Бариев, Р. Ж раев, О. Алимов дала экинлари ма сулотларини сацлаш ва дастлабки


 .4 . Ма^сулотлар сифатини назорат цили и



Download 7,23 Mb.
Pdf ko'rish
bet23/78
Sana20.06.2022
Hajmi7,23 Mb.
#684647
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   78
Bog'liq
Дала экинлари махсулотларини саклаш ва дастлабки кайта ишлаш технологиялари (2)

3 .4 . Ма^сулотлар сифатини назорат цили и
Дала экини мах^сулотларига технологик, физиологик ва 
эстетик талаблар цуйилади. Шунинг учун унинг сифати маъ­
лум бир курсаткич буйича бах1оланиши унчалик т^тфи бул- 
майди. Сифат комплекс бах.оланиши лозим. Мах1сулотни иш- 
латиш мацсадига цараб, унинг сифатига цуйиладиган талаб­
лар х,ам 5'згаради. Масалан, озик-овцатга ишлатиладиган ар- 
пага цуйиладиган талаб билан ем-хашак мацсадида ишлати­
ладиган арпага ёки урурлик арпага булган талаб бир-бирига 
мос келмайди. Турли мацсадда ишлатиладиган арпаиинг си­
фат куреаткичи унинг маълум бир хоссасига мицдор жих^а- 
тидан таъсири х1исобланиб, маълум шароитда сифатини бел- 
гилайди. Сифат курсаткичлари маълум бирликларда ифода- 
ланади ва стандартларда якка ёки комплекс тартибда уз ак- 
сини топади (7).
Махсулотнинг намлиги, ифлослиги, унувчанлиги, маълум 
кимёвий ва органик моддаларнинг мицдори (оцсил, крахмал, 
углевод ва бошцалар), технологик, агрономик, ицтисодий ва 
боища курсаткичлари унинг бир кУрсаткичли сифат белгиси 
\исобланади. Махсулотнинг товар нави комплекс куреаткичи 
х,ам мавжуд булиб, бир цатор хоссаларни уз ичига олади.
Ма\сулотнинг сифатини ицтисодий жих,атдан бах^олайди- 
ган курсаткич—интеграл курсаткичдир. Интеграл курсаткич 
махсулотнинг фойдали томонлар йигиндисини ажратиш, иш- 
латиш ва истеъмол цилиш учун сарф булган х1аражаглар 
нисбати орцали ифодаланади. Бу эса ма\сулот сифатининг 
рентабеллигини, яъни сарф цилинган мабланга тушадиган 
фойдани белгилайди. Давлат стандартларида дон мах^сулотла- 
ри сифат курсаткичларининг мажмуасини х,исобга олган 
\олда товар навларга ва классларга ажратилади. Мах,сулот- 
нинг товар нави (сорти) маълум сифат курсаткич турлари 
буйича мах^сулотларнинг градацияси х^исобланади. Мах1сулот- 
ларнинг класси мах1сулот ёки хом ашёларнинг сифат гуру- 
\идир,. Масалан, дала экини ма\сулотлари технологик кУр- 
саткичлар буйича rypyxyiapra—классларга булинади. Ма\су


лотларнинг сацланувчанлигига да раб \а м гурухдорга ажра­
тилади, яъни узод вадт садланадиган ва дисда вадт сацла- 
надиган ма\сулотлар булади.
Дата экини ма\сулотларининг дайта ишлашга мойилли- 
гини билдирувчи курсаткичлари дайта ишлаш саноатида кам 
харажатли хдмда тулид тайёр мах.сулот олиш билан аиид- 
ланади.
Р\ш
11
лод х>5жалигида назорат объекти, асосан, мах^сулот 
ёки хом ашё \исобланади. Ма\сулот сифатини белгилаш учун 
уни холис бах.олаш лозим. Чунончи, мах^сулот сифатини ба- 
х^олаш унинг ишлатиш сох^асини х^ам белгилайди. Мах^сулот 
сифатини назорат дилиш унинг мицдор ва сифат хоссалари- 
га таъсир этиб, бунда маълум турдаги улчаш асбоб-ускунала- 
ридан ва турли усуллардан фойдаланилади. Ма\сулот сифа­
тини назорат дилишда мутахассислар асосий ^рин тутадилар. 
Улар мах^сулотни сифатли етиштириш

вацтида 
й и р и ш т и

риб тонширипши таъминлашлари керак. Illy билан бирга 
улар дайта ишлашни \ам т^ри ташкил этишлари зарур.
Дала экини ма\сулотларининг сифати уларнинг давлатга 
ёки истеъмолчига тонширишда назорат дилинади. Бу жараён 
мах^сулотни дабул дилиш жойларида амалдаги стандарт ёки 
синаш усуллари ёрдамида амалга оширилади.
Дата экини мах^сулотларини цабул цилишда, цабул ди- 
линган мах^сулотларнинг сифатини текширишда инспекция 
назорати уРнатилаДи- Бунда тайёрлаш манзили томондан 
мах1сулотлар дабул цилиниши, стандартдан тутфи фойдала- 
ниш, синаш усулларининг стандартга турри келиши, ма\су- 
лотларнинг садланиши, навларга ажратилиши, жойлаштири- 
лиши, текширилиши керак. Мах^улотнинг сифатини назорат 
дилишда дУлланиладиган улчов воситаларига дараб, назорат 
турлари дуйидагиларга булинади: улчаш, органолептик, дайд 
дилиш, \исоблаш, социолошк ва эксперт назорати (7,8).
Улчаш усули. Дала экинлари мах^сулоти сифатини 
улчаб назорат цилиш маълум бир улчаш асбоб-ускуналари 
ёрдамида амалга оширилиб, усулнинг асосига дараб кимё- 
вий, физикавий, биологик, механик, микроскопик, физик- 
кимёвий, технологик ва физиологик булиши м ум кин. Ма\су- 
лот сифатини ашщлашда кимёвий усул кенг тардатган бу­
либ, мах^сулотнинг озид-овдатлик ва техник диймати тугри- 
дан турри унинг таркибига кирувчи органик х1амда минерат


моддаларнинг оз ёки куплигига чамбарчас боклицдир. Маса- 
лан, оцсил, углевод, крахмал, витамин ва бонща моддалар­
нинг мицдорини анидлаш мумкин. Дала ма\сулотларининг 
сифатини бирмунча аниц белгилайдиган кимёвий усул объ­
ектив усул х^исобланади. Мах^сулотнинг кимёвий тфкибини 
аницлашда органик, анорганик, аналитик ва коллоид кимё­
вий услубларда 
1
$лланиладиган анидлаш усулларидан фой- 
даланилади. Дала мах^сулотлари сифатини физик усулда 
аницлаш мах^сулотнинг физик хоссаларига асосланган. Мах, 
сулотнинг физик хоссаларига унинг эгилувчанлиги, тукилув- 
чанлиги, намлиги, ифлосланганлиги, иссицлик ва бонща хос­
салари киради. Дала ма\сулотларининг физик хоссаларини 
аницлашда электрик, рефрактометрик, реологик ва поляро- 
метрик усуллардан кенг фойдаланилади. Диэлектрик усул 
махсулотнинг намлиги, ранг 3?лчагичида унинг тиниц ранги 
аницланади. Рефрактометрик усулдан махсулотнинг сифати­
ни, унинг асосий кимёвий моддаларини аницлашда фойдала­
нилади. Поляриметрик усул моддаларнинг оптик хоссасини, 
реологик усул мах.сулотларнинг таркибини ва механик хос- 
салариии аницлашга асосланган. 
Масалан, 
махсулотнинг 
шакли, катта-кичиклиги, \ажми, эгилувчанлиги, бир хилли- 
ги, \аж м орирлиги ва бонща курсаткичлардир.
Мах.сулотларнинг сифатини аницлашда цулланиладиган 
хромотографик, колориметрик, секстроскопик, люминесцент 
усуллар 

Download 7,23 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   78




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish