Мавзу: шеробод туманида деградасияга учраган тупроқлар ва уларнинг унумдорлигини ошириш

II.БОБ. ШЕРОБОД ТУМАНИДА ДЕГРАДАСИЯГА УЧРАГАН
ТУПРОҚЛАР ВА УЛАРНИНГ УНУМДОРЛИГИНИ ОШИРИШ
МАСАЛАЛАРИ ҲАҚИДА УМУМИЙ ТУШУНЧА.
Бугунги кунда дунёда глобал экологик инқироз таҳдидларининг кучайиб
Бориши тупроқ деградасияси жараёнларини жадаллашувига олиб келмоқда.
“Тупроқ деградасияси натижасида йиллига дунёда ўртача 8-10 миллион,
максимал баҳолашга кўра эса ҳатто 15-20 миллион гектар унумдор ерлар
қишлоқ хўжалиги фойдаланувидан чиқиб кетмоқда “.
Шу сабабли тупроқда кечадиган биологик жараёнларни тартибга солиш ва
мақбуллаштириш деградасияга учраган ерлардан фойдаланиш
самарадорлигини ошириш ҳамда тупроқ қопламини муҳофаза қилишга
қаратилган масалаларнинг илмий асосланган амалий ечимини топишда
муҳимаҳамятга эга ҳисобланади. Юртимизда тупроқ деградасияси турлари ва
уни келтириб чиқарувчи омиллар тўғрисидаги маълумотларни
тизимлаштириш , тупроқ хосса- хусусиятларига деградация жараёнларининг
таъсирини аниқлаш , тупроқ биологик фаоллигининг ички ва ташқи муҳит
омиллари билан ўзаро алоқадорлигини таҳлил қилиш , тупроқ тизимларини
турли салбий омилларга чидамлилик даражасини обектив ва ишончли
баҳолашнинг диагностика услубларини ишлабчиқиш бўйича илмий
изланишлар олиб бормоқда.
Шунунгдек , деградсияга хавфли ерларни тез ва сифатли аниқлаш мақсадида
ананавий усулларга нисбатан тежамкор ва самаралий ҳисобланган
геоахборот техналогяларини қўллаган ҳолда яратилган картогирафик асослар
ёрдамида тупроқ қопламини инвентаризация ва мониторинг қилиш , узоқ
муддатли башоратлаш , деградасиянинг олдини олишга оид илмий
тадқиқотларни амалга оширишга алоҳида эътибор қаратмоқада .

Республикамизда тупроқ ундорлигини турғун даражасини сақлаш, қишлоқ

хўжалик экинларини ўсиши ва ривожланиши учун зарур бўлган шароитни
яратиш мақсадида тупроқларнин гагрофизикавий , агрокимёвий хоссаларини
яхшилаш билан бир қаторда тупроқнинг биологик фаоллигини ошириш
бўйича кенг қамровли чора- тадбирлар амалга оширилмоқда.
Сурхон-Шеробод водийси тупроқ қопламининг тузилиши ҳудуднинг релифи
,тупроқ ҳосил қилувчи она жинсларнинг хусусияти ва тупроқларнинг
географик тарқалишига чамбарчас боғлоқлигини кўрсатди. Морфологик
белгиларига кўра , обектининг тўқ тусли бўз тупроқларидан тоғ жигарранг
типик тупроқлари томон гумусли қатлам қалинлигини ортиши , лойланиш
қатламини аниқроқ ифодаланиши ,карбонатли қатламни чуқурроқ ётиши
каби морфологик белгилар характерли бўлса , бўз тупроқ минтақасининг
суғориладиган тупроқлари агроииригацион қатламга эгалиги билан
фарқланади. Чўл минтақаси тупроқларидаги намланиш режимининг ўта
ўзгарувчанлиги ва шўрланиш жараёни тупроқ профили тузилишнинг хилма-
хиллигида ўз аксини топади. Тоғ жигарранг , тўқ тусли бўз ва суғориладиган
бўз тупроқлар турли шаклланиш шароити ва деградасия жараёнларига
боғлиқ равишда механик таркибига кўра , асосан , ўрта ва оғир, бази
ҳолларда енгил қумоқлардан иборатлиги кузатилди.
Ҳудуднинг чўл минтақаси тупроқлари механик таркибининг кескин ўзгарув-
чанлиги билан характерланади. Баъзи ҳолларда тупроқ профиле бўйлаб
кумоқли қатламларнинг эса созларгача ўзгариши кузатилди.