Toshkent kimyo-texnologiya instituti shahrisabz filiali 14-ma’ruza: O`simliklardan olinadigan oziq-ovqat mahsulotlari kimyosi reja

To‘yingan yog‘ kislotalar
ning umumiy formulasi - C
n
H
2n
O
2
. Bularga 
asosan to‘g‘ri uglevodorod zanjirli CH
3 
–(CH
2
)
n 
- COOH, normal to‘zilishga ega 
bo‘lgan deb ataluvchi yog‘ kislotalar kiradi.
To‘yingan yog‘ kislotalar har xil molekulyar massaga ega bo‘lib, molekulyar 
massaning o‘zgarishi bilan ularning fizik xossalari o‘zgaradi. Molekulyar massa 
oshgan sari yog‘ kislotalarning erish harorati ortib, zichligi kamayib boradi.
Moy, kapron, kapril va kaprin yog‘ kislotalari ko‘p bo‘lmagan miqdorda 3, 
2 va 1-1,5 foizdan sut moyi (sariyog‘) tarkibida bor. Kapril va kaprin kislotalari 
kokos moyi va ayrim palma mevalari moylari tarkibida ham uchraydi.
Laurin kislotasi ko‘proq palma moylariga xos bo‘lib, bir oz miqdorda 
sariyog‘ tarkibida ham topilgan. 
Miristin kislotasi ko‘plab hayvon va o‘simlik qattiq yog‘lari tarkibiga kiradi. 
Ayrim palma mevalari yog‘lari tarkibida bu kislotaning miqdori 20% gacha boradi. 

---

Palmitin kislotasi turli miqdorda barcha yog‘lar tarkibida uchraydi. 
Ko‘pchilik o‘simlik moylari tarkibida palmitin kislotasining miqdori 10% ga 
etmaydi. Faqat paxta chigiti moyidagina palmitin kislotasining miqdori 20-23% ni 
tashkil qiladi. Undan tashqari bu kislota kokos va palma yog‘lari uchun ham xosdir.
To‘yinmagan yog‘ kislotalar 
ichida tabiatda eng ko‘p tarqalgani bu bir, ikki 
va uch etilen bog‘li kislotalardir. Moylar tarkibida bu kislotalar to‘yingan yog‘ 
kislotalarga nisbatan ancha ko‘p miqdorni tashkil etadi. Ko‘pincha ularning miqdori 
umumiy yog‘ kislotalar miqdorining 90% gacha boradi. Etilen bog‘ining 
uglevodorod radikalining nechanchi uglerodlari orasida joylashganini ko‘rsatish 
uchun, ana shu to‘yinmagan uglerodlardan oldingisining (karboksil gruppasiga 
yaqin turganining) tartib raqami qo‘rsatiladi. Chunki karboksil gruppasining 
uglerodi birinchi raqam bilan belgilanadi. To‘yinmagan yog‘ kislotalar fazoviy