Toshkent moliya instituti moliya fakulteti "davlatiy moliya" kafedrasi utanov asrorbek zokir o

Davlat qarzining xarajat va xatarlari tasnifi²⁶

	Valyuta xatari	Foiz stavkalari	So’ndirish davri
Xorijiy valyutadagi davlat qarzi	baland	past	uzoq
Xalqaro moliya institutlari kreditlari	baland	past	uzoq
Tijorat shartlaridagi xorijiy kreditlar (xususan, davlat xalqaro obligatsiyalari)	baland	o’rtacha- yuqori	o’rta-uzoq muddatlar
Milliy valyutadagi davlat qarzi (davlat qimmatli qog’ozlari)	past	yuqori	qisqa-o’rta

“Koronavirus pandemiyasi va global inqiroz holatlarining iqtisodiyot tarmoqlariga salbiy ta’sirini yumshatish bo’yicha birinchi navbatdagi chora- tadbirlar to’g’risida”²⁷gi Farmonga ko’ra, koronavirus infektsiyasi tarqalishiga qarshi kurashish va boshqa global xavf-xatarlar davrida makroiqtisodiy barqarorlikni, iqtisodiyot tarmoqlari va sohalarining uzluksiz ishlashini ta’minlash, tashqi iqtisodiy faoliyatni rag’batlantirish, aholini samarali ijtimoiy qo’llab- quvvatlash, mamlakat aholisi daromadlari keskin pasayib ketishining oldini olish maqsadida quyidagi choralar nazarda tutilgan:

1. 
   O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzurida yuridik shaxs tashkil etmagan holda, 10 trln. so’m miqdoridagi Inqirozga qarshi kurashish jamg’armasini tashkil etish. Inqirozga qarshi kurashish jamg’armasi mablag’laridan foydalanishning asosiy yo’nalishlari etib quyidagilar belgilandi:
   

1. 
   koronavirus infektsiyasining tarqalishiga qarshi kurashish bo’yicha tadbirlarni moliyalashtirish;
   
2. 
   tadbirkorlikni va aholi bandligini qo’llab-quvvatlash;
   

²⁶ O‘zbekiston Respublikasi davlat qarzini boshqarishning 2020-2022-yillarga mo‘ljallangan strategiyasi.

²⁷ O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yilning 19-mart kungi PF–5969-son Farmoni

v) aholini ijtimoiy qo’llab-quvvatlashni kengaytirish;

d) iqtisodiyot tarmoqlarining barqaror faoliyat yuritishini ta’minlash.

2. 
   O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti va Inqirozga qarshi kurashish jamg’armasini moliyalashtirishni ta’minlash maqsadida 2020-yilda byudjetni qo’llab-quvvatlash uchun xalqaro moliya institutlarining imtiyozli kreditlari va boshqa manbalar hisobidan 1 mlrd AQSh dollari miqdorigacha tashqi qarz mablag’larini, shuningdek, iqtisodiyotning real sektori korxonalari, eksport qiluvchilar va tijorat banklarini qo’llab-quvvatlash bo’yicha chora-tadbirlarni moliyalashtirish uchun qo’shimcha mablag’larni jalb qilish;
   
3. 
   Inqirozga qarshi kurashish jamg’armasini tashkil etish hamda tadbirkorlikni va aholining ijtimoiy zaif qatlamlarini qo’llab-quvvatlash uchun xarajatlarni oshirish;
   
4. 
   Soliqqa tortish sohasida yengilliklar joriy qilindi.
   

Mazkur choralar natijasida Davlat byudjeti tushumlari vaqtincha kamayishi, Davlat byudjeti xarajatlari va davlat qarzi ortishi kutilmoqda.

Hukumatning qarzga bo’lgan jami ehtiyoji quyidagicha aniqlanadi:

GBN = PrD + (PPc + PPf) + (IREc + IREf),

PrD = (GE – IP + CL + AA + OnLend) – (GR + Fund + Privat + SOE_own) bunda:

GBN = hukumatning qarzga bo’lgan ehtiyoji;

PrD = dastlabki byudjet taqchilligi (Primary deficit);

PPs = mavjud qarzdorlik bo’yicha so’ndirilishi ko’zda tutilgan asosiy qarz; PPf = yangi qarzlar bo’yicha so’ndirilishi ko’zda tutilgan asosiy qarz; IREc = mavjud qarzlar bo’yicha foiz ko’rinishidagi xarajatlar;

IREf = yangi qarzlar bo’yicha foiz ko’rinishidagi xarajatlar; GE = konsolidatsiyalashgan byudjet xarajatlari;

IP = davlat byudjetining foiz ko’rinishidagi xarajatlari; CL = shartli majburiyat (contingent liability);

AA = hukumat tomonidan xarid qilingan aktivlar;

OnLend = qayta kreditlangan qarz miqdori (dastlabki hisob-kitoblarga ko’ra); GR = konsolidatsiyalashgan byudjet daromadlari;

Fund = mavjud zaxiralarning (depozitlar) ishlatilishi;

Privat = davlat mulkini xususiylashtirishdan tushgan mablag’lar;

SOE_own = davlat ulushiga ega korxonalarga qayta kreditlangan hamda korxonalarning o’z mablag’lari hisobidan qaytariladigan qarz miqdori.