Ma’ruzachi: b f. n., dotsent Jurayeva A. A

SAYYOR VA SIMPATIK NERVLARNING

• SAYYOR VA SIMPATIK NERVLARNING
• YURAKKA TONIK TA'SIRI
• Ko'pchilik sut emizuvchilarda, jumladan odamda ham, qorinchalar faoliyati faqat simpatik nerv nazoratida bo'ladi. Bo'lmachalar va sino-atrial tugunga esa simpatik va sayyor nervlar doim antogonistik ta'sir o'tkazib turadi. Bu antogonizm nervlarni xirurgik yoki farmakologik yo'l bilan qirqilganda namoyon bo'ladi.
• Parasimpatik nervning ta'siri yo'qotilganda yurakning qisqarishlar soni 40-50% ortadi. Simpatik nervlar ta'siri yo'qotilsa, yurakning qisqarishlari soni sezilarli darajada siyraklashadi. Simpatik va parasimpatik nervlarning yurakka o'tkazadigan doimiy ta'siri ularning tonusi deb ataladi. Mutlaqo denervatsiya qilingan yurakning qisqarishlar chastotasi tinch holatdagi mo'tadil yurakning qisqarishlari chastotasidan yuqori. Demak, parasimpatik nerv tonusi simpatik nerv tonusidan ustun.

GIPOTALAMUSNING YURAK FAOLIYATINI BOSHQARISHDAGI ISHTIROKI

• GIPOTALAMUSNING YURAK FAOLIYATINI BOSHQARISHDAGI ISHTIROKI
• Yurak faoliyatini orqa va uzunchoq miyadan tashqari (adashgan nerv markazi va simpatik markazlardan tashqari), gipotalarnik markazlar ham nazorat qilib turadi. Hayvonlarda o'tkazilgan tajribalar natijasi shuni ko'rsatadiki, gipotalamusning ma'lum sohalarini rag'batlantirish yurak faoliyatini ifodalovchi ko'rsatkichlarni sezilarli darajada o'zgartiradi. Bu o'zgarishlar yurakning urish tezligi ortishi yoki kamayishi, chap qorinchaning qisqarishlar kuchini oshishi yoki kamayishi sifatida namoyon bo'lishi mumkin. Paraventrikulyar, ventromedial, preoptik yadrolar va mamillyar tana yurak faoliyatini boshqarishda bevosita ishtirok etadigan gipotalarnik yadrolarga kiradi.

BOSH MIYA PO'STLOG'INING YURAK FAOLIYATIGA TA'SIRI

• BOSH MIYA PO'STLOG'INING YURAK FAOLIYATIGA TA'SIRI
• Bosh miya po'stlog'i ruhiy faoliyatlar a'zosi. Ruhiy holatning o'zgarishi (quvonnch, qo'rqish, hayajonlanish, g'azablanish, hujum qilish, himoyalanish) visseral faoliyatlarning o'zgarishini talab qiladi va bu o'zgarishlarning sababi bo'ladi.
• Odam qo'rqqanida yoki sevinganida yurakning gupillab urib ketishini hamma biladi. Bunda miya po'stlog'i gipotalarno-gipofizar tizimni va buyrak usti bezlarining mag'iz qismini faollaydi. Bir tomondan yurakka simpatik tizim ta'siri kuchayadi, ikkinchi tomondan qonda adrenalin va noradrenalin miqdori oshadi. Natijada yurakning qisqarishlar soni va kuchi oshadi. Yurak faoliyatini o'zgartiruvchi shartli reflekslar hosil qilish mumkinligini ham miya po'stlog'ini bu faoliyatni boshqarilishida ishtirok etishidan dalolat beradi. Bunday reflekslar kundalik hayotimizda ham hosil bo'ladi. Masalan, musobaqalarda ko'p ishtirok etgan sportchilar yuragi ular startga chiqishi bilanoq zo'riqib ura boshlaydi. Yurak faoliyatining bu xildagi shartli reflektor o'zgarishi organizmni bo'lajak faoliyatga (yugurishga) oldindan tayyorlaydi.