Конуссимон тишли узатмалар

Z_H 
2cos sin 2_w
- o’lchovsiz kattalik bo’lib, tish yuzalarini ilashish polyusidagi

shaklini hisobga oluvchi kattalik.


Z_  - o’lchovsiz kattalik bo’lib, u kontakt chizig’ini umumiy (yig’indi)

uzunligini hisobga oluvchi koeefistient;

To’g’ri tishli g’ildirak uchun k_
 3
4  _

Shevron va qiyshiq tishli g’ildirak uchun
k_c  _ , bu erda _
- qoplanish darajasi.

Bularni inobatga olib (3)-formulani quyidagi ko’rinishda yozishimiz mumkin:

 _H  Z_M
 Z_H
 Z_
(4)

Barcha kattaliklar mos o’lchov birliklarda ifodalanishi kerak.GOST 21354-75 da, bu ko’rsatma chetlab o’tilgan, ya’ni moment Nm da “d” va “b” mm da kuchlanish va elastiklik moduli MPa da berilgan (son qiymati MN/m² ga to’g’ri keladi).

Bundan buyon o’lchamlar nazariyasi qonuniga asosan, moment - N · mm, “d” va “b” mmda va E – MPa= N/mm² da qabul qilamiz. Po’lat uchun: E=2,15·10⁵ MPa; Puasson koeffistienti ν = 0,3. Bularga asosan:

Z_M  
 275


1
N ² /mm

Ζ_n – ni son qiymatlari tishlar shakliga ko’ra:

To’g’ri tishli g’ildirak uchun: α =20⁰ ; β=0 da Z_H =1,76 Qiyshiq tishli g’ildirak uchun: α =20⁰ ; β = 8⁰÷15⁰ ; Z_H=1,74÷1,71 Shevron tishli g’ildirak uchun: Z_H = 1,57
Ζ_ε-koeffistientni o’rtacha qiymati;
to’g’ri tishli uzatma uchun; α=20⁰ da Z_ε = 0,9
qiyshiq tishli uzatma uchun; Z_ε = 0,8
Keltirilgan kattaliklarni (4)-formulaga qo’yib va d₂ ni, o’qlar orasidagi masofa

a_w bilan almashtirib, ya’ni qilamiz.
_{d } 2 a_w  u
² u  1
ni e’tiborga olib, quyidagi formulani hosil

Tekshirishga mo’ljallangan to’g’ri tishli uzatma uchun

_{ } 310
H _aw
  _H ;

(5)

qiyshiq tishli uzatma uchun,

_H 
  _H 
(6)

Bu tenglamalarda “b” ni “a_w” orqali ifodalab, tishli venest enini koeffistienti
  ^b ni inobatga olib, loyihalanayotgan hisobiy “a_w” tenglamasini hosil qilamiz;

ba _aw
(“mm” hisobida)
a_w  K_a
u  1 ;

(7)

To’g’ri tishli uzatma uchun: K_a=49,5 qiyshiq va shevron tishli uzatma uchun
K_a=43,0 ; bu erda: K_H  K_H  K_H  K_H ,

^KH
- kuchlarni tishlar orasida bir tekis tarqalmaganligini hisobga oluvchi

koeffistient, to’g’ri tishli g’ildirak uchun
K_H =1;0; Qiyshiq tishli g’ildirak aylana

tezlikka bog’langan (υ): υ =10÷20 m/s va aniqlik darajasi 7 – bo’lganda

^KH
 1,0  1,1; υ=10 m/s va aniqlik darajasi 8 –chi bo’lganda
^KH
 1,05 1,15 ;

^KH

• 
  venestni eni bo’ylab yoyilgan kuchni notekis tarqalishini hisobga oluvchi
  

koeffistient bo’lib, yopiq reduktor turidagi tishli uzatmalarni loyihalashda, K_Hβ – qiymati (1) – jadval asosida olinadi.
O’zgaruvchi kuch ta’sirida ishlovchi tishli uzatmalar (reduktorlar) uchun, K_Hβ- koeffitsientini taxminiy qiymati

1. – jadval

Nisbatan tishli g’ildiraklarni joylashishi	Tish sirtini qattiqligi –HB
	≤ 350	> 350
Simmetrik	1 ÷ 1,15	1,05 ÷ 1,25
Simmetrik bo’lmagan	1,10 ÷ 1,25	1,15 ÷ 1,35
Konsol	1,20 ÷ 1,35	1,25 ÷ 1,45
  ^b 0,4 bo’lganda uzatmalar uchun kichik qiymatlar qabul qilinadi. bd d   0,6 gacha konsol g’ildiraklar uchun; bd   0,8 gacha nosimmetrik bo’lganda doimiy kuch ta’sirida bo’lsa (uzatma, bd reduktor) KH  1 qabul qilinadi.  bd qiymati (8) – tenglama yordamida aniqlanadi.

Dinamik koeffistient K_H ni g’ildirakni aylana tezligi “υ” ga va ularni tayyorlash aniqligi darajasiga nisbatan aniqlanadi.
To’g’ri tishli g’ildiraklar uchun υ=5 m/c gacha bo’lsa, GOST 1643-81 ga asosan 8 – chi aniqlik darajasi qabul qilinadi.
Qiyshiq tishli g’ildirak uchun υ=10 m/s gacha bo’lganda, aniqlik darajasi 8 – chi qabul qilinadi va K_Hν = 1,0÷1,05 deb qabul qilinadi. Agar υ = 10÷20 m/s gacha bo’lganda 7-chi aniqlik darajasi qabul qilinadi va K_Hν = 1,05÷1,1 deb qabul qilinadi. Bu qiymatlardan kichik bo’lgan g’ildiraklar uchun qattiqligi HB≤350, agar katta bo’lsa, HB>350 qabul qilinadi.

b
Agar uzatma o’lchamlari aniq bo’lsa K_Hα va K_Hν koeffstentlar, aniqlanishi mumkin (υ – tezlik ma’lum bo’lishi kerak). Shuning uchun loyihalashni dastlabki hisoblarida ((7)-formulasida) venestni eni bo’yicha yoyilgan kuchlarning notekis tarqalganligini inobatga oluvchi koeffistient “K_Hβ” ni o’zi ishtirok etadi.(1-jadvalga qaralsin).

Ko’p hollarda reduktorlarni loyihalashda,
 _ba  _a
kattalikka asoslaniladi;

to’g’ri tishli uzatmalar uchun
^ ba
 0,125  0,5;
qiyshiq tishli uchun

^ ba
 0,25  0,40; shevron tishli uchun
^ ba
 0,5 1,0 deb qabul qilinadi.

Qabul qilingan qiymatlar asosida  _bd
ni aniqlash uchun, quyidagi tenglikdan

foydalanish kerak, ya’ni U holda,
d₁ 
2 a


(u  1)

^ ba
 ^b  ^{b (u  1)}  0,5 
d₁ 2 a ^ba
(u  1)
(8)


Ruxsat etilgan kontakt kuchlanish loyihalash hisobida quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

 _H
^ H limb ^{ K} HL
^S_H ^
(9)

bu erda:
^ H limb
- bazaviy stikl soniga asosan kontakt chidamlilik chegarasi bo’lib

uning qiymati 2 – jadvalda keltirilgan.
K _HL -ishlash davomiyligini hisobga olish koeffistienti; agar g’ildirak tishining har

birini yuklanish stikli, bazaviydan katta bo’lsa, kurs loyihalash ishiga mos keladi.
^KHL
 1 qabul qilinadi. Bu qiymat

Boshqa hollarda, ya’ni stikllarni ekvivalent qiymatida o’zgaruvchi kuchlanish

^N HE
 N _HO
(bazaviy) dan kichik bo’lsa


K_HL 

Agar g’ildirak normallangan yoki yaxshilangan po’latdan tayyorlangan bo’lsa,

^K HL

• 
  2,6; u holda
  

^K HL
 2,6 qabul qilinadi. Toblangan po’lat bo’lsa
^K HL
 1,8 .

^S_H ^ - havfsizlik koeffistienti; Normallangan va yaxshilangan po’latdan

tayyorlangan g’ildiraklar uchun, hamda hajmiy toblanganda ^S_H ^  1,11,2 mustahkamlangan tishlar uchun ^S_H ^  1,2 1,3 .
sirtqi

Shesternya va g’ildirak materialini tanlashda (3)-jadvaldagi ma’lumotlardan foydalanib tanlaymiz. Ikkalasi uchun bir xil markali po’lat tanlash tavsiya etiladi[1], lekin shesternya tishini tashqi sirti qattiqligi 20÷30 birlik oralig’ida bo’lishi kerak (Brenel bo’yicha).

Bazaviy stikllar soni bo’yicha kontakt chidamliligi

2. – jadval

Tishlarni termik ishlash usuli	Tish sirtini o’rtacha qattiqligi	po’lat	^H lim b ^MPa
Normallash yoki yaxshilash	HB  350	Uglerodli va legirlangan	2HB+70
Hajmiy toblash	HRC 38  50		18HRC+150
Yuza bo’yicha toblash	HRC 40  50		17HRC+200
Sementitlash va nitrostementitlash	HRC  56	legirlangan	23HRC
Azotlash	HB550  750		1050
Eslatma: bazaviy stikllar soni NHO, po’latni qattiqligiga nisbatan aniqlanadi; qattiqligi HB<200 da NHO=10^7, HB200÷500 gacha bo’lsa, NHO chiziqli qonun asosida ortadi, ya’ni NHO=10^7÷6·10^7;

Tishli g’ildirak tayyorlash uchun ishlatiladigan po’latlarni mexanik xossalari.

3. 
   – jadval.
   

Po’lat markalari	Zagatovka diametri, mm	Mustahkam- lik chegarasi,  H - MPa	Oquvchanlik chegarasi  O - MPa	O’rtacha qattiqlik HB	Termik ishlov turi
45	100÷500	570	290	190	Normallangan
45	90-gacha 90-120 120-dan yuqori	780 730 690	440 390 340	230 210 200	Yaxshilangan
3 XGS	140- gacha 140 dan yuqori	1020 930	840 740	260 250
40 X	120-gacha 120÷160 160-dan yuqori	930 880 830	690 590 540	270 260 245
40 XN	150-gacha 150÷180 dan yuqori	930 880 835	690 590 540	280 265 250
40 L	-	520	290	160	Normallang an
45 L	-	540	310	180
33 GL	-	590	340	190	yaxshilangan
35 XGSL	-	790	590	220

Po’lat markalari	Qattiqlik HRC	Termik ishlov
30 XGS; 35 XM; 40X; 40XN	45÷55	Toblash
12XNZA; 18X2N4MA; 20XN	50÷63	Sementastiya va toblash
20XGM; 25XGT; 30XGT; 35X	56÷63	Nitrostementastiya
30X2MYuA; 38X2Yu; 40X	56÷63	Azotlash
40X; 40XN; 35 XM	45÷63	Yuzani toblash TV Ch yordamida qizdirish

^ ^
 ^
 _H ^  0,45  _H
 

H


2

(10)

1

Qiyshiq tishli g’ildiraklar uchun hisobiy r_uxsat_et_ilgan_kontakt kuchlanish:
bu erda:
_H1 va
_Н2 lar - shesternya va g’ildirak uchun ruxsat etilgan kontakt

kuchlanishlar; bu kattaliklarni aniqlangandan so’ng, quyidagi shartni bajarilishini tekshirib ko’rish kerak.  _H  1,23 _{H min} 
bu erda: ^ _{H min} ^ ^ _{H 2} ^.

3.