|
Manometrik termometrlar gazlarni (havo, ammiak, karbonat angidrid gazi, oltingugurt, metan va boshq.) bosim qiymatlarini o‘zgarishi asosida ob’ektning haroratini o‘lchash uchun mo‘ljallangan. Manometrik termometrlarni analogik bo‘lgan boshqa harakat prinsipdagi uzatgichlar bilan taqqoslagandagi ustivorliklariga parametrlarni masofadan turib o‘lchashlarda qo‘shimcha energiya manbaidan foydalanmaslik imkoniyatlari; konstruksiyasini soddaligi va ishlatilayotganda katta ishonchliligi; shkalasini bir tekisdaligi; portlash xavfini mavjud emasligi; tashqi elektr magnit maydoniga sezuvchanligi yo‘qligi kiradi.
Manometrikik termometrlar (1.4-rasm) germetik yopiq termosistemadan (termoballon, ulovchi masofaviy kapillyar, egiluvchan sezgir element) hamda ko‘rsatuvchi yoki yozib oluvchi qurilmadan tuzilgan. Manometrik termometrlar termostatlarni to‘ldiruvchilariga qarab uch turda tayyorlanadi: gazli - azot bilan; suyuqlikka xos – polimetilsiloksanli suyuqliklar bilan; kondensatsion (bug‘- suyuqlili) - atseton, metil, freon xloridi bilan.
1.4-rasm. Manometrik termometr qurilmasini sxemasi:
1 -termoballon; 2 - quyruqcha; 3 - kapillyar; 4 – manometrik trubka (prujina); 5 – tishchali g‘ildirak, mil bilan biriktirilgan; 6 – spiralli prujina, tishchali ilintirgichdagi lyuftni bartaraf etishga xizmat qiluvchi; 7 –tortish uchun mo‘ljallangan o‘q (tyaga); 8 –tishli sektor.
Termoelektrik termometrlar
Termoelektrik termometr deb himoya armaturasi bilan ta’minlangan termoparaga aytiladi. Termoparalarni ishlash prinsipi quyidagilarga jamlangan: Agar ikkita turli xildagi sim o‘tkazgichlardan yopiq zanjir tashkil etilsa va uni biror qo‘shilish joyi (spay) qizdirilsa, unda elektr toki vujudga keladi. Turli xildagi sim o‘tkazgichlar- A va V termoelektrodlardan tarkib topgan yopiq bo‘lgan elektr zanjiri (1.5a-rasm) termoelement (termopara) hosil qiladi. O‘lchanadigan muhitga botirilgan spay terpoparani ishchi yoki qaynoq spayi deyiladi; ikkinchi spay esa erkin va sovuq nomini oladi.
1.5-rasm. Termoelektrik zanjirlarni sxemasi:
a - ikkita turli xildagi sim o‘tkazgichlardan tuzilgan zanjir; b – termopara
zanjiriga uchinchi o‘tkazuvchini ulash sxemasi.
A va V o‘tkazgichlaridan iborat yopiq zanjirning, spay t va to haroratgacha qizdirgandagi jamlanma elektr harakatlantiruvchi kuchini quyidagi tenglama bilan ifoda ettirsa bo‘ladi. :
bunda, EAB(t,to) –termoparani jamlanma t.e.m.s.; eAB(t), eBA(to) –o‘tkazgichlar tutashgan joylarda paydo bo‘lgan potensiallar.
E e indekslari elektr yurituvchi kuchning yo‘nalishlarini ko‘rsatadi: A dan V ga yoki V dan A ga. Indekslar tartibini o‘zgarishlarida, masalan, eVA 0 simvolda belgi ham o‘zgarishi kerak, ya’ni:
e spaylarning potensiali haroratga bog‘liq bo‘lgani tufayli, qo‘shilish joyni haroratlari turlicha bo‘lgan ikkita turli xildagi sim o‘tkazgichlardan iborat zanjirda kuzatiladigan elektr yurituvchi kuchning jamlanma t va to haroratlari funksiyasini farqlariga teng:
Spaylardan birini haroratini doimiy ravishda ushlab turgan holda, masalan, o t0=const, ya’ni f2(to)=const kabi taxmin qilib quyidagini olamiz:
bunda f(t)=f1(t) -const.
Shunday qilib, agar ushbu termopara uchun eksperimental, ya’ni darajalashtirish yo‘li bilan oxirgi bog‘liqlik (*) topilgan bo‘lsa, unda noma’lum haroratni o‘lchash, termoparani uncha katta bo‘lmagan (1oS ga 0,01 – 0,06 mV)
lekin o‘lchash asbob vositasida o‘lchashga etarli bo‘lgan t elektr yurituvchi kuchni aniqlashga olib keladi. Termopara zanjiriga uchinchi o‘tkazgichni kirititishda (1.5b-rasm), agar oxirgisini nixoyalari bir hil haroratga ega bo‘lsa, termoparani elektr yurituvchi kuchi o‘zgarmaydi (shuni o‘zi bir qancha o‘tkazgichlarga ham tegishli).
Qoida bo‘yicha, termoparalar erkin spayni to=0oC haroratida darajalanadi. Haqiqatdan ham terpoparani sovuq spaylarini harorati 0 oS da farqlanadi. SHuning uchun xaqiqiy haroratni topish uchun tenglama bo‘yicha tuzatma kiritiladi:
bunda EAB(t,to) –spaylarni ishchi t va erkin to haroratlarida termoparada hosil bo‘lgan elektr yurituvchi kuch; EAB(to,to) -ishchi t va erkin to spayni haroratlarida termoparada hosil bo‘lgan elektr yurituvchi kuch. to>to bo‘lganda tuzatma E(to,to
Do'stlaringiz bilan baham: |
