Noyob va yо‘qolib borayotgan о‘simliklarning dorivorlik xususiyatlari Reja

Qora andiz.

Девясил высокий – Inula Helenium L.
Qora ildiz Toshkent, Jizzax, Samarqand, Andijon, Farg`ona va Surxondaryo oblastlaridagi nam yerlarda, suv bo`ylarida, o`tloqlarda, butalar orasida, tog` yon bag`rilaridan boshlab o`rta qismigacha bo`lgan yerlarda o`sadi. Qoqidoshlar oilasi vakili. Qora dengiz ko`p yillik, bo`yi 100-150 (ba`zan 175 ) sm gacha bo`lgan o`t o`simlik. Poyasi bitta yoki bir nechta, tik o`suvchi, sertuk, yuqori qismi shoxlangan. Ildizoldi bargi yirik, uzun bandli ellipsimon yoki cho`ziq barglari maydaroq, cho`ziq tuxumsimon. Barg plastinkasi tishsimon qirrali bo`lib, yuqori tomoni siyrak va qattiq tukli, pastki tomoni esa yumshoq sertuk. Poyaning yuqori qismidagi barglari bandsiz, pastdagilari esa qisqa bandi bilan poyada ketma-ket o`rnashgan. Gullari tilla sariq rangda bo`lib, savatchaga to`plangan. Savatchalar esa poya va shoxchalarning yuqori qismida qalqonsimon yoki shingilsimon gul to`plamini tashkil etadi. Mevasi- cho`ziq, to`rt qirrali, jigar rang yoki qo`ng`ir tusli pista.

Iyun-iyul oylarida gullaydi, mevasi iyul-avgustda pishadi. Qora andizning ildiz va ildizpoyasi kuzda yoki erta baxorda kavlab olinadi. So`ngra tuproqdan tozalanib, suv bilan yuviladi, yo`g`on ildiz va ildizpoyalarni ko`ndalangiga qirqib, ochiq xavoda quritiladi. O`simlikning ildiz va ildizpoyasi tarkibida efir moyi, laktonlar, inulin, qandlar xamda alkoloidlar, saponinlar va boshqa birikmalar bor. Abu Ali Ibn Sino qora andiz o`simligini bo`lim bo`g`im og`riganda, e uzilganda, radikulit kasalligida xamda balg`am ko`chiruvchi, siydik xaydovchi dori sifatida ishlatgan. Xalq meditsinasida ildiz va ildizpoyadan tayyorlangan damlama yoki qaynatma balg`am ko`chiruvchi, siydik xaydovchi, istma tushuruvchi, gijja xaydovchi kasalliklarini davolashda ishlatiladi. Bulardan tashqari, o`simlik qaytmasi bilan qo`tir, go`sh va yaralar davolanadi.

O`simliklardan damlama yoki qaynatma quyidagicha tayyorlanadi:

1. 
   Biror idishga bir stakan qaynatib sovutilgan suv quyiladi va ustiga bir choy qoshiq maydalangan ildiz va ildizpoya aralashmasidan solib, 8 soat qo`yib qo`yiladi. So`ngra dokada suzib, kuniga 4 maxal ovqatdan 20 minut oldin chorak stakandan ichiladi.
   
2. 
   Biror og`zi yopiladigan idishga bir stakan suv quyib, ustiga maydalangan ildiz va ildizpoya aralashmasidan 20 minut solinadi va bir oz qaynatib 20 minut oldin bir osh qoshiqdan ichiladi.
   
3. 
   Biror idishga bir litr suv quyib, ustiga maydalangan ildiz va ildizpoya aralashmasidan 100g solinadi, bir oz qaynatib, 4 soat qo`yib qo`yiladi. So`ngra dokada suziladi. Bu qaynatmani teri kasalliklariga dabo qilinadi. Ilmiy medetsinada qora andiz o`simlikining qaynatmasi balg`am ko`chirubchi dori sifatida xamda me`da va ichak kasalliklarida ishlatildi. Efir moyi antiseptik, gijja xaydash xususiyatiga va yallig`lanishga qarshi ta`sirga ega.
   

Qora andiz ildiz va ildizpoya yo`talga qarshi xamda balg`am ko`cherish uchun ishlatiladigan yig`malar - choylar tarkibiga kiradi. Sariandiz -девясил большой- Inula grandis schrenk; Tol bargli ildiz- девясил иволистный - Inula salicina L; чачолбош – девясил британский - Inula britanica L; o`simliklari xam yuqorida ko`rsatilgan maqsadlar uchun ishlatiladi.