Хамроев Халим Розикович "макроиктисодиёт"



Download 1,57 Mb.
Pdf ko'rish
bet8/79
Sana18.07.2022
Hajmi1,57 Mb.
#819922
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   79
Bog'liq
makroiktisodiyot

Такрорлаш учун саволлар: 
 
1.
Доиравий айланишни кандай тушунасиз? 
2.
Доиравий айланишнинг асосий блоклари кайсилар? 
3.
Доирваий айланишда оким ва захира тушунчаси нимани билдиради? 
4.
Доиравий айланишда давлат кандай роль уйнайди? 
5.
Доиравий айланиш ташки секторсиз була оладими? 
6.
Соф солик деганда нимани тушунасиз? 
МИЛЛИЙ ИКТИСОДЁТ ХАЖМИ, ТАРКИБИ ВА 
ДИНАМИКАСИНИ УЛЧАШ. 
3-МАВЗУ


(2 соат) 
 
РЕЖА

1.
Миллий махсулот ва унинг курсатгичлари. 
2.
ЯММни улчаш усуллари: 
А) пировард фойдаланиш буйича; 
Б) ишлаб чикариш буйича; 
В) таксимлаш усули буйича. 
3.
ЯММ дефлятори. 
4.
ММ счетларидаги камчиликлар. 
А Д А Б И Ё Т Л А Р : 
 
1.
Долан Э., Дейвид Е. Макроэкономика. Санкт-Птербург.
1994 г. гл . 23. 
2.
Долан Э. , Кемпбелл К, Кемпбелл Р, . Деньги банковское дело и денежно- 
кредитная политика. М. Гл.1. 
3.
Фишер С. Дорнбуш Р., Шмалензи Р. Экономика. М. 1993 г. гл.24 
4.
Макконнелл К., Брю С.. Экономикс. 1992 г. М .Т1.гл.9. 
5.
Войтов Л. Экономика. М. 1999 г. 
6.
Мэнкью Н.Г. Макроэкономика. М. 1994 г. гл.2., 3. 
1-
саволга
жавоб
Мамлакат микесида ишлаб чикариш хажмини номинал жихатдан улчовчи энг 
кулай курсаткич – бу ялпи миллий махсулот (ЯММ). Адабиѐтларда инглиз тилида 
QNP – gross national product. 
Назарий жихатдан ЯММ маълум вакт давомида (одатда бир йил олинади) 
мамлакатнинг ички ресурсларини фойдаланиб ишлаб чикарилган пировард товар ва 
хизматларнинг бозор кийматининг умумий суммасидир. Масалан Узбекистоннинг 
ЯММи 50 млрд. доллар, АКШники 7 триллион доллар, Японияники 5 триллион 
долларни ташкил этади. Бу мамлакатнинг иктисодий кудратини курсатувчи асосий 
курсаткичдир. 
ЯММни аниклашда асосий ролни пировард товар ва хизмат тушунчаси 
уйнайди. Максадга эришиш учун факат пировард истеъмолчига сотилган товар ва 
хизматларнигина хисобга олиш керак. Пировард истеъмолчи деганда е ички 
истеъмол учун, ѐ инвестиция учун, ѐки давлат харидини амалга ошириш учун ѐхуд 
экспорт учун ишлатилиши тушунилади. 


Оралик товарлар – кейинчалик ишлаб чикариш ресурси сифатида ишлатиш 
учун сотиб олинган товарлардир, улар ЯММга кушилмайди. Бошкача килиб 
айтганда, ЯММни хисоблашда кушилган киймат категориясини билиш керак. 
Кушилган киймат корхона сотиш хажмидан ишлаб чикаришни олиб бориш учун 
сотиб олинган материаллар киймати айирмасидан иборат. 
Мисол автомобиль ишлаб чикариш учун: ишлаб чикарилган товар -10 млрд. 
доллар. Минус: ишлаб чикариш омиллари сотиб олиш харажатлари ( шиша, 
покрышка, электр ускуналар, буек …) - 4 млрд. доллар. Жами: кушилган киймат 6 
млрд. долларни ташкил этади.
ЯММ ни хисоблашда куйидагиларни инобатга олиш керак:
а) Ишлаб чикарилган махсулотнинг бир кисми товар шаклига айланмайди, 
яъни ички истеъмолга кетади , буни инобатга олиш керак. 
б) ЯММга шу йил давомида ишлаб чикарилган махсулот кушилади. Айрим 
товарлар эса 2 ва ундан ортик йилда ишлаб чикилиши мумкин, аммо охирги 
йилдагина ЯММга кушилади. Масалан, бино, катта кема неча йиллар курилиши 
мумкин. Хисоблашда эса топширилган, яни ишлаб чикариш тугалланган йилда 
хисобга олинади. 
в) ЯММ маълум мамлакат фукароларининг мулки булган ички омил 
хисобида ишлаб чикарилган махсулот сифатида хисобланади. ЯММнинг бир кисми 
чет элда чикарилиши мумкин ва тескариси. Масалан, Москвада ишловчи 
Узбекистонлик курадиган даромад Узбекистон ЯММга кушилади. Шу билан бирга 
Узбекистонда ишловчи америкалик курадиган даромад АКШнинг ЯММга 
кушилади. 
Шунинг учун ЯММ билан бирга ялпи ички махсулот (ЯИМ) курсатгичи хам 
хисобланади. Инглиз тилида QDP- - dross demond product. Демак, ЯММ – ушбу 
мамлакат фукароларининг даромади, бунга ушбу давлат фукароларининг чет элда 
кулга киритган даромадлари хам киради, аммо ушбу давлатда булган чет 
элликларга мансуб булган ишлаб чикариш омиллари туфайли куриладиган 
даромадлар кирмайди. 
ЯИМ – давлат территорияси ичида олган даромадлари киради, лекин ушбу
давлат фукароларининг чет элда кулга киритган даромади кирмайди. 
ЯИМ билан ЯММ уртасида фарк кам. Олдинги пайтларда дунеда ЯММ 
курсатгичи куп ишлатилар эди, хозир эса ЯИМ. Сабаби, ЯММ учун материал йигин 
кийин, ЯИМ буйича эса нисбатан осон. Шунинг учун иккинчиси купрок 
ишлатилади. 
2-
саволга
жавоб

Макроиктисодиѐтнинг асосий курсаткичи булган ялпи ички махсулот уч хил 
усулда хисоблаш мумкин:


а) харажатлар буйича (пировард фойдаланиш усули); 
б) ишлаб чикариш буйича (ишлаб чикариш усули) 
в) даромадлар буйича (таксимлаш усули). 
ЯММ харажатлар буйича хисоблашда хамма иктисодий агентларнинг 
харажатлари мажмуаси сифатида яъни, уй хужаликлари, инвесторлар, давлат 
(хукумат тимсолида) ва чет эл харидорлари ( мамлакат иктисодиѐти товар ва 
хизматларидан сотиб олинган кисми) нинг суммаси сифатида хисобланади. 
Буни формула жихатдан куйидагича тасвирлаш мумкин: 
QDP = C + I + G + X n , бу ерда 
С - (consuption – истеъмолчи) – шахсий истеъмол харажатлари. 
I – (investment- инвестиция) – ялпи инвестициялар. 
G –( goverment – хукумат) - давлат харажатлари 
Xn – ( neat export – соф экспорт) – товар ва хизматларнинг чет элга соф 
экспорти. 
Шахсий истеъмол харажатлари уч кисмга ажратилиб хисобланади:
а) узок муддатда фойдаланиладиган товарлар; 
б) киска муддатда фойдаланиладиган товарлар; 
в) хизматлар
Хусусий сектор инвестицияси эса икки кисмга ажратилиб хисобланади:
а) асосий капиталга инвестиция; 
б) тижорат товар захиралар микдоридаги узгаришлар; 
Товар ва хизматларнинг давлат хариди эса хукумат структураси нуктаи 
назаридан ажратиб хисобланади:
а) марказий хукумат харидлари; 
б) махаллий хукумат харидлари; 
Товар ва хизматларнинг соф экспорти, одатда куйидаги икки нарсанинг 
айирмаси сифатида аникланади – экспорт, яъни чет эллик фукароларнинг ушбу 
давлатда ишлаб чикарилган товар ва хизматларининг хажмидаги улуши хамда 
импорт, яъни ушбу давлат фукароларининг чет эл мамлакатларининг товар ва 
хизматларидаги улушининг хажми. 
Шуни айтиб утиш керакки, соф экспортнинг улчами мусбат булиши хам, 
манфий булиши хам мумкин. Агар экспорт импортдан куп булса мусбат, импорт 
экспортдан куп булса манфий булади. Шундай килиб, шу усул билан хисобланган 
ЯММдан асосий капитал истеъмоли билан боглик булган ажратмаларни чигириб 
ташласак, соф миллий махсулот (СММ) колади. Инглиз тилида NNP (neat national 
product) ѐки NDP ( neat demond product). Бизга маълумки инвестиция ялпи ва соф 
инвестицияларга фаркланади. Соф инвестиция асосий капитални усишига олиб 
келади. Инвестициянинг анчагина кисми эскирган капитални урнини коплашга 
кетади. Амалда буни аниклаш кийин. Шунинг учун соф миллий махсулотни 


хисоблашда «асосий капитални истеъмоли билан боглик булган ажратмалар» 
категорияси киритилган. 
№ 
Секторлар 
Компонент-
лар 
Симв
ол 
1986 йил,АКШ буйича ЯММда 
хиссалар 

Уй 
хужаликлари 
истеъмол 
С 
65,6% 

бизнес 
инвестиция 

16,3 % 

давлат 
хукумат 

20,6% 

Бошка дуне 
Соф экспорт 
Nx 
-2,5% 
жами 
QNP 
100,0% 
«Соф экспорт» счети мамлакат экономикасининг ташки дуне билан 
алокалари тугрисида тушунча беради. Кейинги 10 йилликларда бу алокалар дуне 
микесида кенгайиб бормокда. Масалан, АКШ 1960 йилда экспорт ЯММнинг 6% 
микдорига, импорт 5% ига баробар булган булса, 1990 йилда эса экспорт 12 %, 
импорт 13% ташкил этди. 
Ташки тулов билан боглик операциялар факат товарлар экспорти – импорт 
операцияларини уз ичига олмайди, ундан ташкари, киска ва узок муддатли карзга 
товарлар экспорт – импорти, реал ва молиявий активларни сотиб олиш билан 
боглик операциялар (кучмас мулк еки киматбахо когозларни сотиб олиш), хар хил 
давлатларнинг хукуматлари, хусусий шахслар маблагларни халкаро кучиришлари 
(гуманитар ердам, чет элга кучиб кетишларига пенсия бериш, колок мамлакатлара 
ердам), марказий банк, хукумат органлари официал резервларни ташкил этиш учун 
пул кучиришларни уз ичига олади.
Назарий жихатдан жорий счет ва капитал маблаглар харакати счет 
микдоридан бир-бирига тенг булиши керак, бири мусбат булса, иккинчиси манфий 
булиши керак. Халкаро хисобларда фойдаланилган хар бир сум албатта уз манбаига 
эга булиши керак, шунинг учун тушган хар бир сум (+) ва унинг ишлатилиши (-) 
умуман олганда нолга тенг булиши керак. 
ЯИМни ишлаб чикариш усулида хисоблаш учун мамлакат микесида барча 
ишлаб чикарувчиларнинг ишлаб чикариш жараенига кушилган кийматлари 
хисобида аникланади. Бунда хар бир корхона ва тармокнинг хиссасини аниклаш 
мумкин. Бу усул билан хисоблаганда кейинги 8 йил ичида Узбекистондан ЯИМ да 
тармокларнинг хиссаси куйидагича булган: 
№ 
Тармок 
1990 
1995 
1998 

Саноат 
22,4 
20,0 
18,0 



Шу жумладан енилги энергетика мажмуаси 6.0 
6,0 
5,3 

Металургия комплекси 
1,0 
3,0
2,0

Машинасозлик 
6,6 
1,5 
2,2 

Енгил саноат 
2,5 
4,5 
3,8 

Озик-овкат саноати 
0,5 
1,0 
1,0 

Кишлок хужалиги 
32,8 
32,3 
25,6 

Савдо 
3,0 
5,2 
8,3 
ЯИМни даромадлар буйича хисоблашда барча субъектларнинг бандлиги 
туфайли 
оладиган 
даромадлари 
йигиндиси 
сифатида 
хисобланади. 
У 
куйидагилардан иборат: 
-
ахолининг уй хужаликлари уртасида таксимланадиган ялпи мехнат 
даромадлари ( иш хаки - wages); 
-
хусусий ва тадбиркорлар уз фаолиятлари туфайли курадиган даромад ( 
фойда – profit, рента – rent, фоиз – payment). 
Кенгрок килиб олсак, куйидагича булади: 
I. ишловчиларга туланадиган хак.
а) иш хаки ва хизмат хаки
б) кушимча туловлар. 
II.
Индивидларнинг пулли рента даромади. 
III.
Соф фоиз. 
IV.
Фирмалар фойдаси.
а) дивиденд; 
б) корхонанинг фойдадан олинадиган солиги; 
в) таксимланмаган фойда; 
г) товар захиралар кийматидаги узгаришлар хисоби ва асосий капитал 
карзсизланиши хисоби. 
V. Мустакил банд булганларнинг даромади. 
Соф фоиз деганда, умумий фоиз билан пулни аккумляция килиш учун 
туланадиган фоиз уртасидаги фарк тушунилади. 
Формула жихатдан куйидагича езиш мумкин: 
Бунда, W – иш хаки, RENT - рента, Р – фойда, S – фоиз, D – (depraciation) – 
амортизация ажратмалари, iBT – (inderect business taxex) – бизнесга эгри соликлар. 
ЯММдан амортизацияни ажратсак, СММ келиб чикади, ундан эгри соликлар 
(iBT) ва унчалик ахамият касб этмайдиган статистик фарклар олиб ташласак 
миллий даромад ( Ni- national income) келиб чикади. 
Шундай килиб, миллий даромад формуласини куйидагича езиш мумкин: 

Download 1,57 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   79




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish