бир туркум ичидаги нарсаларнинг бир-бирига ўхшашлигига ва бошқа туркумдаги нарсалардан фарқ қилишига қараб нарсаларни туркумларга ажратиш тизими
2
Синтез
B
бутуннинг унинг қисмларига ва элементларига бўлган муносабати аниқланади
3
Таққослаш
С
объектив дунёдаги нарса ва ҳодисаларнинг бир-бирига ўхшашлиги ва бир-биридан фарқи аниқланади
4
Абстракция
D
тафаккурда акс этган бир туркум нарсаларнинг, ўхшаш муҳим белгиларнинг шу нарсалар тўғрисидаги битта тушунча қилиб, фикрда бирлаштириш
5
Умумлаштириш
E
ҳодисаларни ички боғланиш ва муносабатлардан қатъий назар бир томонлама таъкидлашдан иборат фикр юритиш
6
Конкретлаштириш
F
айрим нарсалар, фактлар, ҳодиса ва фикрлар муайян тартибда макондаги, вақтдаги тутган ўрнига ёки мантиқий тартибда жойлаштирилади
7
Классификациялаш
J
моддий дунёдаги нарса ва ҳодисаларнинг муҳим хусусиятларини фарқлаб олиб, ана шу хусусиятлардан нарса ва ҳодисаларнинг муҳим бўлмаган иккинчи даражали хусусиятларини фикран ажратиб ташлаймиз
8
Системалаштириш
H
нарса ва ҳодисаларнинг ажратилган айрим қисмларини фикран ва амалий равишда бирлаштириб, бутун ҳолига келтирамиз
мия фаолияти бузилишлари натижасида келиб чиқадиган турли шаклдаги руҳий ривожланишдан четланишни ўрганади
2
Олигофренопсихология
B
ҳозирги замон фанининг чегарасидан ташқаридаги, тушунтириш қийин бўлган психик ҳодисаларни ўрганади
3
Тифлопсихология
C
инсон психологиясининг этник хусусиятлари, миллий характер, миллий туйғу, миллий ғоя, ўз-ўзини англаш, этник стереотип, уларнинг қонуниятлари ва вужудга келиш хусусиятларини ўрганади
4
Дифференциал психология
D
шахс шаклланишининг индивидуал психологик йўналтирилганлиги каби хусусиятларни ўрганади
5
Этнопсихология
Е
кўриш қобилияти паст ёки умуман кўрмайдиган киши фаолиятини ўрганади
6
Парапсихология
F
миянинг туғма камчиликлари туфайли пайдо бўладиган бўлимларни ўрганади
7
Патопсихология
J
психик ҳодисалар билан миядаги физиологик тузилишлар ўртасидаги нисбатни ўрганади
Жавоблар:
1- j
2-f
3-e
4-d
5-c
6-b
7-a
5 – топшириқ: Амалий машқлар, топшириқлар бажариш: Қуйида кўрсатилганлардан психик акс эттиришнинг хусусиятларини кўрсатинг. объектив борлиқни тўғри акс эттириш имкониятини беради;
шахснинг фаолияти давомида мукаммалликка эришиб боради;
доимо ривожланиб ва такомиллашиб боради.
Шахснинг индивидуаллиги орқали намоён бўлади.
Жадвални тўлдиринг(тўғри кетма-кетликда)
№
Фаолият таркиби
Фаолият турлари
1
Malaka deb mashq qilish jarayonida ish harakatlar bajarilishining avtomatlashgan usullariga aytiladi. Malaka ish unumdorligining ortishiga, vaqtni tejashga, aqliy faoliyatni bir muncha muhimroq narsalarga safarbar qilishga imkon beradi. Malaka quyidagicha hosil qilinadi:
a) mehnat harakatlari, ularni egallab olishning zarur ekanligi va ahamiyatini anglash;
b) harakat namunasini esda olib qolish;
v) malaka namunalarini ko’p marta bajarish, mashq qilish;
g) izchillik bilan olib boriladigan mashq natijasida harakatlar tezlashadi, xatolar kamayadi;
d) malaka harakatlarni avtomatlashtirish bilan shakllanadi. Ayrim ortiqcha harakat elementlari tushib qoladi.
O’yin. Bola bir yoshga to’lgandan boshlaboq unda faoliyatning sodda shakllarini egallash uchun shart-sharoitlar yuzaga kela boshlaydi. Bunday shart-sharoitlardan birinchisi o’yindir. O’yin faoliyatini hayvon bolalarida ham uchratish mumkin. Hayvonlarning yosh bolalarida kuzatiladigan o’yin faoliyatiga har xil narsalar bilan shug’ullanish, yolg’ondakam urishishlar, yugurishni va shu kabilarni kiritish mumkin. Bolalarda ham o’yin ularning faoliyatlarini, faolliklarini amalga oshirish shaklidir. Sof holdagi o’yin faoliyatini yuzaga keltiradigan sabab ehtiyoj bo’lsa, uning manbai tahlid va tajribadir. Bolalar narsalar bilan rolli qoidali, harakatli, didaktik mazmunli o’yinlarni o’ynaydilar
2
Biror faoliyatni amalga oshirish uchun mavjud bilimlardan va malakalardan foydalana olish ko’nikma deyiladi.
Malaka turli yo’llar bilan ko’rsatish, tushuntirish, ko’rsatish va tushuntirishni qo’shib olib borish orqali hosil qilinishi mumkin.
Har bir ko’nikma va malaka odamning o’z tajribasida avval egallab olgan malakalari asosida yuzaga keladi va amal qiladi. Malaka, ko’nikmalarning ayrimlari kishining ko’nikma hosil qilishiga va malakali ishlashiga yordam beradi, boshqa birlari halaqit beradi, uchinchilari, yangi ko’nikmalarni o’zgartirib boradi. Bu hodisa psixologiyada malakalarning o’zaro ta'siri deyiladi.
Ta'lim faoliyati ma'lum ravishda tashkil etilgan sharoitda amalga oshiriladi. Katta yoshli kishilar bolalarning taraqqiyotiga faol ta'sir etib, ularning ta'lim faoliyatlarini hamda bu faoliyat bilan bog’liq bo’lgan xatti-harakatlarni tashkil qiladilar. Bu faoliyat va harakatlarni insoniyat ijtimoiy tajribasini o’rganish tomon yo’naltirishdir. Shunday qilib, ta'lim faoliyati katta kishilar tomonidan tashkil qilinib, boshqariladi va tizimli ravishda nazorat qilib boriladi. Ma'lumki, ta'lim faoliyati bilan tarbiya ishlari uzviy bog’liqdir. Bizning maktablarimizda har ?anday ta'lim jarayoni hamma vaqt tarbiyaviy xarakterga ega, bolalarga u yoki bu fan bo’yicha ta'lim berar ekanmiz, shuning bilan birga ularni biz tarbiyalashimiz kerak. Maktabdagi tarbiyaviy ishlarni asosan tushuntirish, ishontirish, ko’rsatish, rag’batlantirish, talab qilish, vazifa berish va jazolash kabi vositalar yordamida amalga oshiriladi. Maktabdagi barcha tarbiyaviy ishlarni asosiy maqsadi o’quvchilarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashdan iboratdir.
3
Avval hosil qilingan malakalarning yangi malakalarga ijobiy ta'siri malakalarning ko’chishi yoki malakalar induksiyasi deb ataladi. Masalan, matematika darsida hosil bo’lgan ko’nikmani, fizikada qo’llash mumkin.
Faoliyatning yana bir qismi odat bo’lib, ko’nikma malakalardan hech qanday samara yoki natijaga ega emasligi bilan ajralib turadi. Odatda odam tomonidan beixtiyor, ongsiz tarzda muayyan maqsadga yo’naltirilmagan holda amalga oshiriladi. Ba'zi hollarda odatlar shaxs tomonidan nazorat qilinishi mumkin, lekin har doim ham aqlli va kerakli harakatlar bo’lmasligi mumkin.
Mehnat faoliyati - ma'lum ijtimoiy foydali, moddiy yoki madaniy, ma'naviy mahsulot ishlab chiqarishga qaratilgan faoliyatdan iborat. Kishilarning mehnati ma'lum maqsadga qaratilgan har doim ijtimoiy tabiatga ega bo’ladi. Mehnat faoliyatining maqsadi kishilarning iste'mol qilinadigan narsalarni, ya'ni non, mashinalar, turli ishlab chiqarish mahsulotlarini tayyorlash, ya'ni kiyim-kechak oziq-ovqat va boshqa shu kabi narsalarni ishlab chiqarishga qaratilgan bo’lishi mumkin.
Mehnat faoliyati o’z mohiyati jihatdan ham ijtimoiydir. Mehnat taqsimoti ham ijtimoiydir. Mehnat taqsimoti tufayli birorta kishi ham o’ziga kerak bo’ladigan narsalarni faqat ishlab chiqarishga qatnashmay, balki deyarli hech qachon hatto birgina narsani boshdan oxirigacha ishlab chiqarishda ham qatnashmaydi. Shuning uchun odam hayoti uchun zarur bo’lgan hamma narsalarni jamiyatdan oladi, o’z ehtiyojlarini qondiradi
мотив бу эҳтиёжнинг ҳис қилиниши ва қондирилиши (С.Л.Рубинштейн).
мотив бу эҳтиёжлар йиғиндисидир (А.Маслоу).
мотив - инсон фаолиятига йўналган аниқ эҳтиёжлар ва уни қўзғатадиган воқелик (А.Н.Леонтьев).
мотивлар тизимининг шаклланиши жараёнида нафақат мотивлар барқарорлиги, балки мотивларни англаш каби шартлар бажарилиши талаб этилади (В.С.Мерлин).
Хотира турларини аниқланг
№
Қисқача таъриф
1
инсон фаолиятининг ҳар бир турида руҳий фаолликнинг у ёки бу кўринишларини устунлик қилишида кузатилади
Harakat xotirasi
2
ҳис-туйғулар, руҳий кечинмалар, ҳиссиётлар, эҳтиёжларимиз ва қизиқишларимиз қандай қондирилаётганлигидан, атрофимиздаги нарса ва ҳодисаларнинг хусусиятига нисбатан муносабатимиз қай тарзда амалга оширилаётганлигидан доимо хабар бериб туриш имкониятига эга
Hissiy xotira
3
тасаввурлар ва турмуш манзаралари, шунинг билан бирга, товушлар, таъмлар, ранглар шакллар, билан боғлиқ бўлган хотира тури
Obrazli xotira
4
фикр ва мулоҳазалар, аниқ ҳукм ҳамда хулоса чиқаришлар ташкил этади
So’z-mantiqiy xotira
5
маълум мақсадни рўёбга чиқариш учун муайян даврларда ақлий ҳаракатларга суянган ҳолда амалга оширилишидан иборат хотира жараёни
Ixtiyoriy xotira
6
маълум мақсадсиз ақлий, асабий, иродавий зўр беришсиз ҳаётий аҳамиятга эга бўлган кенг кўламдаги маълумот, хабар, ахборот, таассуротларнинг кўпчилик қисмини акс эттириш
инсон томонидан бевосита амалга оширилаётган фаол тезкор ҳаракатлар, усуллар учун хизмат қилувчи жараённи англатувчи мнемик ҳолат
Operativ xotira
5. Диққатга (А), идрок (Б), ҳаёлга (C) хос хусусиятларни аниқланг ва жадвалнинг “жавоб” қисмига ёзинг.
1) Онгни бир нуқтага тўплаш;
2) Галлюцинация ҳодисаси
3 Илгариги вақтли алоқаларнинг қайта тикланиши
4) Апперцепция ҳодисаси
5) Гиперболизация
6) онгни бир объектга фаол қаратиш
7) ихтиёрийдан сўнгги
8) нарса ва ҳодисаларнинг бир бутун ҳолда акс этиши
9) Тахистоскоп
Жавоб
А – 1, 6, 7, 8, 9
Б – 2, 4
C – 3, 5
6– топшириқ: Тўғри таъкидни белгиланг.
№
Таъкидлар
№
Таъкидлар
1.
Ҳодисаларни изоҳлашга, фараз қилишга қаратилган тафаккур назарий тафаккур деб аталади.√
16.
Одам жуда ташна ёки жуда оч бўлган пайтида унинг хаёлида ҳар турли таомлар, дарё ва булоқ сувлари пайдо бўла бошлайди. Одамнинг айни шу чоқдаги ҳиссий ҳолати, яъни ҳис-туйғулари ҳам ихтиёрий хаёлнинг майдонга келишига сабаб бўлади.-
2.
Кўпинча кайфият одам бирданига қўрққанида, тўсатдан қувонганида ва шу каби ҳолатларда ўзини йўқотиб қўйиш кўринишида намоён бўлади.
-
17.
Тизимлаштириш – бир туркум ичидаги нарсаларнинг бир-бирига ўхшашлигига ва бошқа туркумдаги нарсалардан фарқ қилишига қараб нарсаларни туркумларга ажратиш тизимидир.-
3.
Мақсад-кишининг шу пайтда маъқул ёки зарур деб топган иш ҳаракатини тасаввур этиш демакдир.√
18.
Стресс – инсон организмини ҳаддан ташқари зўриқиш натижасида пайдо бўладиган танглик жараёнидир.√
4.
Иродавий жараёнда энг муҳим нарса-тилак-ҳавасларни мавжудлигидир.-
19.
Юзлаб ва минглаб кечирилаётган эмоциялар, аффектлар, кайфиятларда аниқ яшайдиган умумлаштирилган ҳислар юксак ҳислар дейилади.√
5.
Биологик эҳтиёжлар – эстетик, аҳлоқий ва маънавий эҳтиёжлар.-
20.
В.С.Мерлин эҳтиёжлар иерархияси назарияси билан машҳурдир.-
6.
Индуктив хулоса чиқаришда умумий ва якка ҳукмлардан якка ёки жузъий ҳукм келтириб чиқарилади.-
21.
Материални яхши билмайдиган талаба имтиҳон топшираётганда терлаб кетади, томоғига нимадир тиқилиб, гапини гапира олмай қолади. Одамда қаттиқ қўрқиш пайтида «Юраги орқага тортиб кетди», «Совуқ тер босиб кетди» каби ибораларнинг ишлатилиши ҳиссиёт пайтида одамнинг ички аъзоларининг иштирок этишидан далолат беради√
7.
Образли хотира–тасаввурлар, табиат ва ҳаёт манзаралари, шунинг билан бирга, товушлар, хидлар, таъмлар билан боғлиқ хотирадир.√
22.
Тасаввур хаёли одатда орзу деб ҳам юритилади.-
8.
Эйдетик деб аталган («эйдос»-юнонча сўз бўлиб, образ деган маънони англатади) хотира турига эга одамлар ҳам учраб туради. Уларда кўрган предметлар, шароитлар бутунлигича, худди расмга тушириб олгандек бутун, барча тафсилотлари билан эслаб қолинади.√
23.
Арифметик амални бажараётганда биз оралиқ натижаларни «ёдимизда» сақлаб турамиз. Ишлатилган, ишланган материалар эса эсдан чиқариб юборилаверади. Иш тугатилгач, кўпинча барча информациялар эсдан чиқариб юборилади. Бу қисқа муддатли хотира турига мисол бўлиши мумкин.√
9.
Эгизаклар темперамент хусусиятлари жиҳатдан ўхшасалар ҳам характер хислатлари бир-биридан фарқ қилади.√
24.
Гиппократ таълимотига мувофиқ ҳар бир инсонда тўрт xил суюқлик мавжуд бўлиб, унинг биттаси устуворлик касб этади.√
10.
Флегматик – ғайратсиз, қатьий эмас, диққати тез чалғийди, барқарор эмас. Психик темпи суст. Ригид (қотиб қолган). Интровертлик хусусиятига эга.-
25.
Контрастлик ассоциациясида объектларнинг бир-бирига ўхшашлиги намоён бўлади.-
11.
Қабул қилинаётган предмет ва ҳодисаларни тасаввурлар сифатида қабул қилиш – эсга қайта туширишдир.-
Хотира асосида фикрлар, сўзлар, тушунчалар ётади – механик хотира√
27.
Ҳаракат билан боғлиқ жараён – образли хотира.-
13.
Эсда сақлаш хотира жараёни бўлиб, унда онг ҳаракати юзага келади.√
28.
Махсус қобилиятлар ижтимоий-тарихий табиатга эга бўлиб, ижтимоий ҳаёт ва тараққиётни таъминлайди.-
14.
Ҳар бир киши маълум ёшдан бошлаб ўз характери ва унинг сифатлари учун ўзи жавобгардир.√
29.
Жамоа ва айрим одамларга бўлган муносабатларни ифодаловчи хусусиятлар (меҳнатсеварлик, ялқовлик, виждонлилик, меҳнатга маъсулият)-
15.
Кўриш орқали материални тез эслаб қолиш – хотиранинг кўриш турида намоён бўлади.√
30.
Ассоциатив назариянинг асосий тушунчаси ассоциация тушунчасидир.√
7– топшириқ: Касбий фаолият билан боғлиқ вазифани бажариш
Вазифа: Педагогик қобилиятларнинг турли хил намуналари уларнинг қандай нисбатан умумий гуруҳларига оид эканини кўрсатинг. Бунда қуйидаги жадвалнинг алоҳида қобилият намуналари келтириб ўтилган сатрлари билан қобилиятларнинг умумий гуруҳлари кўрсатилган устунлари ўзаро кесишган жойга ҳар қайси қобилият қобилиятларнинг қандай гуруҳига мансублигини билдириш маъносида бирор белги қўйиш талаб қилинади.
Вазифа: Педагог фаолиятидаги бошқарув услубларига хос хусусиятларни кўрсатинг. Бунда қуйидаги жадвалнинг бошқарув услублари номи келтирилган устунлари ва уларга хос хусусиятлар санаб ўтилган сатрлари ўзаро кесишган жойга қайси хусусият қандай услубга хослигини билдириш маъносида бирор белги қўйиш талаб қилинади.
