2-mavzu: Chinnigulkabilar (Caryophyllidae)sinfchasi. Raʼnokabilar (Rosidae) sinfchasi. Burchoqlar (Fabales) tartibi

Ra’nolar kenja oilasi — Rosoideae
Ra’nolar kenja oilasi vakillari buta va o‘t shaklidagi usimlik. Barglari toq patsimon 
murakkab yonbargli. Gullari, odatda, aktinomorf, qo‘sh gul qo‘rg‘onli, tugunchasi 
ustki yoki o‘rta. Mevasi yaproqcha, danak, ayrim hollarda etli, yong‘oqcha gul 
o‘rniga botgan holda joylashgan (itburun, qulupnay, maymunjonlarning mevasiga 
o‘xshash). 
Itburun
yoki 
na’matak
(Rosa. canina) ra’nolar turkumining Hamdo‘stlik 
mamlakatlarida 150 ga yaqin turi, shu jumladan, O‘rta Osiyoda 39 turi ma’lum. 
Bularning aksariyat qismi tikanli buta, barglari toq patsimon murakkab, urug‘chisi 
gul o‘rni bilan tutash, uning ichida ko‘p sonli danakchalar mavjud bo‘lib, undan 
yolg‘on meva shakllanadi. 
O‘zbekistonda bu turkumning g‘ovak na’matak (R. laxa), Fedchenko na’matagi (R. 
fedtschenkoana), Samarqand na’matagi (R. maracandica), itburun (R. canina) deb 
nomlangan turlari keng tarqalgan (
25-rasm
). Ular vitaminlarga boy o‘simliklar 
bo‘lib, mevasi tarkibida A, B, C, D vitaminlari ko‘pligi tufayli qimmatli hisoblanadi. 

---

Ko‘pgina madaniy atirgullar kelib chiqishiga ko‘ra tabiiy holda tarqalgan yovvoyi 
na’matak bilan bog‘liq. Ularning oq atirgul (Rosa alba), Xitoy atirguli (R. chinensis), 
qirq og‘ayni (R. domestica), guli ra’no (R. multiflora) singari turlari gulxonalarda 
o‘stirilishidan tashqari muhim efir moyli o‘simliklardan hisoblanadi. 
Qadim-qadim zamonlardan beri O‘rta Osiyo xalqlari bu o‘simliklarning toj 
barglaridan har xil murabbolar va nihoyatda xushbo‘y ichimlik — gulob 
tayyorlashgan. 
Maymunjon
(Rubus) turkumining 6 turi O‘zbekistonda o‘t o‘simliklarga boy tosh 
va shag‘al toshli aralash tuproqli tog‘ yonbag‘irlarida o‘sadi. Ularning zangori 
maymunjon (Rubus caesius), oddiy maymunjon (R. idaeus), qora maymunjon (R. 
sanguineus) deb nomlangan turlari o‘sadi, ularning barchasi tikanli buta shaklidagi 
o‘simlik. 
Qulupnay
(Fragaria) — yertutning yovvoyi holda 6, madaniy holda 2 turi uchraydi. 
Ularning aksariyat qismi ko‘p yillik o‘t o‘simlik. Barglarining oxiri mo‘ylovga 
aylangan, mevasi shirali yolg‘on meva, ko‘pincha, qizil rangli.