Namangan muhandislik-qurilish instituti

Issiq iklimda beton tayyorlashning o’ziga xos tomonlari 
Transport  muammolari  instituti  tadqiqotlariga  ko’ra  shimoldan  iyulning  26  C 
urtacha  harorat  izotermasi  bilan  tusilgan  xududlar  issiq  zonalar  xisoblanadi.  Bu 
xududlarga  zonalarda  mashina  va  uskunalar  ekspluatatsiyasi  o’ziga  xos  xususiyatlarga 
ega bo’lib eng avvalo quyidagilar kiradi. Atrof muhitdagi havo harorati yuqori va namligi 
past kuyosh radiatsiyasi suvsizlik yuqori. 
Bunday  sharoitlarda  mavjud  mashinalar  kostruktsiyasini  ekspluatatsiyaga 
moslashtirish  masalasi  qisman  hal  qilishga  va  noqulay  omillarning  konstruktsiyasiga 
salbiy  tasirini  kamaytirishga  imkon  beradi.  Bunday  mashinalar  oddiysidan  tashkari  T 
yoki  TR  harfli  markalar  bilan  belgilandi.  T  -  mashina  tropik  vazifalar  uchun  TV  kam 
tropik vazifalar uchun mo’ljallangan. Lekin ular issiq iqlim sharoitlaridagi ishlarga to’liq 
javob burmaydi. Issiq iqlimli rayonlarda ekspluatatsiyaga mo’ljallangan maxsus oldindan 
berilgan  tavisif  ega  bo’lgan  mashinalar  ishlab  chiqarish  zarur.  Bu  tavsiflar  maxsus 
sharoitlarda ular ekspluatatsiyaning samaradolrligini taminlaydi. 
 
Qorishma 
tayyorlashda 
gravshatsiya 
va 
majburiy 
aralashtiriladigan 
betonqorishtirgichlardan  foydalaniladi.  Qattiq  qorishmalar  g’ovak  to’ldirgichli 
qorishmalar  sement  sarfi  yuqori  350  kg.  MZ  dan  ko’p  beton qorishmalar  tayyorlashda 
majburiy aralashtiradigan beton qorishtirgichlar ma’qul. 

---

Gravitatsiyali aralashtirgichlarda yirik to’ldiruvchilarga ega bo’lgan yanada plastik 
bo’lgan  qorishmalar  tayyorlanadi.Beton  qorishmaning  aralashtirilganlik  sifatiniaks 
ettiruvchi mezon sifatida bita qorishmadan tayyorlangan nazorat namunalari kublarning 
mustaxkamligiga ko’rsatuvchi variatsiya koeffitseti olinadi. 
Issiq iqlim sharoitlarda beton qorishmasi tayyorlashla qo’shimcha tarzda shuni ham 
hisobga olish kerakki transportda tashishga va yotqizishga 30 minutdan ko’p vaqt ketsa 
qorishmaning  harorati  SBZ  dan  jo’natilgan  vaqtda  20°-25°S  dan  oshmasligi  kerak.
 
Suvni iloji boricha past haroratda qo’llash kerak. Muzjek buloq suvlari rezevuar va 
omborlardan  sovuq  holatdagi  suvlar  bunda  quvurlar  izolyatsiya  qilinadi  tsisternalar 
himoyalanadi  (daolyatsiya  oq  ranga  bo’lgan  yer  yuzasidan  kamida  0.4  m  chuqurlikda 
ko’milgan. 
Suv  tashiydigan  avtotsisternalar  issiqlik  o’tkazmaydigan  qoplamalar  bilan  nur 
qaytaruvchi ranglarga bo’yaladi. 
To’ldirgich  omborlari  (sheben  qum)  ni  tashkil  kilish  murakab  hisoblanadi.  Usti 
yopik  omborlar  tashkarisi  ochiq  ranglarga  buyab  issiqlikdan  himoyalangan  bunker  va 
siloslar eng yaxshi hisoblanadi. Materialni ochish shtabellarida saqlangan kuyosh nurlari 
tugridan  tugra  tushishiidan  himoyalangan  bo’lishi  kerak(brezent  yopish).Fakat  torozili 
dozatorlardan  foydalaniladi  (massa  bo’yicha).  Asosiy  texnologik  uskunalar 
(qorishtirgichlar uskunalar ) yopiq binolarga joydashtiriladi. 
Bu  binolar  ham  issiqlikdan  himoya  qilinadi  va  ochiq  ranglarga  bo’yaladi.  Oddiy 
sharoitlarga  qaraganda  issiq  iqpim  sharoitlarda  qorishma  tayyorlash  rejimi  ham  biroz 
o’zgaradi  avval  betonqorishtirgichlarning  aralashtiruvchi  barabaniga  asta  sekin  suv 
quyiladi.Uning qorishmaga kerakli umumiy miqtsorining 10-20 % uzluksiz berilgandan 
keyin  yirik  to’ldirgich  va  sement  olinadi  .  Qorishma  10-15  S  aralashtiriladi.  So’nig" 
barabanga  mayda  to’ldirgich  (kum)  solib  bir  xil  massa  hosil  bo’lgui  qorishtiriladi. 
Tushlik vaqtida baraban majburiy to’xtatiladi (30 min dan ortik) qorishmadan bo’shatilib 
yirik to’ldirgich suv bilan yuviladi. 
Transport  vositalari  issikdan  himoyalanadi.  Oq  yoki  alyumin  rangiga  bo’yaladi. 
Avtosamosvallar  kuzoviga  yorqin  rangli  brezent  yopiladi.  TSBZ  ga  jo’natishdan  oldin 
esa  suv  purkaladi.  Yetkazib  kelingan  qorishma  darhol  yo’l  asosiga  yoki  qoplamaga 
yotqizilishi kerak. Avtosamosvallarda yoki avtobetontashigichlarda olib kelingan xar bir 
portsiyani yotqizish vaqti 30 min dan oshmasligi kerak. Beton qorishma yotqizilayotgan 
joyda  berilagn  konsistentsiyagacha  suv  kushib  kuzgaluvchanligi  tiklash  katian  mann 
etiladi. 
Odatda  beton  qorishmani  yotqizish  baland  (odamning  bo’yidan  1.5  m)  brezent 
shiyponlar  ostida  bajarilishi  kerak.  Bu  shiyponlar  rels-formalarda  qo’lda  yoki 
pnevmog’ildiraklarda  harakatlanadi.  Brezent  ochiq  rangda  bo’lib  goxida  suv  purkab 
turish  kerak.  Brezentga  kirib  chiqish  joyiga  parda  tutib  quyilishi  yelvizakka  yo’l 
quyilmasligi kerak. 
Beton  asos  yoki  qoplamani  kurishga  oid  mashinalar  komplektidan  avtoatlar  kabi 
tropik vazifalarni bajarishda foydalaniladi va ochiq ranglarga buyaladi. 

---

Yopiq  kabinali  mashinalar  ishonchli  shamollatish  yoki  konditsiyalangan  havo 
berish  tizimiga  ega  bo’ladi  mashinalar  va  yo’l  ishchilari  sovuq  ichimlik  suvi  bilan 
ta’minlanadilar. 
Kuchma  shiyponlar  tomidagi  teshik  (shamollatish)  orqali  dvigatellarning  ishlatib 
bo’lingan gazlarni olib ketish choralari ko’rilgan Lk pishi zarur. 
Nazorat savollari: 
Omborlarning turlari va jihozlanishi. 
Zavodda ishlab chiqarilgan yaxlit omborlarning tuzilishi. 
Transportda  tashishni  hisobga  olganda  sementobeton  qorishmasi  qanday  yetkazib 
beriladi ? 
Issiq  iqlimda  ishlaganda  tsemyontobeton  qorishmasini  tayyorlash  texnologiyasi 
nimasi bilan farq qiladi?