Deduktiv usuli
=> umumiy qoidalar va qonuniyatlardan kelib chiqib,
nisbatan juz’iy xulosalar chiqariladi. Har qanday iqtisodiy tamoyil va
mexanizmning amal qffishini aniqlashda dastawal nazariy g'oyalarga,
so‘ngra ulaming amal qilishiga asoslaniladi. Bu jarayon muammoni tadqiq
etishning deduktiv usuli deb nomlangan. Yuqoridagi masalani tadqiq
etishda, o'iganishda dastawal ma’lumotlar, voqealar, faktlar o'rganiladi.
Induktiv usuli.
=> Bunda alohida bir xil faktlardan umumlash-
tirishga, juz'iydan umumiy xulosalar chiqarishga tayaniladi.
Nazariy g'oyalarni yaratish jarayoni esa induktiv tadqiq etish usuli
deb nomlangan. Demak, qishloq xo'jaligida amalga oshirilayotgan
har qanday iqtisodiy muammoni
aw al uning nazariyasidan, ya’ni
g'oyasidan amal qilishiga qarab o ‘rganish yoki bu muammoning ama-
liyotga joriy etilishidan, ya’ni amaliyotdagi holatiga asoslangan holda
g‘oya yoki nazariyasini yaratishga qarab tadqiqot olib borish mumkin.
Ikkala holatda ham iqtisodiy tamoyillarmng, mexanizmlaming,
muammolarning yechimi samarali aniqlanishi kerak. Iqtisodchilar o‘z
g‘oyalariga, taxminlariga, ayrim voqealarga, m a’lumotlarga asoslangan
holda yaratgan yoki shakllantirgan g'oyalarini, taxminlarini gipoteza,
ya’ni asoslanmagan g‘oya, deb atashadi. Ilmiy yoki amaliy gipotezalar
induktiv va deduktiv tadqiqot usullari
yordamida shakllantirilishi
mumkin. Yuqorida ta ’kidlangan tadqiq qilish, o ‘rganish usullari
qo‘llangan holda yaratilgan, shakllantirilgan tamoyillar,
mexanizm-
lardan foydalanib, u yoki bu muammoni hal etishning iqtisodiy siyosati,
strategiyasi belgilanadi. Yaratilgan iqtisodiy siyosatni joriy etish
mexanizmlari va ularni amalga oshirish usullarini iqtisodchilar mukam-
mal o'rganishlari lozim. Respublikaning qishloq xo'jaligi tarmog‘ida
mulkning turli shakllarini barpo etish g‘oyasi bozor iqtisodiyoti
rivojlangan davlatlardagi nazariy g‘oyalarga va ularning amaliyotda
hal etilishiga asoslangan. Muammoni tarmoqda hal etishda respublika
qishloq xo'jaligi
amaliyotidagi holatlar, misollar, m a’lumotlar asos
qilib olinib, bu jarayon tobora rivojlantirilib chuqurlashtirilmoqda.
«Qishloq xo'jaligi iqtisodiyoti va menejmenti» fanida qo'llaniladigan
har bir uslub o'ziga xoslikka, afzalliklarga va ayni paytda m a’lum bir
kamchiliklarga ham ega. Masalan, abstrakt-mantiqiy uslub xulosalari
har doim haqiqiy voqelikka mos kelmasligi mumkin. Iqtisodiy-
matematik uslub manbalami aniqlamasdan mavjud holatlarni aniqlab
beradi, hisob-kitob konstruksiya uslubi mehnat hajmini hisobga olmaydi.
Matematik modellashtirish uslubi yakuniy materiallarning,
obyektiv
m e’yoriy m a’lumotlarning katta hajmini talab qiladi.
14
Fanda tadqiqotlar oldiga qo'yilgan aniq maqsad va vazifalarga qarab,
biror uslub yoki uslublar majmuasidan foydaianiiadi. Pirovard natijaning
haqqoniyligini aniqlashning eng muhim yo'li — ilmiy xulosalarning
amaliyotda, ishlab chiqarish tajiibasida keng isbotlanishidadir.
Qishloq xo'jalik korxonalari faoliyatini o‘rganishda ishlab chiqarish
ni tahlil qilishda, statistik, iqtisodiy-matematik, taqqoslash uslublaridan
va bir necha yillik o'rtacha natijalardan keng foydaianiiadi.
Qishloq xo'jaligi ijtimoiy ishlab chiqarishning tarkibiy qismi bo'lganligi
tufayli unda ishlab chiqarish usulining iqtisodiy qonunlariga amal qilinadi,
uning o'ziga xos asosiy xususiyati biologik jarayonlarga asoslanganligidadir.
Shuning uchun qishloq xo'jaligi iqtisodiyoti faqat iqtisodiy qonunlar
talabi asosida amalga oshirilib qolmay, balki
biologik qonunlar asosida
ham amalga oshiriladi, o'simlik va hayvonlaming o'sishi, ko'payishi,
yashashi bevosita biologik qonuniyatlar asosida sodir bo'ladi.
Nazorat va muhokama uchun savollar:
1. «Qishloq xo'jaligi iqtisodiyoti va menejmenti» fanining predmeti,
maqsadi va asosiy vazifalari nimalardan iborat?
2. «Qishloq xo'jaligi iqtisodiyoti va menejmenti» fanida qanday o'rganish
usullaridan foydaianiiadi?
3. Qishloq va suv xo ‘jaligi tizimidagi korxona va tashkilotlarning
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi uchun qanday huquqiy va m e’yoriy
hujjatlar qabul qiiingan?
4. Olib borilayotgan iqtisodiy islohotlar dasturini qishloq va suv x o ‘jaligi
tizimidagi korxona, tashkilotlarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga
ta ’siri qanday?
5. Qishloq xo'jaligida erkin bozor munosabatlarini shakllantirish g'oya-
larini yaratishda iqtisodchi mutaxassislarning о ‘m i qanday?
6. Qishloq xo'jalik ishlab chiqarishini o ‘ziga xos xususiyatlari nimalardan
iborat?
7.
Qishloq xo'jaligida islohotlarni amalga oshirishning huquqiy-те’yoriy
asoslari nimalardan iborat?
8. Qishloq xo'jalik ishlab chiqarishini milliy iqtisodiyotda tutgan о ‘mi
va aharniyati nimadan iborat?
9. Bozor munosabatlari sharoitida qishloq xo'jaligini rivojlanish istiq-
bollari qanday?
10. Iqtisodiyotni modernizatsiya qilish sharoitida agrar sohani rivoj
lantirish tamoyillari nimalardan iborat?
