Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti gumanitar fanlar fakulteti

1.3 Morfologik xususiyatlar.
Ushbu uslubning morfologik xususiyatlari nutqning ma'lum qismlarini (va ularning turlarini) takroriy (chastotali) ishlatishni o'z ichiga oladi:
1. otlar - harakat (soliq to'lovchi, ijarachi, guvoh) asosidagi kishilarning nomlari;
2.shakldagi mansab va unvonlarni bildiruvchi otlar erkak(Serjant Petrova)
3. zarracha bo‘lmagan og‘zaki otlar (mos kelmaslik, tan olmaslik)
4.hosil yuklamalar (bog’lanishda, tufayli, amalda, darajada, asosda)
5.infinitive konstruksiyalar (tekshirish, yordam berish)
6. odatda bajariladigan harakat ma'nosida hozirgi zamon fe'llari (to'lamaganlik uchun jarima undiriladi)
7.ikki yoki undan ortiq soʻzlardan tuzilgan murakkab soʻzlar (ijarachi, ish beruvchi, yuqorida)
Ushbu shakllardan foydalanish ish tilining ma'no va bir ma'noli talqinni to'g'ri etkazish istagi bilan izohlanadi.
Sintaktik xususiyatlar:
1. Foydalanish oddiy jumlalar bilan bir hil a'zolar
2. “Jinsiy aloqa”
3. Murakkab gaplarning ustunligi
4. Infinitiv va boshqa fe'l shakllarining nisbati 5: 1
5. Hozirgi zamon shakllarining qo‘llanishi
6. Murakkab qisqartirilgan predloglarni (qisman, chiziq bo'ylab, mavzu bo'yicha, oldini olish maqsadida), shuningdek, vaqtinchalik ma'noni ifodalash uchun old qo'shimchali birikmalarni (qaytib kelganda, yetib kelganda) o'z ichiga olgan iboralarning qo'llanilishi.
6. Publitsistik uslubning asosiy xususiyatlari.

Jurnalistik uslub - funktsional uslub, bu ijtimoiy va siyosiy faoliyat sohasida qo'llaniladi. Asosiy funktsiya - ma'lumotni ta'sir qilish va uzatish funktsiyasi.

Jurnalistik asarning o'ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat: muammoning dolzarbligi, tasviriyligi, taqdimotning keskinligi va yorqinligi. Ular jurnalistikaning ijtimoiy maqsadi, - faktlarni etkazish, shakllantirish bilan bog'liq jamoatchilik fikri, insonning ongi va his-tuyg'ulariga faol ta'sir qiladi.
Belgilari:
1. hozirgi hayot manfaatlariga e'tibor qaratish;
2. mavzularni keng yoritish;
3. umumiy o‘quvchiga e’tibor qaratish;
4. til resurslarini tejash istagi;
6. mavjudlik va tushunarlilikka e'tibor berish.
Leksik belgilar
1. Jurnalistik uslubda doimo tayyor standart formulalar (yoki nutq klişelari) mavjud bo'lib, ular ijtimoiy xususiyatga ega: iliq qo'llab-quvvatlash, jonli javob, qattiq tanqid, elementar tartibga solish va boshqa.
Nutq shakllari zamonning tabiatini aks ettiradi. Nutq klişelarining ko'plab misollari jurnalistik frazeologiya deb ataladigan qismga aylandi, bu sizga ma'lumotlarni tez va aniq taqdim etish imkonini beradi: tinch hujum, diktaning kuchi, taraqqiyot yo'llari, xavfsizlik muammosi, takliflar to'plami.
2. “Teatr” lug‘ati. Barcha publitsistik matnlarni qamrab oladi: siyosiy ko'rsatish , siyosiy bo'yicha arena, sahna orqasi kurash, roli rahbar
3. Emotsional va baholovchi lug‘at. Baholash ijtimoiy xarakterga ega. Masalan, ijobiy ballga ega bo'lgan so'zlar: boylik, rahm-shafqat, farovonlik; salbiy so'zlar: filistin, sabotaj, irqchilik.
4. Tantanali, fuqarolik-patetik, ritorik rangga ega bo'lgan kitob qatlamlari alohida o'rin tutadi: jur'at, tik, fidokorlik, mezbon, vatan... Qadimgi slavyanizmlardan foydalanish ham matnga ayanchli ohang beradi: yutuqlar, kuch, qo'riqchi va hokazo.
5. Jurnalistik uslub matnlarida harbiy terminologiya ko‘p uchraydi: qo'riqlash, balandlikka hujum qilish, oldinga chekka, o't o'chirish chizig'i, to'g'ridan-to'g'ri o'q otish, strategiya, zaxiralarni safarbar qilish... Lekin u majoziy ma'noda ishlatiladi.
6. Sifatida baholash vositasi jurnalistikada arxaizmlarni uchratish mumkin. Masalan: Dollar va uning tabiblar . Harbiy foyda o'sadi.
Morfologik belgilar
TO morfologik xususiyatlar publitsistik uslub, biz nutq qismlarining ma'lum grammatik shakllaridan foydalanish chastotasini bog'laymiz. Bu:
1) otning ko‘plik ma’nosida birligi: Rus odami doimo chidamliligi bilan ajralib turadi.
2) Genitiv ot: vaqt o'zgartirish, plastik to'rva takliflar, islohot narxlar, dan chiqish inqiroz va boshq.;
3) fe'lning buyruq shakllari: Qoling Birinchi kanalda biz bilan!
4) fe’lning hozirgi zamon: Moskvada ochiladi;
5) bo‘lak qo‘shimchalari -yuvilgan: haydalgan, vaznsiz, chizilgan;
6) hosila predloglar: dalada, yo‘lda, asosda, nomida, nurida, manfaatida, e’tiborida.
Sintaktik xususiyatlar
TO sintaktik xususiyatlar publitsistik uslub tez-tez takrorlanadigan, shuningdek, jumlalarning o'ziga xos turlarini (sintaktik konstruktsiyalarni) o'z ichiga olishi kerak. Ular orasida:
1) ritorik savollar
2) undov gaplar
3) teskari tartibli gaplar
4) reklama vazifasini bajaruvchi maqolalar, insholar sarlavhalari: Katta flotning kichik muammolari. Qish - issiq mavsum.
Sarlavhalar ko'pincha ma'lum bir til hiylasidan foydalanadi. - oksimoron (" mos kelmaydigan ulanish "). Bu minimal lingvistik vositalar yordamida ob'ekt yoki hodisaning ichki nomuvofiqligini aniqlashga imkon beradi: ishlaydigan parazit, takrorlanadigan takrorlanmaydigan.
7. Tilning asosiy xususiyatlari fantastika.
Badiiy uslub - badiiy adabiyot asarlari uslubi.
1.estetik;
2. axborot beruvchi;
3. kommunikativ.
Badiiy adabiyot tilining asosiy xususiyatlari:
1. boshqa uslublarning asosiy tilidir;
2. katta estetik vazifani bajaradi;
3. estetik motivatsiya;
4. alohida bo‘g‘in va ifodali matn yaratishda til me’yorlaridan ataylab chetga chiqish mumkin;
5. barcha til vositalaridan foydalanish;
6. so'zning nutq polisemiyasidan foydalanish;
8. So‘zlashuv nutqining asosiy xususiyatlari.
Suhbat uslubi- kundalik muloqot uslubi.
Og'zaki nutqning asosiy xususiyatlari:
1. tasodifiy, tayyorlanmagan monolog yoki dialogik nutq shaklida, shuningdek shaxsiy, norasmiy yozishmalar shaklida amalga oshiriladi;
2. so‘zlovchilar o‘rtasidagi norasmiy munosabatlar;
3. nutqni emotsional va ekspressiv bo'yash;
4. tildan tashqari vaziyatga tayanish;
5. leksik heterojenlik, ya'ni mavzu va stilistik jihatdan xilma-xil bo'lgan lug'at guruhlari: umumiy kitob lug'ati va terminlari, chet tilidan o'zlashtirilganlar, yuqori stilistik rangga ega bo'lgan so'zlar, hatto xalq tili, dialekt va jargonlarning ayrim faktlari;
6. sub'ektiv xarakterdagi emotsional ekspressiv baholar;
7. so‘zlarning ko‘chma ma’noda qo‘llanishi xarakterlidir;
8. so‘zlashuv nutqidagi so‘zlarning tartibi yuqori o‘zgaruvchanlikka ega (asosiy ma’lumot gap boshida ko‘rsatiladi);
9.intonatsiyadan foydalanish
Imo-ishoralar, yuz ifodalari, shuningdek vaziyatning o'zi va suhbatdoshlarning o'zaro munosabatlarining tabiati alohida rol o'ynaydi.
Uslubning eng keng tarqalgan xususiyatlari: nutqning bo'shashgan, hatto tanish xarakteri, kuchli elliptiklik (qo'yib yuborishlar), nutqning konkretlashtirilgan xarakteri, uzluksizligi va mantiqiy nuqtai nazardan va hissiy-baholovchi axborot mazmuni bilan mos kelmasligi.
Suhbat uslubi muloqot vazifasini bajaradi tom ma'noda bu so'z. Aloqa va ta'sir qilish funktsiyalari ikkinchi o'ringa o'tkaziladi. Nutq uslubi fikr va his-tuyg'ularning eng erkin ifodalanishi bilan ajralib turadi, shuning uchun kodifikatsiya normalari unchalik qattiq emas.
Og'zaki nutqqa xos bo'lgan lingvistik vositalar:
Lug'at va frazeologiyada so'zlashuv birliklari umumiy so'zlarda qo'llaniladi, shu jumladan. uy tarkibi. Va umuman olganda, o'ziga xos lug'at (kartoshka, yugurish va boshqalar).
Abstrakt lug'at tarkibi cheklangan. Terminologiya ham juda kam uchraydi. So'zlashuv lug'ati va frazeologiyasi yorqin ekspressiv va emotsional ahamiyatga ega.
So'z shakllanishi ifodali baholovchilik bilan bog‘liq, shuning uchun sub’ektiv baho qo‘shimchalari (mehrlanish, ma’qullash, oshirish, kichraytirish) (sevgilim, quyosh, quyon, uyqu, yechinish xonasi) faol; raqs, qo‘shma so‘zlar (shamol sumkasi), baholovchi sifatlar (ko‘zoynakli, toothy, yupqa), suf bilan fe'llar. Nicha (maymunga).
Takrorlashdan foydalanish- ulkan, ulkan. Ustlovchi sifatdoshning vazifalari qisqartirilgan so'zlar- mikroavtobus, Leninka, ARI, ARVI. Spetsnaz, OITiR.
Qisqartirish- universitet, inst, disser. Vaqtni qisqartirish uchun ishlatiladi.
9. Leksik moslik.
Leksik birikma - so'zlarning bir-biri bilan qo'shilish qobiliyati. Buning aksi - nomuvofiqlik. Bo'lib turadi:
1. semantik (semantik nomuvofiqlik);
2. grammatik (grammatik tabiatga zid (suv kuyadi);
3. leksik (leksik xususiyatga ko‘ra (quvonch hosil qilish).