Мавзу: шеробод туманида деградасияга учраган тупроқлар ва уларнинг унумдорлигини ошириш

ХУЛОСА ВА ТАКЛИФЛАР.

Деградасия жараёнларининг ривожланиши , географик тарқалиши , турли

шакилланиш шароити ва қишлоқ хўжалигида фойдаланилишига боғлиқ
ҳолда ҳар бир тупроқ типии ва типчалари учун ўзига хос морфологик
белгилари ҳарактерлидир. Механик таркибига кўра ,тупроқ профилида
қумоқли , қумли ва созли қатламлар алмашиниб туради.
Тупроқларнинг физикавий ,кимёвий ва агрокимёвий хоссалари уларнинг
механик таркиби ,органик моддалар билан таминланганлиги , суғориш
давомийлиги , ерозияланиш ва шўрланиш даражасига боғлиқ равишда
ўзгаради. Шўрланиш даражасига кўра , водийда шўрланмаган тупроқлардан
тортиб турли даражада шўрланган тупроқларгача учрайди.
Шўрланиш типига кўра , хлорид сулфатли ва сулфатли типга мансублиги
кузатилади. Тупроқ иқлим шароитига кўра тупроқларда микроорганизим
гуруҳлари турлича тақсимланади .
Ҳудуднинг тоғ , тоғ олди ва бўз тупроқлар минтақасида тупроқ ҳосил бўлиш
жараёнлари , асосан аероб шароитда кечади, бунда аммонификаторлар (69-
74%) етакчлик қилади , чўл минтақаси тупроқларида атроф-муҳитнинг
ноқулай шароитларига осон мослаша оладиган микроорганизимлар
гуруҳлари , ва мой кислотали бактерялар кўпроқ ривожланади. Бу эса ушбу
тупроқларда гумус миқдорини кам бўлишига олиб келувчи минерализасия
жараёнларини жадал боришидан далолат беради.
Ерозияланганлик ва шўрланганлик даражасига боғлиқ равишда
микроорганизимлар миқдори бўйича бир-биридан фарқланади . эрозия ва
шўрланиш жараёнлари ўрганилган микроорганизим гуруҳларининг
ривожланишига салбий таъсир кўрсатади , яъни ушбу жараёнлар кучайган
сари тупроқдаги организимлар сони кескин камаяди. Тупроқдан CО2 газини
ажралиб чиқиш жадаллиги деградасия жараёнларига , тупроқнинг хосса-
хусусиятларига , микроорганизимлар ва бошқаларга боғлиқ ҳолда ўзгаради.
Тупроқларда эрозия ва шўрланиш даражасининг ортиши CО2 газининг
ажралиб чиқишини сусайтиради. Яратилган картографик модел
маълумотлари асосида тупроқлардан CО2 газини ажралиб чиқиши бўйича
ҳудуднинг 17,6 % майдонини жуда кучсиз , 59,1 % майдонини кучсиз ва
23,0 % майдонини ўртача жадалликга эга тупроқлар ташкил қилади.
Сурхон–Шеробод водийси тупроқларининг умумий биологик фаоллик
даражаси ҳудуднинг табиий-иқлим шароитлари ва тупроқ хосса-
хусусятларига боғлиқ равишда тоғ ва тоғ олди тупроқларида жуда пастдан
жуда юқори (19-100%) , бўз тупроқлар минтақасининг суғориладиган
тупроқларида пастдан юқори (27-61%) , чўл минтақасининг суғориладиган
тупроқларида жуда пастдан ўртача (15-49%) даражагача ўзгариши билан
тавсифланади.
Туроқларнинг агрокимёвий хоссаларини тавсифловчи мавзули хариталардан
ҳудуд ерларининг озиқа элементлари билан таминланганлик даражасига кўра
қишлоқ хўжалик екинларини оқилона жойлаштириш ва суғориладиган
ерларда ўғитларни дифференсиал қўллашда фойдаланиш тавсия этилади.
Бундан ташқари ҳамма ҳудуднинг ўз иқлим шароитидан келиб чиқиб
техникаларни қўллаш ҳам бугунги кунда ўз самарасини кўрсата япти шундай
экан ҳудудлар кесимида уларнинг агротехник тадбирларни қандай олиб
бораётганлиги ҳақидаги масалаларга ҳам алоҳида эътибор лозимдир.
Шеробод туманида деградасияга учраган тупроқлар ва уларнинг
унумдорлигини оширишни ўрганиш лозим. Бунинг учун қуйидаги
тавсияларни амалга ошириш муҳимдир. Булар қуйидагилардан иборат :

1. 
   Тупроқ балл бонитети ўртадан (20-40) паст бўлган далаларга ғалла дон
   

дуккакли сидерат экинларни навбатлаб экиш .

2. 
   Ўрта ва ўртадан баланд баллик далаларга ғалладон – дуккакли
   

экинларни ғўза билан навбатлаб экиш.

3. 
   Ўрта , кучли шўрланган далаларга шўр ювишдан ташқари ғалла – беда
   

– ғўза алмашлаб экиш.

4. 
   Тупроқ унумдорлиги қишлоқ хўжалик экинларидан юқори ҳосил
   

етиштиришнинг бош омиллардан бири эканлиги туфайли , суний

унумдорликни ошириш чораларини излаб топпиш , йўллари ва уни

давом эттириш муҳим аҳамятга эга