Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Андижон Давлат Университети

Suqrot (er.av 470–399).
U hakda Aflotuning «Suqrotni alqab» asari mavjud, uni 
faqat shu asar orqali bilish mumkin. Sababi, Suqrot yozgan asarlar bizgacha etib 
kelmagan. U omma orasida ijtimoiy fikrlari bilan dong’i ketgan, obro’ topgan 
mutafakkir hisoblanadi . Suqrot «Husndorlar o’z husnlariga dog’ tushirmaslik uchun, 
xunuklar esa o’z xunukligini aql-zakovatini tarbiyalash bilan bezamoq uchun tez-tez 
ko’zguga qarab tursinlar», deydi. U xotiniga «Biz yashamoq uchun eymiz, boylar esa 
ovqat emoq uchun yashaydilar» degandi. Suqrotning ijtimoiy qarashlarini yana 
quyidagi fikrlardan bilsa bo’ladi: “Har qanday yomonlikning ildizi nodonlikda», 
«Haqiqatni o’zingdan izla». «Haqiqatga bahs orqali erishish mumkin». 
Aflotun (er.av 427–347).
Uning falsafiy qarashlari «Bazm», «Teetet»,
«Fedon» nomli dialoglarida, siyosiy qarashlari esa «Davlat», «Qonunlar» nomli
asarlarida bayon etilgan.Tarixiy manbalarda keltirilishicha, alloma o`zidan keyin 35 
dan ortiq dialog tarizdayozilgan asarlar qoldirgan. Dialogda “insoh farovonligi” sharti 
sifatida quyidagilar keltiriladi: 
1) goyalarning abadiy tabiyatda ishtirok etishi; 
2) goyalarni haqiqatga aylantirish; 
3) ongning mavjudligi bilimga ega bo`shliq; 
4)ba`zi sof hissiy lazzat turlaridan, masalan, kuyning sof ohanglari yoki rasmdagi 
gullarning lazzatidan barhramand boshliq. 

---

3 
Uning “g`oyalar” to`g`risidagi asosiy fikri shulardan iborat.
1
Aflotun fikricha, olamda «g’oyalar dunyosi» birlamchi bo’lib, moddiy dunyo
esa uning mahsuli, soyasidir
2
. «G’oyalar dunyosi» zamon va makonga bog’liq
bo’lmay, u mangu harakatsiz va o’zgarmas, haqiqiy dunyodir. «G’oyalar
dunyosi»da eng oliy g’oya – yaxshilik va baxt g’oyasi – xudodir. Boshqa 
g’oyalarning hammasi u bilan bog’liq. 
3. Arastu (er.av. 384–322)
. Uning «Metafizika» (yoki «Birinchi falsafa»),
«Fizika», «Jon to’g’risida», «Analitika», «Kategoriyalar», «Siyosat to’g’risida»,
«Ritorika», «Etika» kabi asarlari bilan sotsiologik an`analar rivojiga katta hissa
qo’shdi. Uning ta`limoticha, jamiyatning qul va qul egalariga bo’linishi,
quldorlarning hukmronligi va qullarning qulligi tabiiy holatdir. Axloqiy
fazilatlar faqat erkin kishilarga, qul egalariga xosdir. U xalqni 2 yo’l bilan:
qo’rquv urug’ini sochib hamda mehr-muhabbat qozonib boshqarish mumkin
deydi.
Platon va Aristoteldan keyin T. Gobbs, J. Lokk, J. Mil, G. Leybnits, T. 
Kampanella, B. Paskal`, Sh. Montesk`e, J.J. Russo, F. Gizo, B. Konstan, M. Veber
va boshqalar jamiyat va davlatni boshqarishdagi parlamentarizm muammolariga
o’z munosabatlarini bildirganlar»
3
. Yangi davrning mashhur mutafakkiri «J. 
Lokk o’z davridayoq fuqarolik jamiyatining xavfsizligi va uni muhofaza qilish
institutlari genezisi xaqida fikr yuritar ekan, xalq qonun chiqaruvchi hokimiyat
senat, parlament deb yoki boshqa nomda atash mumkin bo’lgan mushtarak
organ qo’liga berilmaguncha na xavfsizlikka, na xotirjamlikka ega bo’lmagan, na
fuqarolik jamiyatida yashayapman deb his eta olmagan»
4
deb yozgan edi.