Glossariy-matematika atamalari izohli lug'ati

Sekund / sekunda – lotincha secunda – «ikkinchi».

1) vaqt o‘lchov birligi. Sekund sec bilan belgilanadi. Sekund o‘rtacha Quyosh sutkasining 1/86400 qismiga teng:

1 sek = 1/60 min =1/3600 soat.

2) yassi burchak o‘lchov birligi. 60~2 gradusga yoki 60~’ minutga teng,

1 S. (“) bilan belgilanadi.

Simmetriya – yunoncha simmetria – «mutanosiblik», «moslik». Shakl va figuralarning bir chiziqqa nisbatan bir biriga mosligi. Masalan bir shakl markazidan uni ikkiga bo‘luvchi chiziq o‘tkazilsa, ikkiga bo‘lingan shakl bir biriga mos bo‘ladi.

Sinus – lotincha sinus –«bukilgan», «egilgan».

1) Trigonometrik funksiyalardan biri sinx bilan belgilanadi;

2) to‘g‘ri burchakli uchburchakning o‘tkir burchaklari uchun sinx — burchak qarshisida yotgan katet uzunligining gipotenuza uzunligiga nisbatiga teng. IV-V asrda «ardxadjiva» (ardxa – yarim, djiva – kamalak ipi) deya nomlangan. Arab matematiklari tomonidan IX asrda «Jayb» – qavariq deya atalgan. XII asrda arab matematik matnlari tarjima kilingan vaqtida termin «sinus» so‘ziga o‘zgartirilgan.

Skalyar – lotincha scalaris – «pog‘onali». Nolga teng bo‘lmagan a va b vektorlar uzunliklari bilan ular orasidagi burchak ko‘paytmasiga teng miqdor. a va b vektorlarining Skalyar ko‘paytmasi a•b kabi belgilanadi. Skalyar ko‘paytmasi ab=ab cosy formula yordamida aniqlanadi. Terminni irland olimi U.Gamilton 1843 yilda fanga kiritgan.

Spiral – yunoncha speria – «o‘ram». Belgilangan nuqta atrofida ko‘p marta o‘ralib, unga borgan sari yaqinlashadigan 2 yoki undan uzoqlashadigan yassi egri chiziqlar. Spiral xossalaridan fan va texnikaning turli sohalarida foydalaniladi.

Stereometriya – yunoncha stereos – «qattiq», «fazoviy» va metreo – «o‘lchayman». Evklid geometriyasining sohasi bo‘lib, unda uch o‘lchamli, shakllar o‘rganiladi.