Erkin X u d o y b e r d iy e V adabiyotshunoslikka



Download 6,97 Mb.
Pdf ko'rish
bet18/24
Sana23.01.2022
Hajmi6,97 Mb.
#405538
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   24
Bog'liq
Adabiyotshunoslika kirish (E.Xudoyberdiyev) (1)

Sujetlarning  milliy o ‘ziga xosligi va  “sayyor  sujet”  nazariyasining
asossizligi
Yuqorida aytganlarimizdan ayon bo'ladiki, sujet muhim hayotiy ziddiyatlam i 
va  ular jara y o n id a  inson  xarakterining  m o h iy atin i,  shakllanishini,  riv o jin i 
obrazli  tarzda  ko‘rsatishga  imkon  beruvchi  m azm u n d o r vositadir.  Ilg a rila ri 
ayrim adabiyotshunoslar uzoq  yillar davom ida  “sayyor sujet”  n azariyasi  d e b  
atalgan xato qarashga am al qilib kelganlar.  Bu  nazariyaga ko‘ra,  tu rli d a v r va 
turli xalq adabiy asarlarida  uchraydigan  asosiy voqealar chizig‘i  yoki  a y rim  
hodisalar  orasidagi  o ‘xshashlik  bir  xalqdagi  sujetni  ikkinchiSi  q a b u l  q ilib  
olishi  orqali yuzaga  kelgan  deb talqin  etila r  edi.  M asalan,  ko‘p  x a lq la rn in g  
ertaklarida va boshqa folkior asarlarida uzoq vaqt yo‘qoiib ketgan,  hatto o ‘lgan 
deb  hisoblangan  e r   yoki  kuyovning  sezilm as  ho lda  o ‘z  xotini  yo  q a llig ‘i 
to ‘yida  yoxud  unashtirilishida  qatnashishi  tasvirlangan.  S hunday  v o q e a la r,  & 
xususan, qadimgi yunon eposida, “Alpomish” va “Yodgor” dostonlarida uchraydi. 
“ Sayyor  sujet  nazariyasi”  tarafdorlari  b u n d a y   sujetlarning  q an d ay   q ilib   va 
qaysi  ijtim oiy-tarixiy  sabablarga m uvofiq b ir xalqdan  ikkinchisiga o ‘tg a n in i 
aniqlash uchun  ko‘p  kuch sarflaganlar.  U lar “ D on Ju a n ”dagi ham da  M o ly er, 
G oldoni,  B ayron,  Pushkin  yozgan  k o ‘p la b   asarlardagi  o ‘xshash  v o q e a la r 
ustida fikr yuritganlarida ham bir sujet voqealari boshqasiga qanday q ilib  o ‘tib 
qolganligini aniqlashga uringanlar.
Bu  nazariy an in g   nuqsoni,  dastavval,  s h u n d a   ediki,  u n d a ta k r o r la n m a s  
badiiy asarlar sujetlarining butun  m urakkabligi va o'ziga  xosligi  m a z m u n a n  
qashshoq,  u m um iy  qoliplargasolib q o ‘y ilar  edi. Asos e ’tibori b ilan   “ s a y y o r 
sujet” n o îo ‘g ‘ri,  xato alama edi. Turli xalqlar asarlarida ayrim o ‘xshash v o q ea la r 
m avjudligi  u la r  sujetida  m ujassam lashgan  o ‘ziga  xos  boy  m a z m u n n in g  
takrorlanganligidan dalolat bermaydi.  U asarlarda ayrim voqealar o rasid a tashq i 
o ‘xshashliklar  b o ‘lsa-da,  sujetlari  t o ‘liq  h o ld a   bir-biriga  m os  k e lm a s   va 
orginalligi b ilan   ajralib tu rar edi.  A yrim   o ‘xshash to m o n la r b ir x alq   s u je tin i
1
.


ikkinchisi  qabul  qilib  olishi  natijasida  em as,  balk i  tu rli  xalqlar  hayotida 
o ‘xshash!iklar mavjudligi  oqibatida yuzaga kclgan.
“ Sayyor sujet”  nazariyasi adabiyotshunoslikda qiyosiy-tarixiy  m aktab deb 
atalgan yo‘nal¡shga oid “ta ’limot’ïardan biri edi.  Rossiyada bu maktabga akademik 
A .N .  Veselovskiy  asos  solgan  b o lib ,  u,  u m u m an ,  tu rli  xalqlar  orasidagi 
m ad an iy   aloqalarni  o 'rg a n is h   va  ularning  adabiy -nazariy  ishlarda  tarixiy 
zaru rü g in i  isbotlash  so h asid a  k o ‘p  foydali  x izm atlar  ham   qilgan.  “Sayyor 
su je t”  nazariyasi  qiyosiy-tarixiy m aktabning z a if va soxta  “t a ’lim o t”laridan 
biri  edi.  Sujetni  adabiy m aterialn in g  butun g‘oyaviy-badiiy boyligini hisobga 
o ig a n ,  uning  ijtim oiy-tarixiy  m azm unini  to ‘g ‘ri  tu sh u n g an ,  h ar  bir  milliy 
adabiyo t  oldiga  m uayyan  davrda  qo‘yilgan vazifalarni yorqin  tasaw u r qilgan 
holdag ina, qiyosiy-tarixiy tarzd a  o ‘rganish  m um kin.
“ Sayyor sujet”  nazariyasi adabiy materíalga b u n d ay  yondashishni  k o'zd a 
tu tm ag an lig i sababli  unga  am al  qilish  natijasida  badiiy asarlar tahlili o ‘rnini 
o ‘xshash tafsilotlar va v o q e a la r qidirish egallab q o lar ham da  bunday qidirish 
o ‘sh a asarlar  m azm uni va  aham iyati haqidagi U ishunchani hech  narsa bilan 
bo y itm as edi.  Zaifligiga,  xatoligiga qaram ay,  “sayyor sujet”  nazariyasi  uzoq 
y illa r davom ida  adab iy o tsh u n o slik   ishlarida  k atta  o ‘rin  tu tib   keldi.  O lim lar 
faqat  XX asrda uning asossizligini  isbotlab berdilar.
Y ozuvchining  ja h o n   m ad an iy a ti  xazinasiga  q o ‘shadigan  milliy  hissasi 
tasvirlanayotgan  ijtim oiy  ziddiyat  mohiyatiga  m uvofiq  keladigan  voqealar 
">qimini qanchalik  keng va  a n iq  yoritganiga,  aks ettirishning t a ’sirchanligiga 
og‘liq.
D ik kens ja n o b   D o m b in in g  oilaviy hayotidagi  zid d iy atn i  tasvirlar ekan, 
1 va  tabaq achilik  u rf-o d a tla ri  hukm ronligi  kishilarni  shikastlab  qo'yishi, 
u la rn in g   tu rm ushdagi  en g   e z g u ,  m uqaddas  h o d isalar,  xususan.  rnuhabbat 
haqidagi  qarashlarini soxtalashtirib yuborishi to ¿g ‘r¡s¡dagi fikm i ilgari suradi.
Sujet  oqim ida  ayrim   o ‘xshashliklar b o ‘lsa-da,  h a r  b ir  no d ir  adabiy  asar 
m illiy  va  tarixiy  o ‘ziga  xosligi  bilan  bir-biridan  farqlanib  turadi.  Ijtimoiy 
ziddiyatlar tasviridagi va m uallifning ulaiga bo‘lgan  m unosabatini  ií'odalashdagi 
b u   o ‘ziga  xoslik adabiy asa rla r sujetining m uayyan xususiyatini belgilaydi.

Download 6,97 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   24




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish