3 i-bob monopoliya

Suniy monopoliya - monopol foyda olish maqsadida tash­kil etiluvchi birlashmalarning shartli (tabiiy monopoliya-lardan ajratib turish uchun) nomi.
Sun'iy monopoliya o'z manfaatlari yo'lida bozor muhiti tuzilishinin qasddan o'zgartiradi, ya'ni:

• 
  bozorga yangi va turli raqiblarning kirib kelishiga yo'l qo'ymaslik uchun turli to'siqlar hosil qiladi (xom ashyo va energiya manbalarini egallab oladi; vbanklarning yangi korxonalarga kredit berishini taqiqlashga harakat qiladi va boshqalar); 
  
• 
  ishlab chiqarishning eng yuksak vdarajadagi texnolo- giyasiga erishib, qolgan raqiblarini bu darajaga chiqishiga imkon bermaydi; 
  
• 
  ishlabv chiqarish miqyosi samarasidan unumliroq foydalanish imkonini beruvchi nisbatan yirik hajmdagi kapitalni qo'llaydi; o'z faoliyatini ayuqori darajada reklama qilish orqali boshqa raqobatchilarni bozordan siqib chiqarishga harakat qiladi.
  

Sun'iy monopoliyalar kartel, sindikat, trest, konsorsium.konsern kabi aniq shakllarda namoyon bo'ladi.
Kartel — bitta sanoatd tarmog`idagi bir necha korxonalarning uyushmasi bo`lib, uning ishtirokchilari ishlab chiqarish vositalari va mahsulotlariga o`z mulkiy egaligini saqlab qoladi, yaratilgan mahsulotlarni sotish esa kvota, ya`ni mahsulot ishlab chiqarish umumiy hajmidagi har bir ishtirokchining ulushi, sotish narxlari, bozorlarning bo`lib olinishi va h.k. bo`yicha kelishuv asosida amalga oshiriladi.
Kartel, kartel bitimlari (ital. cartelio — qog`oz, hujjat) — ishlab chiqaruvchilar yokiv iste`molchilarning monopolistik birlashmalari shakli; bir tarmoqdagi mustaqil korxonalar, firmalar, kompaniyalarning ishlab chiqarish va sotishning umumiy hajmlari, narxlar, rsotish bozorlari, har bir ishtirokchining hissasi, ishchi kuchi yollash va boshqalar to`g`risida bitimi.Dunyoda son jihatidan unchalik ko`p bo`lmagan ishlab chiqaruvchilar o`rtasida muayyan bir tovar bo`yicha jahon bozorini o`zaro bo`lib olish, raqobat darajasidan ortiq bo`lgan foyda olish, xonavayronlik raqobatiga yo`liqmaslik maqsadlarida xalqaro Kartel bitimlari tuzildi.Hozirgi sharoitlarda hamd bir qancha qudratli xalqaro Kartellar mavjud, OPEK unga yorqin misol bo`la oladi. Bozorw monopoliyasiga karshi kurashda mayda va o`rta biznes Kartel bitimlaridan unumli foydalanadi.