1-ma’ruza. Konstruktsiyalar, binolar va inshootlarni sinash va tekshirishning mohiyati (2 soat)

Tekshirishning asosiy bosqichlari 
Qurilish tuzilmalarini tekshirish 3 ta bosqichdan iborat: 
•
loyiha hujjatlari, ishchi ijroiy chizmalar va yopilgan ishlar dalolatnomalari bilan 
birlamchi tanishuv; 
•
ob’ektni vizual tekshirish, ob’ektning loyihaga mos kelishini aniqlash, ko’zga 
ko’ringan nuqsonlarni aniqlash, inshoot tekshirish rejasini tuzish, buzmasdan sinash 
usuli yordamida kompleks tadqiqotlar o’tkazish; 
•
inshoot holatining tahlili va aniqlangan kamchiliklarni bartaraf qilish bo’yicha 
tavsiyanomalar ishlab chiqish.
Loyiha hujjatlarini o’rganib chiqish natijasida tanlangan konstruktiv yechimga 
baho berish, eng noqulay sharoitda ishlayotgan inshoot elementlari uchun haqiqiy 
yuklamalar miqdorini aniqlash mumkin bo’ladi. 
Ob’ektni vizual ko’rib chiqishda tekshirilayotgan tuzilma to’g’risida birlamchi 
ma’lumot olinadi, konstruktsiya elementlarining eskirish foizi aniqlanadi va keyingi 
tekshiruv bosqichlarining ishchi dasturi tuziladi. 
Inshootlarni tekshirishda injenerlik geodeziya usullari keng qo’llaniladi. Ular 
yordamida binoning cho’kishi, siljishi, yoriq va deformatsiya choklari parametrlari, 
elementlar salqiligi o’lchanadi.
Tayyorlanayotgan qurilish konstruktsiyalari sifatini nazorat qilish buzib va 
buzmasdan sinash usullarini qo’llagan holda amalga oshiriladi. Buzib sinashda 
konstruktsiya o’zini yuklama ostida qanday tutishi va uning kuchlanganlik-
deformatsiyalangan holati to’g’risida to’la ma’lumotga ega bo’lamiz. Lekin har bir 
tayyorlayotgan mahsulotni buzib sinab mustahkamligini aniqlaydigan bo’lsak, barcha 

---

7 
mahsulot yaroqsiz holga kelgan bo’lur edi. Buzmasdan sinash esa sinalayotgan tuzilma 
to’g’risida doimo ham to’la ma’lumot bera olmaydi. Hisoblash texnikasini qo’llagan 
holda amalga oshirilgan hisob-kitoblarda ham real tizimlarning haqiqiy ishchi holati 
to’g’risida to’laqonli ma’lumot olib bo’lmaydi. SHuning uchun amaliyotda nazariy 
tadqiqotlar, buzib va buzmasdan sinash usullarini birgalikda olib borish lozim. 
Demak, bino va inshootlar tuzilmalarini sinash tekshirishning ajralmas bir qismi 
bo’lib, o’zining apparat ta’minoti va qayta ishlash usullari bilan eksperimental 
mexanikaning alohida yo’nalishi hisoblanadi.
Inshootlarni tekshirish va sinashning bosh vazifalaridan biri, ularni haqiqiy 
holatini va kelgusida ekspluatatsiya qilishga yaroqligini aniqlashdan iborat. Bu 
muammo qaralayotgan tizimning ishonchliligini baholash bilan bevosita bog’langan.