Birinchi jahon urushidan so`ng Hindiston xalqlarining milliy ozodlik harakatlarining o`sishi Reja

Amritsar hodisalari.
Amritsar hodisalari 1919 10 aprelda Panjob viloyatining Amritsar shahrida boshlandi. O‘sha kuni Amritsar ma’murlari milliy harakatning atoqli namoyondalari doktor Kitchlu va doktor Satyapalani hukumatga qarshi tashviqotda ayblab shahardan surgun qildilar. Bu xabar shaxarga tarqaldi va norozilik boshlanib ketdi. 13 aprelda Jalianvala – Bag maydonida 20 ming kishi mitingga yig‘ildi. Ingliz qo‘shinlari qurolsiz olmonga qarshi o‘t ochdilar. Mingga yaqin kishi halok bo‘ldi. Ikki ming yaqin kishi yarador qilindi. O‘lganlar va yarador bo‘lganlar orasida ko‘pgina ayollar va bolalar bor edi. Amritsar komendantlik soati joriy qilinadi. Shaharliklar otishlardan qo‘rqib jabrlanganlarga yordam berish uchun o‘z uylaridan chiqa olmay qoldilar. Ertasiga shahardagi ko‘p chorrahalarda maxsus postlar o‘rnatildi, ular ko‘ringan odamni hohlagancha tahqirladilar.
Panjob poytaxti Laxor shahrida 11 apreldayoq Angliyaga qarshi namoyishlar boshlanib, ular davomida armiya xizmatini o‘tagan asosan skixlardan iborat otryadlar tuzila bordi. Bu otryadlar jangchilari asosan tayoqlar bilan qurollangan edilar. Ular induslar, musulmon va sikxlarni ingliz ma’murlariga qarshi kurash uchun birlashishlarga chaqirdilar. Laxordagi g‘alayonlar 18 aprelgacha davom etdi. 14 aprelda Panjobning boshqa shaharlarida ham namoyishlar boshlandi. Inglizlarga qarshi g‘alayonlarda shahar ishchilari, temir yo‘lchilar, shahar atrofidagi dehqonlar faol qatnashdilar. Panjobdagi harakatlar 1919 yil avgustgacha davom etdi.
Milliy Kongres. Gandining vatanparvarlik faoliyati.
Milliy ozodlik harakatiga hindiston miliy Kongres partiyasi rahbarlik qilardi. Partiyaning bu vaqtdagi lideri va rahbari Maxandas Karamchand Gandi edi. Gandi o‘zining siyosiy faoliyatini Janubiy amerikada boshlab u yerda u hindlarning fuqarolik huquqlarini tan olinishini talab qilib chiqqan edi.
1915 yilda Gandi Hindistonga qaytadi. Kongresning hamma liderlari kabi u ham ingliz ma’murlariga askarlarni urushga jalb qilish, harbiy zayyomlarni tarqatishda qo‘llab quvvatladi. Gandi u vaqtda Angliya hukumatiga qayishish bilan hindlar tezroq o‘z – o‘zini boshqarish huquqiga erishadilar deb hisoblar edi. Kongresning avvalgi rahbarlaridan farqli ravishda Gandi keng xalq ommasiga tayanishsiz hind burjuaziyasi va burjua ziyolilari Angliya ma’murlaridan salmoqli yon berishni qo‘lga kirita olmaydi deydi. Lekin boshqa tomondan Gandi ommaning kurashida zo‘rlik ishlatishga qarshi chiqdi. U zo‘rlik ishlatmaslik usullarini tinch namoyishlar, hukumat muassasalarida ishni, o‘quv yurtlarida o‘qishni to‘xtatish, ingliz tovarlarini boykot qilish, soliqlarni to‘lashdan bosh tortishni targ‘ib qildi. Kurashning bu shakllarini u satiyaraxa (haqiat tayanchi) deb ataydi.
Gandi sinfiy kurshga salbiy munosabatda bo‘lib sotsial totuvlikka da’vat qilar edi. Gandining siyosiy taktikasi inglizlardan mustaqillikni yoki o‘z – o‘zini boshqarish huquqini qo‘lga kiritishni ko‘zlagan ayni vaqtda ishchi va dehqonlarning sinfiy kurashni rivojlanishidan qo‘rqadigan milliy burjuaziya manfaatlariga mos tushardi.
1918 yildan Milliy kongres tor burjua tashkilotidan ommaviy partiyaga aylandi. 1918-1919 yillarda yuzaga kelgan obyektiv shart – sharoitlar omani mustamlakachilarga qarshi kurashga chorlagan edi.