1-мавзу: Миллий истиқлол ғояси ва


Бугунги дунёнинг ғоявий манзараси



Download 0,88 Mb.
bet9/19
Sana23.02.2022
Hajmi0,88 Mb.
#130086
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   19
Bog'liq
2 мавзу Миллий ғоя тарқатма материал (1)

Бугунги дунёнинг ғоявий манзараси. Бугун дунёнинг мафкуравий манзарасини уз максадлари йулида узгартирмокчи булаётган куплаб мафкура шакллари баркарорлик ва тараккиётга такдид солмокда. Уларнинг асосий шакллари ва йуналшплари Презндентимиз Ислом Карнмоининг "Узбекистон XXI аср бусагасида: хавфсизликка тахдид, баркарорлик шартлари ва тараккиёт кафолатлари" номли асарида курсатиб берилган.
Бу асар билан танишиб чикар эканмиз, биз ва факат XX, балки XXI асрга, умуман, инсоният келажагига тахдид солаётган кучлар, дунёнинг мафкуравий манзараси хакида аник тасаввурга эга буламиз.
хозирги даврда мавжуд булган диний экстремизм ва фундаментализм, буюк давлатчилик шовинизм, агресий миллатчилик, этник ва миллатлараро аилодлар, хатто бир карашда махаллий микёслардагина таркалган коррупция ва жиноятчилик, махаллийчилик, уруг-аймокчилик хам узларининг мафкуравий асосларига эга.
Буюк давлатчилик шовинизми, диний экстремизм ва фундаменталязм ва терроризм ғояларининг зарарли окибатлари. Тарихга назар ташлайдиган булсак, бугунги кунда буюк давлатлар макомига эга булган айирим мамлакатлар купгина минтакаларни узларининг "хаётий манфаатлари" худуди сифатида босиб олиб, узок вакт мустамлакатчилик сиёсати юргизганига ишонч хосил килиш мумкнн. Айнан босиб олинган худудларнинг табвий хомашё захираларндан фойдаланиш, бу мамлакатларнинг моддий ва маънавий бойликларини узлаштириш уларга улкан ва кудратли давлатга айланишга имконият яратди.
Бунинг окибати уларок, уз атрофидаги мамлакатлар ва халклар билан муносабатда узини бутун, танхо ва ягона деб билиш, инсоният такдири, халклар келажагини белгилашда алохида мавкега даъвогарлик ифодаси сифатида бахоланиши мумкин булган мумтозлик мафкураси тарих сахнасига чикди.
Бундай мафкура давлат сиёсатининг асосига айланганда, узок давом этган конли урушлар келиб чикиши, бутун бир минтакаларнинг вайрон булиши, куплаб халкларнинг карам килиниши исботловчи мисолларни куплаб келтириш мумкин.
Мафкура полигонларининг ядро полигонларидан хавфли эканлиги. Тарих иктисоднй имкониятларидан самарали фойдалана олмай колган, турли табакалар уртасида ижтимоий тотуилик йуколган, ички зиддиятлар авж олган, ахолининг маълум бир кисми Ватан, миллат манфаатларидан уз манфаатларини устун куйиб, хокимиятга даъвогар булган сиёсий гурухлар ички муаммоларнинг ташки кучлар ёрдамида хал килишга уринган ва маънавий парокандалик, миллий гурур, анъаналар сусайганидан фойдаланишга харакат килинган мамлакатлар буюк давлатчилик шовинизми таъсирига тез берилишига гуиохдир.
Чоризм боскинчилиги ва шуровий давлат тунтариши натижасида Ватанимиз бир асрдан зиёдрок буюк давлатчилик шовинизми касофатларини курди. "У хам узок вакт давомида хукмрон шоийнистик ва агрессий миллатчилик ғояларининг бутун кулфатларини тортиб келди, - деб ёзади Ислом Каримои, -£збекистон Россия империяси, сунгра эса собик Совет империяси таркибида мажбуран ушлаб турилган мураккаб даврни бошдан кечирди".
Буюк давлатчилик шовинизмнинг хавфи бундай позицияда турган кучлар, давлатларнинг иктисодий, сиёсий, ёки харбий салохиятининг катталигидагина эмас, балки ахборот оркали ва мафкуравий йул билан тазйик курсатиш имкониятларининг кенглигида, улар кулидаги ғоявий таъсир утказиш воситаси ва механизмларнинг хилма-хиллигида хамдир. Инсон оиги ва тафаккурига ғоявий карашларнинг сингдирилиши бекиёс кучга айланиши бугунги кунда жуда раишан булиб колди.
Буюк давлатчилик шовинизми хозирги даврда паисоиетизм шаклини олмокда. Бу мафкура асосая халкларийнг етмшп йилдаа ортикрок вактдавомида давомида бир нтгифок, аннкроги давлат микёсида юзага келган иктисодий алокадорлик ва богликликни идеаллаштиришга асосланган. Аммо, Презедентимиз уринли таъкидлаганидек, бундай карашлар ортида хам содда кишиларнинг бош-кузини айлантириб, уз умрини яшаб булган ғоялари хаётимизга кайтадан тикиштирадиган, шу йул билан яна эски тузумни тиклашга, бир суз билан айтганда, миллий узлигимизни йукотишга каратилган интилиш ётганлигини ёддан чикармаслик зарур.
Мактанчоклик, инсоният каршисида уз мехнатларига хаддан ортикча бахо беришга хос булган буюк давлатчилик шовинизмини нансоиегизм шаклида кайта жоилантириш хам эзгу мафкура никобидаги боскинчиликни кайта тикланиши назарда тутади. Чунки собик соиетлар тузуми даврида расман республикалар деб юратилган, аслида колониялар, бехисоб хомашё ресурслари, ишчи кучи, транспорт коммуникациялар, геостаратегик мавкедан махрум булган хокимиятпараст сиёсий кучлар яна уша даврни кумсаб колишди. Улар ва факат асрлар буйи шаклланган халклар, миллатлар, балки хатто оддий кур хам хассасини бир марта йукотиши хакидаги хикматни, тарих гилдирагинн оркага айлантириб булмаслигини унутдилар, ёки билиб, билмасликка олмокдалар.
Бунда оммавий ахборот воситалари оркали психологик таъсир утказишнинг яигидан-яиги усулларидан фойдаланадилар. Хусусан, хозирги пайтда миллий хаётимизга хос муайян хусусиятлари очикдан - очик коралаш, ерга уриш ёки айирим тарихий вокеа-ходисаларни умуман булмаганидек, жахон маданияти, илму - фанига улкан хисса кушгаи улуг алломаларимизни бизга алокаси йукдек килиб курсатишга уринишлар мавжуд.
Шунингдек, минтака давлатлари уртасида зиддиятлар келтириб чикариш ва жахон афкор оммасида £збекистон хакида нотугри тасаввур тугдиришга булаётган интилишларни хеч качон эътибордан четда колдирмаслигимиз лозим.
Диний акидапарастлик. Бугунги кунда инсон оиги ва калби учун кураш кескин тус олаётган экан, хилма-хил карашларнинг мафкура майдонида хукмронлик килишга интилиши табий, албатта. Бунга эътикод умумийлигига асосланган холда якка мафкура хукмронлигини таъминлаш оркали жахон майдоиларини мафкуравий жихатдан узига карам килишга булаётган хатти-харакатларни мисол келтириш мумкнн. Диний акидапарастлик шулар жумласидандир.
Масалан, ислом динидаги хозирги акидапарстликлар ижтимоий, миллий хусусияти, кайси давлатга мансублигидан катьий назар, барча мусулмоиларнинг маънавий бирлиги хакидаги тасаввурларга таяннб, дниигинг эзгу эътикодларини узларича талкин килиб, уларнинг ягона халифалик остида сиёсий бирлашуий ғоясини асослашга харакат киладилар.
Куриниб турибдики, бу даврдан — сиёсий идеология диний асосда бирлашуи ғоясини биринчи уринга куяди. У дин-маънавий заминдаги уйгунлик, мамлакатларнинг иктисодий, маданий - маърифий, илмий - техник сохалардаги хамкорлигига, улар салохиятнинг бирлашишига ва халклар тараккиётига йул очса, бунинг инсон деган саволни уртага ташлайди. Бундай мафкура тарафдорлари уз карашларини аксарият холларда ана шундай "беозор" шаклда такдим этишга харакат киладилар.
Талкинда гап куп. кадимги Рим хукукшуиослигида нотугри талкил килинган конуи жиноят билан тенгдир, дегаи коида булган.
Жиддий эътибор бериладиган булса, диний экстремизм биринчидал, миллий суиереийтетдан иоз кечиш, ёки уни бои бериш хисобига ягона давлат тузншни кузлаёпанлар мафкураси эканлиги маълум булади.
Иккинчидан, халнфаликин тиклашга, унинг тугри эканний асослашга уринуичилар, бу хол, айнан миллат сифатида узлигимизий англашга иул кунмаелигшга яошрадилар. Бу ғояни тикиштиришда улар бизнийг ислом днинга эътикод килишимизга алохида ургу берадилар.
Тугри, биз мусулмои халкмиз. Масалаийиг нозик жихати шундаки, бундай кучлар ана шу реалликни тан олдилару, уз тарихимиз, тилимиз, бегакрор маданиятимиз, жахон халклари уртасидаги узига хос урнимиз, уз тараккиёт йулимиз борлигини ийкор этишга харакат киладилар. Исяомга эътикод маънаийл бойлигинизнинг барчаси эмас, балки таркибин кисми экаялигини уиутадилар. Албатга, бу хакикатни тан олиш олмаслик уларнинг нши. Аммо узларининг бундай ганри илмий карашларини кишиларимиз, айннкса, ёшларимиз оигига сийгдиришга харакаг килаёттаиликларига бефарк караб булмайди.
Бундан ташкари, бу оким тарафдорлари халифалик байроги остида бирлашиоши ноисломий дунёга карши туриш максади билан боглашларини хам таъкидлаш зарур. Бундай ёндашуи ута хавфли эканлиги хеч кимга сир эмас. Зеро, у инсониятнийг диний асосда карама - карши кутбларга булвийб кегишига, баъзан "цивилизациялар тукнашуин" деб аталадиган ходисанинг юзага келшпига сабаб булиши мумкнн,
хозирги кунда тил, маданият, урф - одатлардаги умумийлик, бошкача айтганда, бирликка асосланган холда, ягона мафкуравий майдонни юзага келтириш борасидаги караишар хам мавжуд. Бундай карашларийнг шаклланши тарихи узок утмишга бориб такалади. Бугунги кунда уларнинг хар бири узига хос тарзда дунёнинг мафкуравий манзарасида муайяи уринни эгаллашга уринмокда.
Бугунги кунда халкларнинг лисоний бирлигига таянган холда, уларнинг маъвавий - маърифнй бирлигини таъминлаш байроги остида такднм этилаётган ғоялар ортида хам аслида гаразли максадлар яширингаилигини унугмаслик лозим.
Оламнинг бугунги кундага мафкуравий манзараси хакидаги киска мулохазалар якунида нима дейнш мумийн? Мафкура ва мафкуравий тарбия масаласи уз мустакиллипши кулга киритгаи, демократик хукукин давлат, эркин фукаролик жамиятнниш асосларнни яратаётган мамлакатимиз учун хам мухям хаётий ахамиятга эга булиб колмокда. Зеро, кузланган максадларга ушбу орзу - умнд ва шггилшплараи узида иужассамлаштирган гоавий -назарий карашлар мажмуи булмнш миллий мафкура ва унга асосланган тарбва тизимисиз эришиш мумкин эмаслиги аийк.
"Мен, - деб ёзади Президентимиз, - Абдулла Авлонийнинг "Тарбия биз учун с хаёт - ё момот, с нажот - ё хдлокат, ё садокат - ё фалокат масаласидир" деган фпкрини кул мушохада киламан.
Буюк маърифатпарварнийг бу сузлари асримиз бошида миллатимиз учун канчалар мухим ва долзарб булган булса, хозирги кунда бнз учун хам шунчалик, балки ундая хам кура мухим ва долзарбдир".
Бу масаланинг долзарблиги юкорида кайд этилган мафкура таклифининг хавфини бартараф эгиш зарурлиги билан хам белгиланади. Зеро, Президентимиз таъкидлаганидек, уларга ва маърифат билан карши курапшш лозим. Мамлакатимиздаги мавжуд ижтимоий хамкорлик, миллий бирлик ва хамжихатликни саклаб колиш ва ривожлантириш йули билаигина, кулга киритилган истиклолин химоя киламиз. Халкаро хамжамнят, шу жунладап тарих таказоси билан алокалар кучли рниожлаяган даняатлар билан тенг хукукли, иззат-икромли муносабат, узаро манфаатли алокалар эса мустакилликни мустахкамлашнинг мухим омнли булиб хизмат килади. Ана шундагина, Юртбошимиз таъбири билан айттанда, минтакамиз хеч качон цивилизациялар тукнашмайдиган, балки улар бир - бирига таъсир этиб, бир ~ бирини бойипгагнинг ибратли намунасинл берадиган макоига айланадн.
Халк бирлиги — миллий ғоя таянчи. Миллий ғоя тукиб чикариладиган нарса эмас, балки у халкимизнинг куп асрлик тарихи ва жахон тажрибаларига асосланадн. Миллий ғоя хакида сузлар жаимлз, дунёда бпз урнак олсак арзийдиган тарихий ходисалар хам мавжудлигини унугмаслигнмиз керак. Жумладан, Германия ва Япония мамлакатлари эрнюган улкан ютуклар хакида гапирар экан Президентимиз шундай дейди;
"Бу давлатларда аивалом бор халк бирлашди. Миллий гурур, миллий ифтнхор, эртаиги кунга мустахкам яшонч пайдо булди".
Дархакикат, Германия XIX асрнинг биринчи ярмида хам Европанинг энг колок мамлакати сифатида кайд килинар эди. Герман халки буюк максадларга эришиши учун 2 та мухим тусикни бартараф этди.
Биринчиси — феодализмга хос булган мафкуранинг урнига дунёвий билимлар билан сугорилган ва герман халктш дунёвий тараккиёгга тайёрлаб берадигаи, шунингдек, буюк герман халкининг идеалларини узида акс этгирувчи миллий мафкураня шакллаитира олгаи эдилар. Бу мафкура немис классик фалсафаси булиб дунёга келган эди,
Иккинчиси - буюк германия тугрнсидага орзуларнинг амалга ошишнга герман халкининг таркоклиги халакит берар эди.
Германияни бир миллат таркибига бирлаштириш ва шу асиода буюк герман цивилизациясини яратиш кун тартибига куйилган эди.
Биринчи масалаий хал этишда дунёийн тафаккурин шакллантириш ва бутун герман халкинн дунёийд тараккиёт рухида тарбиялаш жараёни Германия буюклигийинг маънаийн ифодаси булиб шаклланган эди. Германия тафаккурвийнг узига хослигя яна шундаки, у таркок иемис халквий хар кандай ғоялар асосида эмас, айнан маитик изчиллигига мос келуичи ғоялар атрофида бирлаштира олганлигнда куринади.
Немис халкининг узнга хос кадрнятлари ва узигагнна хос дунёни аиглаш тажрибаси билан инсониятнинг муштарак маифаатларвий мужассамлаштяра олганлиги ва бу тажрибаларнн миллат тараккиётининг асосига куя олгаилиги сабабли XIX асрвийт бирийчи ярмида колок мамлакатдант аср охирида Ёиропа тараккиётнийнг авангардига айлангая эди. Немис халкига хос яна бир фазилат уз фаолиятларвий ваксадга муиофиклиги томои йуналтира олшп ва ута мехнаткашлик хисобидан бундай юксак тараккиётга эриша олгаи эдилар.
Япония XIX асрнийг сунгги чорагида дунёвий тараккиёт йулига кирган булса хам, лекий уларнинг давлат мафкурасида шаркона мустабидчиликка хос элементлар кучли тарзда сакланаб колгая эди. Буларни биз сннтоизмни умумяпои миллатнийнг маифаатларини ифода этуичи ягона мафкурага айлантирилгаилиги ва император шахсиня илохийлаштирилиши натижасида ута марказлашган хокимият тизимининг шаклланншида курамиз ва бу Япониянинг XX аср урталаригача дунёвий, демократик давлат булиб шакллаийшнга халал беради.
Японнянииг дунё гараккиётидага хозирга мавкеига эга булиши учун зарур эиг мухим омил уларнинг миллин рухида, миллий анъанасида уз аксвий топганлигидадир.
Милляй онг ва гафаккурнийг кандай мазмунда эканлигига ва унинг дунёвий таракдиётига мос келнши даражасига караб миллатнинг шу бугунги холатвий аниклаш мумкин.
Демак, миллатга хос белгилар, аиъаналар, урф-одат ва маросимлар кай даражада дунёвий гараккиёт мезоиларнга мос кеяиши, еки келмаслигн саралаб олинадн ва мяллат тараккиётийийг асоснга куийлади. Шунийг учун хам хар кандай миллатга хос булган анъаяа, урф-одатлар мукаррар тарзда миллий мерос тушунчаси остита кнради. Лекин аяа шу мнллий мероснинг миллатнинг кейийги дунёвий тараккнётига хнзмат кила оладиган кисми миллий цадриятлар сифатнда эъзозланиши зарур.
£збек халки хам Германия ва Япония тажрибаларини умумлаштириб олган холда, дунёвий тараккиёт асосларнинг яратишдек буюк максадни уз олдига куяр экан, бутуи одамлар бир тану бир жон булиб ишлашя, харакат килишя зарур,
Курийяб турибднки, ниллий истижлол ғояси бикик ходиса эмас, балкн аждодларимиз ва инсоинят эришгаи энг намували ютуиушрдан озик оладнгаи хаётбахш ходисадир.
Мафкуравий иммунитет - хавфсизлик ва баркарорлик. хозирги давр - бунёдкор ва бузиуети ғояларнинг ушро кураши кучайганлагини алохида эътироф этиш лозим. Нина учун кишнлар оиги ва калби учун кураш турли мафкураларнингг бош максаднга аиланиб колди? Гал шундаки, муайян юя пш маънода ғоя булиши учуа кишилар онппш эгаллаши, гргрирогн уларпннг калбндан жой олиши шарт. Акс холда, у ёки бу ғоя факат муайян хабар ёкя ахборог сифатида сакланиб колади, холос.
Бир суз билан айттанда, буядай холатда ғоя шахс учун хеч кандай ижтимоий ахамиятта эга булмайди, ғоя факатгина инсон калбини эгаллаганда, инсон маънавий-рухий холатияинг узвий кисмига айланган-дагина харакатга даъват этуичи, рагйаглаятируичц кучга, харакат учун куллаямага айланади. Шунинг учун, хам бугунги кунда вафакат инсон оигнни, балки калбний хам эгаллаш мафкуравий курашнинг бош чаксади булиб колмокда.
Мафкураийи таъсир ва тахдидлар хакида гап кетар экан, уларни аникяаго, бахолаш, хусусиятларини яккол курсатиш учун £збекнстон Президеити Ислом Каримои томоийдан илийн истеъмолга бир катор тушунчалар киритилгаилигаин канд этиш лозим. Улар каторида **мафкуравий иммуийтег", "мафкуравий профилактика" кабилар бор. Ана шу тушунчаларнинг мазмуни оидинлаштирилганда хозирги дунёда кечаётган мафкураийн жараёиларнинг характерини янада якколрок тасаввур килнш имкоий тугилади.
Ер юзининг турлн минтакаларн халкларннинг оиги ва калби турли ғояларни сиваш майдонига, бошкача аштанда мафкуравий полягонга айлантирил-мокда. Хуш, мафкураинй пояигон дегаяда нимани тушунамиз? Полигон (грек.серкирра деган маъиоий бнлдиради) харбни термнн эканлигига урганиб колганмиз. Одатда иолигои деганда курол-аслаха ва техникани сиваш, кушинларни харбия тайёргарликдан утказиш, ёки харбий сохада машк ва тадкякоглар олиб бориш учун мулжаллаиган махсус майдон тушунилади.
Шу иуктаи назардан караганда, мафкуравий полигонларнинг хусусиятлар хакида ийма дейиш мумкий? Тарихга назар ташлайдиган булсак, узга худудлараи забт этяш максадида ишлатнладигаи уруш куроллари узлукснз такомндлашиб борганини курамиз. У найзалардан токи аитоматик куролларгача замбараклардан то ер юзвийнг хар кандан иуктаснга бехато етиб борадиган китьалараро баллистик ракеталаргача булган узок. такомил иулвий босиб утда. Бу куроллар босиб олиниши керак булгая худудлар ахолисияи жисмонан йук килишга каратилган эди. Бугунги кунда эса, уз худудларини забт этиш учун уларийнг ахолнсийи иукопш) шарт эмас. Зеро, оиги ва шуури забт этилган, караш ва канфнятлари "маъкул" йуналишга узгартирилгаи ахолн кумагида кар кандай боилик, табияй ресурсларга эгалик килиш мумкин булиб колмокда,
Мамлакатимиз ичида узларининг гайри исломий ғояларваи таркатишга харакат килган кимсалар ана шуидай гаразли максадларвий, яъий одамлар, айникса ёшларий чалгитиш, улар ёрдамида мамлакатва уз тараккиет йулидан четлатиб юборишшш кузда туггаи эдилар. Чет элларда ана шундан "таълям'* олгаи ваххобийлар, шунингдек '*хизбут тахрир"чаларяинг ёшларимиз оигнни захарлаш йулидаги каракатларини хам, аиваи шуадай бахолаш мумкнн. Мафкура полнгоиларида сийоидан утаёттаи, мохиятан гайри инсоний булган ғояларга карши тура олиш учун алохида мафкуравий иммуннтет хосил килиш лозим.
Иммунитет - тиббиёт атамаси булиб, оргаийзмийиг турли касалликлардан узвий химоя кила олиш кобилшгтини англатади. Мафкуравий иммунитет - оиг ва тафаккурнинг шахсни турли буз¨унчи ғоялардан хнмоя кила олиш кобилиятидир.
Киши жисмован канча бакуиват булса, унинг организми турли касаллликларни улар авж олмай тез бартараф эта олади. Шуийигдек, инсон онгги каича соглом булса, у турли бузгунчи ғоялар таъсирига берилмайда. Организм микробларни енгса, оиг ёиуз фикрлар, ташийкотларий бартараф этади. Мафкуравий иммуийтетвийг асоснй куроли объектий билнмлар ва маънавай кадриятлардир.
Имиунитет (лат.шшшпЛаз — озод булиш, кугнлиш) деганда организмнинг доимнй ички муайянлиганн саклаши, узвий турли хусусиятларга эга таъсирлардан, унн ташкн ийфекцяялар кириб келишидан кимоя килншга кодир булган реакциялар мажмуи тушунилади. Иммуннтет кити иужудининг турли юкумли касалликларга берилмаслик хусусиятини хам ифодалайдн.
Инсоннинг бутун хаёги давомида ташки таъсирларга акс жаиоб сифатида ортгарилган иммуннтет тизими шакллавади. Иммунитег хакидаги ава шу тасаввурлардан келиб чикиб мафкуравий иммуийтет хакида нима дейиш мумкин?
Профнлактика хам тиббиёт атамаси буяиб, касалликнийг олдинн олишга каратилгаи чора-тадбирларни ифодалайди, Мафкуравий профилактика эса оигдаги мафкуравий бушликни тулдиришга каратилгая тарбиявий, маънавий-мафкураийи ипшар мажмуаси, яхлит ғоянии тизимдир. Умумаи, куигина тиббиёт атамаларици мафкура сохасида кучма маънода жуда самарали куллаш мумкян. Чунки таббиёт инсоинниг жнсмоний, илгор мафкура маънавий сопгаги учун курашади. Бу тушунчалар какида кенгрок тухгайдигаи булсак, инсоннийг куплаб хусусиятлари тугма булса, мафкуравий иммунитетий шакллантириш, шакллантириб борнш зарур. Иккинчидан, у хар бир аилод учун узнга хос хусусиятларга эга булади. Учийчидан, иммунптет тнзими шакллаигаидагина мафкуравий дахлсизлакий таъминлаш иумкий (иммуийтетга эга булмагаи чакалокдарнийг узок яшан олмаслигипи эслайлик).
Хуш, мафкуравий иммунитет тизийи уз нчига нималарий олади? Мафкуравий нммуийтет тизимийинг асосий ва биринчи уисури, бу билимдир. Аммо, билимлар куп. Масалан, буюк давлатчилик шоийийзмя, ёки агрессий миллатчилик мафкураси ва амалнёти тарафдорлари хам муайян "билим"ларга таянадилар ва уин бошкаларга сннгдирншга харакат каладилар. Шундай зкан, бир томондая мафкураийн иммуийтет тизимидаги билимлар объектий булишн, иокеликни тугрн ва туляк акс эттириши, нисон маънаийягани бойишига ва жамият тараккиётига хизмат килишя лознм. Иккинчи томондан, бу билимлар уз мохнят эътиборига кура, Ватаи ва халк маифаатлари, умуминсоний кадриятлар устуиорлиги билан узвий богляк булмоги керак.
Мафкуравий иммунитет тизимининг яккийчи асоснй кисми ана шундай бнлимлар замнрида шакллавадягаи кадриятлар тизимидир. Зеро, билимлар канчалик объектий ва чукур булса, унинг замнрида юзага келган кадриятлар хам шунчалик мустахкам булади. Бир суз билан айтганда, шахс, миллат, ёки давлатнинг кадриятлир тизимн мафкуравий нммуийтетнийг имкониятларини белгнлаб беради ва мафкуравий тажоиузлар каршисида мустахкам калкон булиб хизмат килади.
Аммо, билимлар ва кадриятлар тизими хам мафкуравий иммунитетнинг мохиятнаи тулик ифода эта олмайди. Зеро, бу икки унсур мафкуравий шммуннтетнинг учийчи иухнм уисури, яъни ижтимоий - иктисодий, сиёсий ва маданий — маърифий сохалардаги аийк мулжал ва максадлар тизими билан боглик. Яъий хар бир кнши каби халк, давлат ва жамиятийнг хам аийк максади булиши шарт. Шу билан бирга бу максад аиглаиган, уий амалга ошяришда собиткадамлик даркор. Ана шундай аийк тазим булмас экан, хох алохида инсои, хох миллат ёки жамият булсий, гох ошкора, гох пинхона куриниммап! мафкуравий тазйнкларга бардош бернши амри махолдир.
Бундай мафкуравий иммунитент тнзимвий шакллантиришда мафкураини ирофилактиканинг урий катта. Зеро, у уз мокиятига кура ёт ғояларийнг кириб келишинийг олдини олиш ва уларий йук,отишга караталгаи чора - тадбирлар мажмуини уз ичига олади. Демак, мафкураийи ирофилактика хнлма - хил шаклларда нжтимоий ннсгитутлар томоийдан амалга ошнриладигаи ғоявий -тарбиявий, сиёсий, иктисодий, ижтимоий, маъвавий ийшар мажмувий, бир суз билан айтганда, бу сохада тугрн ташкнл этилгаи таълим - тарбия тизиминн хамраб олади.
"Миллат бор зкан, миллий давлат бор экан, унинг мустакиллпги ва эркинлигига, аиъана ва урф - одатларига тахдид соладиган, уни уз таъсирига олши, унинг устидан хукмровлик килиш, унинг бойликларидан уз маифаати йулида фойдаланишга каратилгаи ннтилиш ва харакатлар доимий хавф сифатида саклаийб колиши мукаррар", - деб ёзади Президеитямиз. Шуидай экан, иояга ешаган хар бир фарзандимизий маънавий баркамол, иродаси бакуиват, иймони бутун, бир суз билан аштанда, кучли мафкуравий иммунитетга эга шахс сифатида тарбиялаш озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон хаёт барпо этишнинг асосий шартларидан бири булиб колаверади.
Ўзбекистон мустакиллиги, хавфсизлиги хамда баркарорлигига жиддий хавф тугдирадиган мафкураийя тахдидлар: Диний экстримязм, фундамеитализм ва 5ошкд окимлар. XX асрнинг
охирида дунёда жахояшумул вокеалар руй берди. Унинг сиёсия харитаси, жумладан, Марказий Оснёнинг манзараси тубдан узгариб кетди. Собик СССРнинг парчаланнши, унинг хукмрои
мафкурасининг барбод булиши ва Марказий Оснёдаги республикаларнинг у3 мустакиллигани кулга кяритиши минтахамизда вафакат ижтимонй-сиёснй жихатдан, балкя ғоявий жихатдан хам янгн мафкуравий вазиятни иужудга келтиради. Ушбу вазиятийнг асосий мокияти куйндагилардан иборат эди:
Биринчидан, собик шуролар хукмронлиги шароитида коммунистик мафкура, минтака халклари азалдан кон-карнндош булишларига карамасдан, уларнн зурма-зураки "бирлашгирнб" гурган эди. У минтака халклари оигига зуроиоилик билан "СССР- ягона Ватаи" ва соиет халки - яиги тарнхий "6ирлик"-деган тушунчаларни сингдиришга зур бериб урваар эди. Мннтака халкларн бундан канчадик иорози булмасня, узларвийнг тарихнй ва маъваийи якинлигита ийтнлмасин, аимо бу ийтилишларга нисбатан
мафкуравий тазйик бенихоя кучли эди. Бирок бир хакикатни эътироф этиш керак. Шуролар мафкурасн барчанинг булмаса хам, ахолинийг маълум бир кисмн онгани забт эттан эди. Шундан булмагаяда бу
тузум 70 ийлдан ортикрок эмас, бир йил хам яшай олмагаи булардя. Бу забт этиш хозиргача собик СССР худудидага айирим кишилартафаккурида зокир булиб турибдя.
Минтакадаги собик нтгафокдош ресиубликалар узларинниг мусгакиллигаий кулга кнритити билан бу мафкура барбод булди. Уларнинг хар бирн олдида узларийийг ички хаёти ва истиклолийн иустахкамлаш, баркарорликни таъминлаш ва узларя учун макбул булган тараккнёт йулини белтнлаб олишдек жуда мураккаб вазяфалар юзага келди. Бу жараёинниг мпнтака мамлакатларининг узаро муносабатларийи уигуилаштириб туришга хизмат киладигаи маъвавий-мафкуравий омиллар шаклланишига таъсир утказнши табийидар.
Иккинчидан, минтакадаги мамлакатлар уз мустакиллигийи кулга киритган булишига карамасдан, 1991 йилгача собик марказ хали уз хукмровлигини кайтадан тиклашга мойил эди. Шунинг учун, хам у минтака мампакатларвий бир-бирига карама-каршя куйнш, миллатлараро зиддиятларий келтнриб чикариш каби снёсатнн давом этгирди. Бу уз ваибатида, уша даврда, маълум даражада, миятакэ \алк,1арц||инг узаро муносабатларига хам муашш таъсир курсатади.
Учинчядан, мустакиллигни кулга киритган минтахамиз мамлакатларвий уз таъсир доирасига утказиш учун ява бошка бир катор мамлакатлар хам харакатнн бошлаб юбордилар. Уларнийг купчилигн ташкаридан бегараз ёрдам курсатаётгандай булиб курийсалар-да, аслида хар бир курсатаётгаи "ёрдамларн" эвазига минтакада уз мавкеини мустахкамлашга харакат килдилар. Аслида бундай харакатларнинг булиши табвий холдек куриверади.
Аммо, уларда хам минтака давлатлари ва халкларинн бир -бирига карама - карши куйишга интилншлар йук эмас. Демак, ава шу ийтилишлар хам минтака мамлакатларшшяг мустакиллик шароитида юзага келган иуаммоларий узаро якдиллик билан хал килишга хизмат киладиган умумий омилнинг юзага кепишига узинниг таъсирийн утказди.
Туртинчидан, мийтакада юзага келгаи муаммоларни хал килишга хизмат килуичи яиги маъвавий - мафкуравий мухитни шакллаитириш эхтиёжи хам ошиб борди.
Бешинчидан, узбекнстон узинниг иктисодий салохдага, хом -ашё ресурсларга бойлиги, ишчя кучи ва демократик имконнятлари, куп жихатдан геополитик жоилашуийга кура хам, минтакада етакчи урийда тургаилиги билан ажралиб туради. Бинобарий узбекастоига нисбатан буладиган хар каядай хавф -хатар, албатга, бутун мватакага таъсир килади. Шу маъиода хам турля сиёсий кучлар ва харакатлар Афронистодагн уруш олоинни кучаитириш ва минтакадаги вазиятий мураккаблаштириш хамда мийтака давлатларнни унга жалб килншнинг турли йулларийи ва услубларвий ишга солмокда",
Экстремизм ва уни келтириб чикарувчи омиллар Экстремизм (лот. Ех*гетия - уга) - ижтимоий - сиёсий характердаги муаммоларни хал этишда ута кеский чора - тадбирлар, фикр ва карашларий ёкловчи назария ва амалиётдир.
Экстремизм мазмунига кура - диний ва дунёвий, вамоёи булишига кура - худудий, мийтакавий, халкаро шаклларга буливади. Эктремистик карашлар жуда чукур ялдизларга эга булиб, хеч качои чегара билмаган, дий, миллат, худудини таи олмагаи. Дунёвий экстремизмнийг сяёсий, иктисодий, мафкуравий куринишлари мавжуд булгани ходда, дивий эксремизм барча динлар доирасида ривожланган. Дийнй эксремистик рукдаги караишарий католиклар, иротестаитлар, праиослаилар орасида хам учратиш мумкяи.
Диний экстремизм ислом оламида хам кенг таркалган. Диний эктремистлар каерда фаолият курсатмасий, асосий максади диний давлатни барпо килиш булиб, бу максадга узаро низолар, нхтилофлар, куроллн тукнашуилар оркалн, яъни кон тукиш ва зурлик билан эришшанн кузландилар.
Бу эса, мустакшшикка хам, жамият тараккиётига хам катта гои хисобланадн.
Эксгремизм турлн куринишларда булиши мумкин -большеишм, фапшзм, диннй экстремизм ёки, бошкача килиб айтганда, бу тушунча жуда кенг маъноларга эга. Бунга ғоялар, харакатлар, ташкилотлар, моддий хамда ташкилий тузилмалар ва уларнинг фаолнятларини киритшп мумкнн. Лекин, энг мухими ва хавфлиси, у тероризмни уз ичига камраб олади. Экстремязм каидай номланмасин, ёки каидай куринишга эга булмасин, унинг асосий максадп жангари гурухларни шакллантнрпш оркали кокимшгг тепасига келншдир. Шу уринда ислом фундаментализми тушунчаси хакяда хам тухталиш зарур. Бу атама уз нчнга барча ислом динига хос булган кадрнятларнн, урф-одатлар ва белгиларнн хамраб олмайди. Бу тушунча факат ислом _. диний дунёкарашнни яғояа хакикат манбаси деб тушунпшлар ва бу хакикатга етишишнинг ягона йули эса снёснй хокимватга эришиш оркали жамиятни тула шарнят коиун-коидалари асосида кайта ташкнл килнш мумкин, деб билуичнларнинг карашларини ифодалайди.
Ислом диний экстремизми узининг икки хусусшгги билан бошка окимлардан ажралнб турадн:
1. Уларнинг аиддаларига кура, гуё барча хозиргн замои мусулмон жамоалари асл исломий тусларини йукотганлар ва жохилна (нсломдан аивалги) асри жамиятларига айланганлар. Бундай ёндашуи мавжуд хукумат ва унинг олиб бораётган сиёсатшш танкид килишга "асос" булиб хизмат киладн.
2. Улар гуё, "хакикнй" мусулмоилар, узларининг хокимиятта келишлари учун барпо булажак "исломнй тартибни" карор топтнришнинг ягона йули кескин ва агрессий харажат килишдадир, деб хисоблайдилар.
Аслида, экстремизм ғояларининг Марказий Осиёга кириб келишндан кузланган максад - диний кадриятларни кайтадан тиклаш эмас, балки ана шу ғоялардан восита сифатида фойдаланиш оркали минтакада бекарорликнн, диний ва миллатлараро низоларни иужудга келтиряш, пнровард натижада хокимиятни кулга кирнтишдан иборатдир.
Умуман олганда, инсониятга ёт ғоялар кус ва уларнинг барчаси ёиузликка таянади(4.2. расм).
Куп миллатли, куп конфессиялари жамиятлар баркарорлигини таъминлашда миллий ғоя ва мафкуранинг ахамняти. Президентимиз Ислом Каримои £збекистонийнг бу борадаги узнга хос сиёсатини баён этиб, куйидагича такидлащган: "Ресоублика ахолиси уртасида купчиликни ташкил киладиган узбек миллатининг мукаддас бурчи она тилини, уз мнллий маданияти ва тарихини тиклашдангана иборат эмас, балки биргаликда хаёт кечирувчи кам соили халкларнинг такдири учун, уларнинг узнга хос маданий — маънавий хусусиятларийи саклаб колиш учун, камол топиши ва узлигини намоён этиши учун уларга тенг шароит ва имкониятлар яратиб бериш борасида масъул булншдан хам нборатдир".
Бундай мухит миллатлараро муносабатларда турли муаммолар ечилишига асло йул куймайдигаи ва Ватан раинаки, юрт тинчлиги, халк фаровоннлиги каби умуммиллий ғояларни хамкор ва хамжихат булиб амалга оширишда мухим ахамият касб этади.
Неча минг ийллик тарихимиз шундан гуиохднк бермокдаки, олийжаноблик ва инсонпарварлик, миллатлараро тотуиликка интилиш халкимизнинг энг юксак фазилатларидан хисобланади, Бу борадаги аиъаналар аилоддан - аилодга авайлаб утазиб келинмокда.
Мустакиллик йилларнда миллатлараро тотуилик гоиси илгари сурилпш ва амалда унга эришилганн £збекистон ривожида кулга киритилган энг катта тарихий ютуклардан биридир, Мамлакатимиз рахбарияти миллий масалани окилона, халкаро тамойилларга мос йул билан ечиш, миллатлараро муаосабатларни уйгунлаштнрнш чора-тадбирларини курди. Бу борада конституциявий талаблар асосида иш тутилди. Юртимшийнг куп миллатли халки онгида.
"£збекястон - яғояа Ватан" деган ғоя асосида какикий ватандошлик тушусини шакллантириш бу борадаги ишларнинг мухим йуналишига айланди.
£збекистон Республикаси Конституцясининг 8-моддасида "£збекистон халкинн миллатидан катьий назар, £збекистон Республикасннинг фукароларн ташкил этади", деб аник белгилаб куйилган. "£збекистон халкн" тушунчасн мамлакатнмизда яшаб, ягона максад йулида мехнат килаётпш турли миллат ва эллатларга мансуб кшпилар уртасидаги узаро хурмат дустлик ва хамжихатлик учун маънавий асос булиб хизмат киладн. Бундан ташкаря Конституциямизда "£збекистон Республикаси уз кудудида истикомат килуичи барча маллат ва элатларнинг тнллари, урф - одатлари ва анъаналарийи хурмат килишни таъминлаиди, уларнинг рниожланишн учун шароит яратади", деб таъкидлаган.
Хусусан, 1992 йилдаёк миллий - маданий марказлар фаолиятини муиофиклаштирши ва уларга кумаклашиш максадида Узбекистон Республикаси "Байналмилал маданият" маркази ташкил этипгани бунга мисол булади. ушанда 12 та миллий - маданий марказ фаолнятини бирлаштирган бу жамоат
тшпкилоти бугун 100 дан ортик марказлар ишини муиофиклаштирнб турибди. Мамлакатпмизда истнкомат килаётган барча миллат ва элатларннинг уз она тилида укиши учун кенг
имконийтлар яратнлгани, олий укуи юртлари ва мактабларда бунга амал килннаётгани, куплаб тилларда газета ва журналлар чоп этилиб, телекурсатуилар ва радиоэшиггарншлар олиб борнлаётгаян ва бошка ншлар хам бу борадаги самаралн фаолиятнинг якдол далилидир.
каердаки миллатлараро тотуилик ғоясининг ахамияти англаб етилмаса, жамият хаётида турли зиддиятлир, муаммолар иужудга кеяади, улар тинчлик ва баркарорликка хавф солади. Бутуиги кунда жахоннинг айирим минтакаларида содир булаёттан миллий низолар шундан далолат бернб турибди.
Миллатлараро тотуилик ғоясини амалга ошнршига гои буладиган энг хатарли тусик - тажоиузкор миллатчилик ва шовинизмдир. Бундай иллат, зарарли ғоя тузогига тушиб колган жамият табвий раийшда халокатта юз тутадн. Бунга узок ва акин тарихдан куплаб мисоллар келтнриш мумкин. Биргина фашнзм ғояси XX асрда инсоният бошнга аивалги барча асрлардагидан кура купрок кулфат, офат-балолар ёгдириб, охир - окибатда узи хам халокатга учради. Лекнн ханузгача фашнзм, большеийзм, шоишшзм, иркчилик ғояларинн тирилтириб, мшшатлараро тотуилик, хамжихатлик ғоясига карши уюштпришга уринаёттан кучлар борлиги барчамизни хушёр тортгириши лозим.
Факат миллатлараро тотуилик ғоясняи таяняб, умумий максадлар йулида хамжихат булиб, Ватан раинаки, юрт тинчлигн ва халк фаровонлигидек олижаноб максадларга эришиш мумква.



Download 0,88 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   19




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish