Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti iqtisodiyot fakulteti

Yuqorida aytib o’tilgan funktsiyalarni amalga oshirish uchun quyidagi eng muhim tamoyillarga rioya qilinishi zarur:

1) Ishlab chiqarish va mehnat samaradorligi ortib borgan sari real ish haqining ortib borishi. Bu tamoyil ehtiyojlarning ortishi obyektiv iqtisodiy qonunning amal qilishi bilan bog’liq bo’lib, mazkur qonunga muvofiq, ehtiyojlarning yanada to’laroq qondirilishi faqat o’z mehnati uchun ko’proq miqdorda moddiy ne’matlar va xizmatlarga ega bo’lish imkoniyatlari kengaygan sharoitdagina real bo’ladi. Biroq imkoniyat ishlab chiqarish faoliyati natijalari, mehnat samaradorligi bilan bog’lanishi lozim.

Agar korxona mahsulotni sotishdan ko’p foyda olaversa, ishchilarga to’lanadigan real ish haqini ham oshirib boradi. Chunki bu foyda ishchilarning samarali mehnati evaziga olinadi. Ishchilarga to’lanadigan real ish haqi ham oshirilmasa ishchilar mehnatining unumdorligi tushib ketadi.

2) Mehnat unumdorligi o’sishining o’rtacha ish haqining o’sish sur’atlaridan ilgarilovchi sur’atlarini ta’minlash. Bu tamoyilning mohiyati-ishlab chiqarishni rivojlantirish va uning samaradorligini oshirish asosida mehnat darajalarini maksimal (eng ko’p) darajaga yetkazishdan iborat. Bu tamoyilga rioya qilinishi jamg’arish jarayonining, kengaytirilgan ishlab chiqarishning uzluksizligini taqozo etadi va korxonaning rivojlanishi, hamda ravnaq topishining zarur sharti hisoblanadi. Mazkur tamoyilning buzilishi tovarlar bilan ta’min etilmagan pulning to’lanishiga, uning qadrsizlanishiga, mamlakat avj olishiga olib keladi.

3) Xodimning korxona faoliyati natijalariga qo’shgan mehnat hissasiga, mehnat mazmuni va sharoitlariga, korxona joylashgan mintaqaga, uning qaysi tarmoqqa mansubligiga qarab, ish haqini tabaqalashtirish. Mazkur tamoyil xodimning o’z mehnat malakasidan, mahsulotning yuqori sifatli bo’lishini ta’minlashdan, moddiy manfaatdorligini kuchaytirish zarurligiga asoslangan.

Agar buni ham “apple” kompaniyasi misolida tushuntiradigan bo’lsam, “apple” kompaniyasida boshqa kompaniyalarga nisbatan ishchi-xodimlarga ancha ko’p va yaxshi ish haqi to’lanadi. Chunki “apple” kompaniyasi ancha mashhur va uning foydasi ancha kata. “apple” kompaniyasida ham hamma ishchiga bir xil ish haqi to’lanmaydi. Ish haqi ishchi-xodimlarning malaksi va tajribasiga qarab to’lanadi. Natijada, kompaniyada ishchilar o’rtasida tabaqalanish yuzaga chiqqan.