Конуссимон тишли узатмалар

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

TOSHKENT KIMYO TEXNOLOGIYA INSTITUTI YANGIYER FILIALI

”UMUMIY FANLAR” KAFEDRASI

KONUSSIMON TISHLI UZATMALARNI HISOBLASH VA LOYIHALASH ASOSLARI (USLUBIY QO’LLANMA)

YANGIYER – 2021

Annotatsiya

Ushbu o’quv – uslubiy qo’llanma “Texnik mexanika” fanini “Mashina detallari” bo’limidan kurs loyiha topshiriqlarini bajarishi lozim bo’lgan bo’limlarni o’z ichiga olgan va texnika oliy o’quv yurtlari talabalari uchun mo’ljallangan.
Uslubiy qo’llanmada “Tishli uzatmalar”ga doir qisqacha nazariy ma’lumotlar va yuritmani turli mexanik uzatmalari qismlarini hisoblash va loyihalashga doir misol keltirilgan.
“Mashina detallari” bo’limi bo’yicha kurs loyiha ishlarini bajarish, talaba tomonidan ilk bor aniq misollar asosida, mustaqil ravishda bajariladigan muhandislik
– konstruktorlik ishi hisoblanadi. Shuning uchun mazkur qo’llanma talabalar uchun yozilishi ayni muddaodir.
Mazkur o’quv – uslubiy qo’llanma Respublika oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi tavsiyalari va ko’rsatmalari hamda ishchi dastur asosida sodda tushunarli tilda yozilgan.
Tuzuvchilar: dots. Shernayev A., kat.o’q. Mo’minov X.T.


Taqrizchilar: t.f.d. Rizayev A.N.
Mazkur uslubiy ko’rsatma “Umumy fanlar” kafedrasi majlisida muhokama qilindi va TKTI Yangiyer filiali ilmiy kengashiga tavsiya etildi.

Bayonnoma № “ ” 2021 y

Uslubiy ko’rsatma TKTI Yangiyer filiali ilmiy kengashida muhokama qilindi va ko’p nusxada nashr etilishga ruxsat berildi.
Bayonnoma № “ ” 2021 y

1. KONUSSIMON TISHLI UZATMALAR

1. Umumiy ma’lumotlar.

Harakatni bir valdan ikkinchi valga tishli g’ildiraklar vositasida uzatish mexanizmi tishli uzatma deb ataladi. Tishli uzatmalar ikki turli bo’ladi, ya’ni ochiq va yopiq. Talabalarni kurs loyihalash ishlarida bunday uzatmalar loyihalanadi.
Yopiq uzatmalar alohida korpuslarga (masalan, reduktor ko’rinishida) yoki mashinani o’ziga o’rnatilgan holda bo’lishi mumkin.
Loyihalashda tishlarni [3] yuzalarini charchashdan emirilishiga chidamliligini aniqlash maqsadida g’ildirak tishlarini eguvchi kuchlanish va kontakt kuchlanishga hisoblanadi. Bu hisob asosida g’ildirak o’lchamlari va ilashish o’lchamlari aniqlanadi, so’ng tishlarni chidamliligi eguvchi kuchlanish bo’yicha hisoblanadi, natijada tishlarni charchashdan emirilishini oldi olinadi. Asosan tishlarni egilishdagi kuchlanish, kontakt mustahkamlikka hisoblashdagi qiymat ruxsat etilgandan kichik bo’ladi. G’ildirak tishlari soni 200 tadan ko’p bo’lganda yoki tish sirtiga termoximik ishlov berish natijasida qattiqligi (NRC>40) yuqori bo’lgan tishlarni sinishi xavfi yuzaga kelishi mumkin. Bu holni chetlab o’tish uchun tish o’lchamlari, chidamlilikka eguvchi kuchlanish asosida hisoblanadi.
Ochiq tishli uzatmalar, asosan, tishlarni ishlash davrida emirilishini hisobga olgan holda, chidamliligi eguvchi kuchlanish bo’yicha [5] hisoblanadi. Bunday holda tish sirtini kontakt kuchlanish bo’yicha tekshirish shart emas, chunki tish sirtini obraziv emirilishi, o’zgaruvchi kontakt kuchlanish ta’siridan qiyshayishini oldini oladi.
Vaqtli katta yuk ta’sirida ishlovchi tishli uzatmalarni tishlarini mo’rt emirilishiga, tishlarni ish yuzalarini plastik deformastiya ta’siridan egilishini oldini olish maqsadida, egilishga va kontakt kuchlanishga tekshirish shart. Bu ochiq va yopiq uzatmalar uchun teng kuchli ahamiyatga ega. Vaqtli yuk ta’siri tishlarni tashqi
[4] yuzalari va umumiy charchashga mustahkamligiga ta’sir etmaydi. Shuning uchun, bunday kuchlar ta’siridan hosil bo’ladigan kuchlanishlarni aniqlashni, tishlarni yuzaviy va umumiy statik mustahkamlik bo’yicha tekshirish deb qarash mumkin. Hisob tenglamalari charchashdan mustahkamlikka hisoblash tenglamasi bilan bir xil, lekin bu hisobda ishlatiladigan ruxsat etilgan kuchlanishlar har xil bo’ladi.
Yopiq tishli uzatmalarni tishlarini ish sirtini chidamlilikka kontakt kuchlanish orqali hisoblash, [2] Gerst formulasiga asoslangan. Bu formula tishlarni bir-biriga tegish chizig’idagi maksimal normal kuchlanishni aniqlashga xizmat qiladi.


1-расм. Silindrlarni tegish paytdagi kuchlanish.

Formulani chiqarishda ba’zi cheklanishlarga yo’l qo’yilgan: silindr materiali elastik (ideal), kontakt nuqtasida u hajmiy kuchlanish holatida, ya’ni 3 o’qli siqilish;

Modul jihatdan katta siquvchi kuchlanish bo’yicha elleptik tarqalish qonuni
 ₃   _max ;
Bosimni kontakt yuzaga eni

^ max
_ 4q
 c
(1)

bu erda: q – kontakt chizig’ini birlik uzunligiga to’g’ri kelgan kuch. s – kontakt yuza eni; uning qiymati quyidagicha aniqlanadi.


c  3,04 ;


Bu qiymatni (1) tenglamaga qo’yib, quyidagini hosil qilamiz.

^ max
 0,418
(2)

bu erda:
¹ - silindrni keltirilgan egriligi,
^кел

bu erda:
 va
1
^kel


₂ silindr radiuslari;
 ¹  ¹ ;

₁ ₂

1
_{ } ₁  _{2 ;}
kel _{  }
1 2
ν - Puasson koeffistienti, ν = 0,3 deb qabul qilamiz.
E – silindrlar materialini elastiklik moduli [1]; agar silindrlar turli materialdan tayyorlangan bo’lsa, elastiklik moduli quyidagicha aniqlanadi:
_{E } 2E₁ E_{2 .}
E₁  E₂

2.