Кафедра мудири: профессор. Т. У. Абдуллаев



Download 297,47 Kb.
Pdf ko'rish
bet2/6
Sana21.02.2022
Hajmi297,47 Kb.
#75051
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
madaniyat sotsiologiyasi

 
ТАЯНЧ ИБОРАЛАР: 
 
 
Маданият мураккаб ва серкирра ходисадир.Маданиятнинг 
ривожланиши, маданият ва жамият, маданият, унинг ривожланиши 
конуниятлари, моддий маданиятнинг мухим элементлари маданиятнинг 
регулятив функциялари, ахлокий, эстетик, диний сиѐсий, хукукий, 
нормалар , маданиятнинг фаосафий тахлили. 
НАЗОРАТ УЧУН САВОЛЛАР: 


1.Маданият сузининг келиб чикиши 
2.Маданиятнинг социал муаммолари 
3.Маданият ривожланишининг социологик омиллари. 
4Маданият архиологик ва этнографияни алокаси 
5.Маданиятни инсон фаолиятини таъсири 
6.Маданий анъаналар деганда нимани тушунаси 
7.Маданиятни диний томонлама тадкик этиш 
8.Маданиятни ахброт функцияси 
9.Маданиятни мулокот оркали мавжудлиги 
10.Социал маданиятни хозирги кундаги муамолари 
АДАБИЁТЛАР 
1. И. А. Каримов «Биздан озод ва обод ватан колсин» Узбекистон 1994 
йил. 
2. Ж. Туланов, З. Гафуров «Фалсафа» Тошкент 1991 
3. М. Абдуллаев «Маданиятшунослик асослари»Фаргона 1998 
4. Ю. Юсупов «Фалсафа» тошкент 1998 
5. К. Юнусов «Социология» Андижон 1997 
Мавзу: №2 Маданият ва маърифатнинг узаро муносабати. 


Режа: 
1.Маданият куп киррали ва мураккаб ходиса 
2. Маориф ва фан маънавий фаолиятининг мухим булаги. 
3.Урта Осиѐ Буюк намоѐндаларнинг жахон фани ва маданиятига кушган 
хиссалари 
4.Миллий маданиятимиз куѐши минг йилликлар каридан нур сочади. 
Комил инсон дунѐ карашни шакилантиришда маданият ва маърифат 
катта ахамият касб этади. 
Маданият жамият ва инсон тарихий таракиѐтининг муаян бир 
даражаси, кишилар хаѐти ва фаолитининг турли куринишларида, 
шунингдек улар яратидиган моддий ва маънавий бойликларида 
ифодаланади маданият тушунчаси муаян тарихий даврлар, ижтимоий 
иктисодиѐт тизимлар, муайян жамиятлар, элат ва миллатлар таракиѐти, 
моддий ва маънавий хаѐт даражасини, шунингдек, инсон фаолиятини ѐки 
турмушни изохлаш учун куланилади. 
Маданият жуда мураккаб ва куп киррали ижтимоий ходиса булиб, 
ижтимоий хаѐтнинг моддий техник иктисодий, ижтимоий, сиѐсий ва бошка 
сохаларни инсон мехнат фаолиятнинг барча самараларни узида камраб 
олади. Халк омммаси томонидан яратилган хамма моддий ва маънавий 
бойликлар маданиятга таълуклидур. 
Маданият тушунчаси билан ижтимоий хаѐт тушунчаси айнан бир 
хил эмас. Ижтимоий хаѐт тушунчасига маданиятдан ташкари ишлаб 
чикарувчи кучлар ишлаб чикариш муносабатлари синифий ва миллий 
муносабатлар, жамиятнинг сиѐсий ташкилотлари тил ва таффакур 
сингарлари хам киради. Маданият инсон фаолитининг факат моддий 
натижаларигина эмас шу билан бирга кишиларнинг мехнат жараѐнида 
жамланган билим бойликларни тажрибалари, кобилятлар ишлаб чикариш 
ва касб малакалари, узаро муносабатлари хам уз ичига олади. 
Маданият 2 йирик турга булинади: 
Моддий ва маънавий маданият. Маданиятнинг бу турлари узининг 
мазмун ва мохиятига кура бирбиридан узаро фарк килади. Моддий 
маданият деганда мехнат куролларини, мехнат куникмаоларни, шунингдек 
ишлаб чикариш жараѐнида яратилган ва моддий хаѐт учун хизмат 
киладиган барча бойликларни англаймиз. 
Маънавий маданиятнинг камрови бехат кенг булиб, бу инсонлар 
томонидан яратилган маънавий бойликларни, ижтимоий онгининг илмий , 
бадий, хукукий, диний ва бошка шакилларни тафаккурининг барча 
шакилларига дунѐ карашнинг бутун сохасининг, жамиятдаги гоялар ва 
таълимотларини, бадий асарлар, эстетика карашларини хам камраб олади. 


Маънавий ишлаб чикариш жараѐнида сиѐсий ва хукукий мафкура
фалсафа, ахлок, саънат сохасидаги ва бошка бойликлар яратилади, 
Маънавий бойликлар, олимлар, мусавирлар, бастакорлар, шоир ва 
ѐзувчилар томонидан яратилади. 
Маънавий бойликлар авлодан авлодга бир тузумдан иккинчи тузумга 
мерос сифатида утади ва жамият таракиѐтига катта таъсир курсатади. 
Маориф, фан, ахлок,кино ва театр тамошалари тасвирий саънат 
асарлари маколалар, мусика, аруз ва юбайтлар, лапар, ракслар, умуман 
халк ижодиѐти – маънавий фаолиятининг мухим булакларидир.Мактаб ва 
олий укув юртлари, кутубхона ва музейлар, матбуот, радио, телевидение ва 
бошкалар хам шунга киради. 
Масаланинг яна бир мухим томони шундан иборатки, моддийлик 
билан маънавийликни узаро ажратиш хам карама-карши куйиш хам, 
бирини мухим хисоблаб, иккинчисининг ахамиятини пасайтириш хам 
жойиздир. Иктисодиѐт маънавиятисиз, маънавият эса иктисодсиз 
булмайди, ривожлана олмайди. Узбекистон Президенти И.А.Каримов 
айтганидек: Маънавият ва иктисод бир-бирини инкор этмайди, балки бир-
бирини кувватлаб, узаро таъсирланибборади.Моддий камолот йули мангу» 
Маданиятнинг 
пайдо 
булиши 
ва 
ривожланиши 
кишилик 
жамиятининг энг кадимий боскичларига бориб такалади. Бошкача 
айтганда, маданият инсоннинг келиб чикиши билан узвий алокадордир. 
Маданият тарихи жамият тарихининг ажралмас бир кисмидир. Шунинг 
учун хам унинг вужудга келиши ва ривожланиши жамият тарихида
жамиятдаги ижтимоий-иктисодий маносабатлардан, моддий бойликлар 
ишлаб чикариш усулидан ажратиб олиш мумкин эмас. 
Маданий тараккиѐтнинг умумий 
конунларидан 
бири- 
унинг 
тухтовсиз равишда бойиб бориши ва ривожланишидан иборатдир. 
Маданият тараккиѐтидамоддий ишлаб чикаришнинг ривожи асос булади. 
Ижтимоий-иктисодий тузимларнинг ишлаб чикариш усулларининг 
алмашувига караб маданият сифат жихатидан узгарибтуради. 
Жамиятнинг тараккий этиш маданиятининг узгаришни талабб 
килади, маданиятнинг янгиланиши эса уз навбатида жамиятнинг тараккий 
килишига сабаб булади. 
Барча моддий ва маънавий маданият дурдоналари-инсон акл-идроки, 
истеъдоди ва мехнат махсулидир. Халк оммаси маданият ижодкоригина 
эмас. Балки уни тухтовсиз равишда бойитувчи, ривожлантирувчи, 
авлоддан-авлодга етказиб турувчи хамдир. 
Ижтимоий-иктисодий тузумлар умумсоциология конунлар асосида 
бир-бири билан узвий богланишда булганидек, маданиятнинг тарихий 
куринишлари хам диалектик алокадорлик ва узаро богланишдадир. 
Маданиятнинг бир тарихий туридан иккинчисига утишда эришилган 
маданий ютукларнинг барча кимматли томонларини улоктириб ташлаш, 
деган суз эмас. Хар бир авлод узи учун махсус янги моддий негиз ташкил 


этмайди, илм-фан ва маданиятни янгидан яратмайди, балки узидан олниги 
авлодлар томонидан яратилган манбадан, ишлаб чикариш кучларидан
моддий ва маънавий маданият ютукларидан фойдаланади. Олдинги 
авлодлардан колган ишлаб чикарувчи кучлар ва ишлаб чикариш 
муносабатлари, маданий бойликлар кейинги авлодларнинг яшаши ва 
тараккий этиши учун моддий ва маънавий асос булиб хизмат килади. 
Кадимги юнон маданиятнинг Гомер ва Геродот, Демокрит ва Софокл, 
Плотон ва Арасту сингари мутафаккирлар тарих ва фалсафа,адабиѐт ва 
саънат, астрономия ва математика, меъморчилик ва хайкалтарошлик каби 
илм-фан ва маданиятнинг турли сохаларига доир асарлари инсониятнинг 
энг катта маданий бойлигидир.Улар уз ахамиятини асло йукотмайди 
Марказий Осиѐ халкларининг маданияти жуда кадимий булиб, унинг 
тарихи бир неча йилларни уз ичига олади. Халкимиз маданияти хам жахон 
маданиятидан бакамти, ѐнма-ѐн юзага келган ва ривожланган биронта халк 
маданияти, уз мамлакати доирасидаги тор миллий бикикликда эмас, балки 
бошка халклар маданияти билан узаро алокадорликда, узаро богликликда, 
узаро таъсир этиш ва акс этиш асосида ривожланади. 
Тарихдан маълумки, узбек халки маданияти факат миллий асосда 
эмас, шу билан бирга умуминсонийлик маданиятлари таъсири остида хам 
усди, ривожланди. 
Марказий Осиѐ халклари хам бошка халклар маданиятининг 
юксалишига, умумжахон маданияти тараккиѐтига узининг фаол таъсирини 
курсатди. Урта ер маданиятининг буюк номоѐндалари Хоразмий, Абу Наср 
Фаробий, Абу Али Ибн Сино, Абу Райхон Беруний, Улугбек, Али Кушчи, 
Козизода Румий, Алишер Навоий ва бошка алломалар таълимотлари жахон 
маданиятининг ажралмас кисми эканлиги бунга мисол була олади 
Узбек халки узининг 3 минг йиллик бой тарихи билан хар канча 
фахрланса арзийди. У жахон фани ва маданиятини тараккиѐтига шу кадар 
куп хисса кушганки, буни дунѐ аллакачон тан олган. Мавороуннахр 
халклари дунѐга Абу Наср Фаробий, Ал-Хоразмий,Абу Райхон Беруний, 
Абу Али Ибн Сино, Ал-Фаргоний,Мирзо Улугбек,Алишер Навоий, бобур 
сингари алломаларни етиштириб берган. Ахмад Яссавий, Исмоил Бухорий, 
Бахоуддин Накшбанд, Термизий, Хужа Ахрор каби уламолар халкимиз 
гуруридир. 
Жахонгир Амир Темур барпо этган кудратли марказлашган давлат 
туркий миллатнинг бирлашиши ва жипслашишини таянчи булиб хизмат 
килди, миллатнинг равнак топишига, илмий туйгунинг уйгонишига ѐрдам 
берди, унинг маданият юксалишида мислсиз ахамият касб этди. Бу даврда 
туркий халклар тарихига доир Низомиддин Жомийнинг «Зафарнома», 
Абдураззок Самаркандийни «Матлан саъдайн ва мажмои бахрайн», 
Давлатшох Самаркандийнинг «Тазкиратуш шуаро» Шарофиддин Али 
Яздийнинг «Зафарнома», Ибн Арабшохнинг «Амир Темур тарихи» каби 


машхур асарлари ѐзилди, Мирзо Улугбекнинг астрономи мактаби иш олиб 
борди ва «Зижи жадиди Курагоний»си дунѐга келди. 
Мустакиллик бизга маънавий мулкимизнинг, тарихимизни улуг 
боболаримиз рухини шод этиш имкониятини кайтариб берди. 
Истиколо туфайли утмиш тарихимизга муносабат ижобий томонга 
узгарди. Аллома боболаримиз меросларини Имом Ал-Бухорий,Имом Ат 
Термизий, Хожа Ахмад Яссавий, Хожа Баховаддин Накшбанд,Нажмиддин 
Кубронинг инсонни маънавий етукликка чорловчи , ахлокий ва фалсафий 
хикматлари кайтадан жаранглай бошлади. 
Бугунги кунда авлод-аждодларимиз тарихи тикланаѐтганлиги 
мустакиллигимизнинг ажойиб самарасидир. Узбек халкининг бир неча 
минг йиллик тарихига оид дарсликлар яратилмокда. Халкимизнинг 
кечмиш тарихи ва хаѐтини узида мукаммал акс эттирган асарларининг уз 
она тилимизда илк нашр этилаѐтганлиги кувончимизга кувонч кушмокда. 
Шарофиддин Али Яздийнинг «Зафарнома», Гулбаданбегимнинг 
«Хумоюннома» китобларини зур кизикиш билан кутардик. Абу Тохир 
хожа 
Самаркандийнинг 
каламига 
мансуб 
булган 
«Самария», 
Нархажийнинг» Бухоро тарихи»,Мухаммад Юсуф Баѐнийнинг «Шажараи 
муталла» килиш имкониятига эга булганимиз сабабли халкимизнинг узок 
утмиш хаѐти хакида кимматли маълумотлар, кизикарли вокеалар, тарихий 
хакикатни билиб олмокдамиз. 
Мустакиллик шарофати ила тикланиб каддини ростлаѐтган, 
тухтовсиз ривожланиб бораѐтган илмий маданиятимизнинг жамиятимиз 
тараккиѐтини тезлаштириш, инсонни маънавий, ахлокий жихатдан 
тарбиялаш камол топтиришда ахамияти бенихоят катта. 
Халкимизнинг каддини ростлаб олиш, уз-узини англаш, тарихни 
харакатга келтирадиган буюк кучга айланиши маданий-маънавий 
тараккиѐтга , жумладан, инсоннинг маънавий ахлокий камолотига хам 
маълум даражада боглик эканлигини уз-узидан тушунтиришдир. 
Инсонда маданият уз-узидан шаклланмайди. У жамиятда оилада, 
жамоятчилик уртасида таълим-тарбия натижасида шаклланади. Ёшларда 
мданиятни шакллантириш ва ривожлантиришда умумтаълим мактаблари, 
техникумлар, олий укув юртларида амалга оширилаѐтган таълим –тарбия 
ишларининг ахамияти катта. 
Миллий онг, миллий манфаатларни ахамияти катта, узида 
ифодалаган 
маънавиятдир. 
Миллий 
онг 
миллий 
манфаатнинг 
чуккисидир.Миллий онг миллий маданиятнинг миллат манфаати билан
миллат истикболи билан,тараккиѐт билан боглик булган муаммоларини 
инсон онгидаги ифодасидир. Миллий онгнинг шаклланиши анча мураккаб 
жараѐн. У миллий маданият заминида шаклланиши учун ривожланиши 
мумкин. Миллий маданият миллий онгнинг асосий негизини ташкил этади. 
Миллий маданият канчалик юксак булса, миллий онгнинг шаклланиши 
учун имкониятлар шу кадар кенг булади. 


Миллий маданиятнинг таркибий кисми булган миллий онг уз 
навбатида миллий маданият тараккиѐтига катта таъсир курсатади. Миллий 
онгнинг ривожланиши миллий маданиятни туларок тушунишга, унинг 
истикболи билан боглик булган янги имкониятларни топишга имкон 
беради. 
Агар халкларда юксак миллий онг булмаса миллий манфаатларни 
англаш, химоя килиш кийинлашади. 
Миллий онгни етарли даражада ривожланмаган, миллий бирлик, 
миллий бирдамлик ва миллий хамкорлик туйгулари заиф булган халкларда 
ижтимоий-иктисодий, сиѐсий тараккиѐт жуда сустланиб кетади. 
Миллий маданиятнинг бирлик ва хамкорликда, миллий тарихини 
холисона англашга, миллий тил ва маданиятни кадрлашга, миллий одоб-
ахлок ва бошка маънавий хислатларни саклашга хизмат килувчи 
томонларни миллий онгни узагини ташкил килади. 
Т А Я Н Ч И Б О Р А Л А Р : 
Маданият куп киррали ва мураккаб ходиса сифатида, маориф ва фан 
маънавий фаолиятининг мухимлиги, Урта Осиѐлик буюк номоѐндаларнинг 
жахон фани ва маданиятига кушган хиссалари, миллий маданиятимизнинг 
ривожланиши, ижтимоий хаѐт тушунчаси, маданият инсон фаолиятининг 
синфий ва миллий муносабатлари сифатида. 
Н А З О Р А Т У Ч У Н С А В О Л Л А Р : 
1.Моддий ва маънавий маданият нима ? 
2. Урта Осиѐ буюк намоѐндаларининг жахон фан маданиятида тутган 
урни. 
3 . Инсон эхтиѐжларини шаклланиши. 
4.Моддий эхтиѐжларнинг мохияти. 
5.Ахоли фаолиятида маданий жараѐнлар. 
6.Эхтиѐжларни бошкариш масаласи. 
7.Маданият ва инсон омили. 
8.Маданиятни мехнат билан богликлиги. 
9. Эхтиѐжларни тахлили. 
10. Эхтиѐжларнинг функциялари. 
А Д А Б И Ё Т Л А Р: 
1. И.А.Каримов « Баркамол авлод орзуси» Т., 1998 
2. И.А.Каримов «Узбекистон XXI аср бусагасида» Т., 1997 
3. К.Юнусов «Социология» Андижон 1997 
4. Т.Абдуллаев «Турмуш социологияси» 1995 
5. М.Абдуллаев «Маданиятшунослик асослари» 1998 



Download 297,47 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish