // “MIDDLE
EUROPEAN SCIENTIFIC BULLETIN”. VOLUME 6, NOVEMBER 2020. ‒ ISSN 2694-9970 ‒ Р.
45-49.
10.
Хамроева Ш. Ўзбек тили морфологик анализаторининг лингвистик таъминоти. Тошкент:
Globe Edit, 2020. – 253 б. ISBN: 978-620-0-61728-6
11.
Ражабов. Н.Ўзбек шеваларида феълнинг морфологик тузилиши. –Т.:1990. Х.Дониёров. Ўзбек
халқининг шажара ва шевалари.-Т.:1968.
12.
Раҳимов С., “Сурхондарё вилояти ўзбек шевалари” T.:1985.
13.
Решетов В.В., Шоабдураҳмонов Ш. Ўзбек диалектологияси. –Т.:1978.
14.
Санақулов У., Каримов С. Қипчоқ этноними профессор Худойберди Дониёров талқинида.
ИЛМИЙ АХБОРОТНОМА. –Самарқанд.:2017. 2-сон. ISSN 2091-5446
15.
Торшкова O., Xмелевская T., Сборник упражнений по диалектологии. -M.:1963, стр.: 5
16.
Фозилов Э.И.таҳ.остида. Алишер Навоий асарларининг изоҳли луғати. IV томлик. –Т.:1983
17.
Khamroeva Sh.M., Mengliev B. R. The authorship lexicography and authorship corpus // Материалы
международной научной конференции межнаучная интеграция: лингводидактический,
лингвокультуроло-гический и психолингвистический аспекты 19-20 декабря 2019 год.
Sumqayıt – 2019. – С. 105-107.
