Кафедра мудири: профессор. Т. У. Абдуллаев



Download 297,47 Kb.
Pdf ko'rish
bet3/6
Sana21.02.2022
Hajmi297,47 Kb.
#75051
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
madaniyat sotsiologiyasi

М А В З У : № 3
МАДАНИЯТ РИВОЖЛАНИШИНИНГ СОЦИАЛ КОНУНЛАРИ
 
 
Р Е Ж А : 
1. Маданият ижтимоий ходиса 
2. Социал маданиятнинг ривожланиши. 
3. Маданият ва жамият. 
4. Маданият, унинг ривожланиш конуниятлари. 
Маданият мураккаб ва серкирра ходисадир. Уни археология ва 
этнография , тарих ва социология каби турли фанлар хам урганади. Бу 
фанларнинг хар бири маданият аталмиш улкан ижтимоий ходисани узига 
хос тарзда, узвазифаси ва максадларидан келиб чиккан холда тадкик этади. 
масалан: археология фани учун маданият тушунчаси бизгача етиб келган, 
утмишда яшаган кишилар фаолиятининг моддийлашуви натижасида 
вужудга келган предметлар, ѐдгорликлар, асори атикалар билан боглик. 
Шунинг узидан хам куриниб турибдики, хар бир фан узига хос 
тарзда маданиятнинг турли томонларини урганади. Маданият тушунчасига 
турлича мазмун бериш, айни пайтда тадкикотчиларнинг кайси дунѐкараш 
заминида турганига хам боглик. Шуни алохида таъкидламок лозимки
маълум бир дунѐкараш позициясида турган тадкикотчилар хам купгина 
холларда маданият тушунчасига турлича мазмун берадилар. Бундай 
холатда масалага ѐндошишдаги фарк намоѐн булади. Фалсафа маданиятни 
алохида, якка-якка куринишларида эмас, балки яхлит, бир бутун ижтимоий 
ходиса сифатида урганади. Маданият сузи арабча « мадина» ва «ият» суз 
ясовчи кушимчасининг кушилишидан хосил булган булиб, айнан « 
шахарга оид» деган маънони англатади. Лекин, бу суз кириб борган бошка 
халклар тилларида шу жумладан, узбек тилида хам , билимлилик, тарбия 
курганлик маъноларида ишлатила бошлаган. Купгина халкларда маданият 
тушунчаси урнида лотин тилидан кабул килинган КУЛТУРА термини 
ишлатилади. Аммо шуни таъкидлаш лозимки, лотинча терминни кабул 
килиган халкларда хам кейинги даврларда бу тушунчага кенгрок мазмун 
берилиб, у маърифатлилик, билимлилик, тарбия курганлик маъноларида 
ишлатила бошлаган. XIX аср урталарида келиб, маданият тушунчаси 
кенгрок маънода инсон фаолияти натижасида юзага келган барча 
нарсаларга нисбатан ишлатила бошланди. Бундай холатда маданият инсон 
томонидан яратилган, бокира табиат устига курилган « иккинчи табиат» 
маъносини касб этади. Демак, маданиятга таъриф бераѐтганда маданият 
инсоннинг ижтимоий мавжудот сифатида камолотининг, инсонда 
инсонийлик ривожланишининг меъѐрини тавсифловчи ходиса 


эканлигидан хам келиб чикмок лозим. Маданиятнинг юкорида сифатий 
хусусиятларининг тахлилидан келиб чиккан холда унга куйидагича таъриф 
бериш мумкин. 
Маданият инсоннинг фаолияти жараѐни, унинг окибатида яратилган 
моддий ва маънавий кадриятлар булиб, шахсни шакллантириш ва 
камолотида мухим омил булган ижтимоий ходисадир. Маданият
тушунчасида хаѐтнинг биологик шаклларидан фаркли уларок, инсон 
фаолиятининг узига хос хусусиятлари билан бир каторда бу фаолиятнинг 
тарихий тараккиѐтининг маълум боскичларидаги, маълум бир тарихий 
даврдаги, миллий ва этник ривожланишдаги сифатий узига хослик хам 
уз ифодасини топади. Илмий адабиѐтларда маданиятни моддий ва 
маънавий маданиятга булиш расм булган. Маданиятни моддий ва 
маънавий маданиятга булиш инсон фаолиятининг 2 асосий сохаси- моддий 
ва маънавий ишлаб чикариш билан бевосита богликдир. Моддиймаънавият 
моддий фаолиятнинг барча сохаларини ва натижаларини уз ичига олади. 
Моддий маданиятнинг мухим элементлари ишлаб чикариш, транспорт, 
алока воситаларидир. Моддий маданиятга уй-жой, уй-рузгор буюмлари, 
истеъмол воситалари деб аталадиган ходисалар хам киради. Маънавий 
маданият эса маънавий ишлаб чикариш, ижтимоий онг шаклларини 
яратиш билан боглик булган фаолиятининг барча сохалариникамраб 
олади. Маънавий маданият намоѐн булишининг турли шакллари хар-хил 
тасаввурлар ва гоялар, назариялар ва таъдлимотлар, илмий билимлар ва 
саънат асарлари ва х.к ана шундай фаолият натижасидир. Буларнинг 
барчаси уз-узидан пайдо булмайди, балки, тарихий тараккиѐтнинг маълум 
боскичида турган ва узаро муайян муносабатларга киришган кишилар 
томонидан яратилади. 
Икки жараѐн-эскилик билан янгилик уртасида объектив зарурий 
богланиш ворислик деб аталади. 
Маданий анаъаналар деганда купчилик маросимлар ва урф-
одатларни тушунишади. Бу унчалик тугри эмас. Биринчидан, кишилик 
жамият рифожланиши давомида юзага келган хар кандай маросимлар, 
урф-одатлар хам узок яшамаслиги, демакки, анъанага айланмаслиги 
мумкин. Иккинчидан , маданий анъаналар тушунчаси маросимлар, урф-
одатлар каби ходисаларни хам уз ичига олган холда уларга нисбатан 
кенгрок мазмун касб этади. Чунки, маданий анъаналар улардан ташкари 
авлоддан авлодга утиб борадиган, тарихан карор топган ва ижтимоий 
онгнинг таркибий кисмига айланган гоялар ва билимлар кадриятлар, 
карашлар, тасаввурлар, хулк ва дид нормалари ва х.к. каби жараѐнларни 
хам уз ичига олади. Маданиятнинг хар бир сохасида анъанага, узига хос 
куринишга эга булади. Масалан: ишлаб чикариш, фан, санъат 
сохаларидаги анъаналар бир-биридан узнинг такрорланмас буѐклари билан 
ажралиб туради. 


Диний рухда ѐзилганлиги учунгина урганилмай келган Имом 
Бухорий, 
Ат-Термизий, 
Шайх 
Нажмиддин 
Кубро, 
Баховуддин 
Накшбанд,Ахмад 
Яссавийларнинг 
сермазмун 
диний-фалсафий 
асарларининг, « хукмрон синф» вакиллари булганлиги учун урганилиши 
ман килинган Амир Темур, Хусайн Бойкаро, Бобур каби буюк 
аждодларимизнинг 
адабий-бадиий, 
фалсафий 
, ижтимоий-сиѐсий 
карашларини эндиликда хар томонлама тадкик этилаѐганлиги ана шу буюк
узгаришлардан нишонадир. Бундан хам хозирда ер юзида кучаяѐтган 
жараѐнлар билан хамо-ханглик касб этилмокда. 
Т А Я Н Ч И Б О Р А Л А Р : 
Маданият мураккаб ходиса сифатида, маданият тузилиши, маданият 
функциялари, маданият шакллари, маданиятни инсон онгига таъсири. 
Н А З О Р А Т С А В О Л Л А Р И : 
1. Маданиятнинг функциялари. 
2. Маданият функциялари. 
3. Инсон фаолиятини даражалари. 
4. Маданият тушунчаси. 
5. Моддий маданият. 
6. Маънавий маданият. 
7. Маданиятни диний ривожланиши. 
8. Маданиятни жамият билан богликлиги. 
9. Маданиятга таъсир курсатган социал муаммолар. 
10. Сиѐсий маданият. 
А Д А Б И Ё Т Л А Р: 
1. И.А.Каримов. «Баркамол авлод орзуси» Тош. 1998й 
2. И.А Каримов. «Узбекистон 21 аср бусагасида» Тош 1997й 
3. Т.Абдуллаев. «Турмуш социологияси» 1995 й 
4. К.Юнусов. «Социология». Андижон. 1997й 
5. М.Абдуллаев. «Маданиятшунослик асослари» 1998й 



Download 297,47 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish