Олий укув юртлари тарих факультети талабалари учун дарслик Укув дастурлари, дарсли аларини



Download 3,05 Mb.
bet13/64
Sana23.02.2022
Hajmi3,05 Mb.
#147241
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   64
Bog'liq
Китоб тарихий география

Илк палеолит даври тош куроллари
v>
Урта палеолит (мустье маданияти) - кадимги тош асрининг мухим ва ажралмас кисми хисобланади. Бу даврга келиб (бундан
54
100-40 минг йил мукаддам) неандертал киёфали одамлар кенг худудларга ёйиладилар хамда аввалги даврга нисбатан табиат билан фаолрок муносабатга киришадилар.
Урта палеолит даврида табиий шароит узгариб Европа, Осиё
ва Американинг катта кисмини улкан музликлар коплайди. Натижада мамонтлар, шимол бугулари, айиклар, умуман совуксевар хайвонлар кенг таркалади. Музликнинг силжиши окибатида об-хавонинг совуши неандертал одамларининг табиий шароитга мослашишига туртки булган эди. Бундай мослашув яшаш заруриятининг турли куринишлари - совукдан сакланиш, бошпана излаш, кийим кийиш ва оловни кашф этиш кабилар билан изохланади. Бу давр одамлари уз фаолиятлари давомида дунёни билиш, табиат тугрисида, ундаги узгаришлар ва вокеаларга муносабат борасида маълум дунёкарашга эга булиб, ибтидоий билимлар хамда фикрлаш куникмаларини эгаллай бошлайдилар.




Урта палеолит даврда тош куроллар турлари ва уларнинг вазифаси такомиллашувида анчагина узгаришлар кузатилади. Хрзирги кунда урта палеолит даври тош куроллариниш 60 дан зиёд


(Сурхондарё) гор макони 1938 йилда А.Окладников томонидан


аг и даст.


орасид;


очилган эди. Кейинчалик Урта Осиё худудларида тадкикотчилар

томонидан урта палеолит даврига оид куплаб маконлар аникланди ва уларда тадкикот ишлари олиб борилди. Омонкутон (Тахтакорача довони, Самарканд), ^утирбулок ва Зирабулок (Зарафшон водийси), Обирахмат (Тошкент вилояти), Кулбулокнинг юкори катламлари (Тошкент вилояти), ^изилнур (^изилкум), Xужакент (Тошкент вилояти) каби куплаб маконлар урта палеолит даврига оид булиб, уларнинг жами 300 га якинлашиб колади.


Сурхон вохасидаги (Бойсунтог) Тешиктош гор-макони топилмалари нафакат Узбекистон, балки бутун дунё археология фанида машхурдир. Урта палеолит даврига мансуб бу гор-макон шимоли шаркка караган булиб, кенглиги 20 м, баландлиги 9 м, чукурлиги 21 м.
Тадкикотлар натижасида гор-макондан бешта маданий катламдан 3000 га якин тош куроллар топилган. Шунингдек, турли хайвонлар: коплон, ёввойи от, эшак, куён ва турли кушларнинг суяк колдиклари аникланган. Тош куроллар орасида киргичлар алохида урин эгаллаб, уларнинг баъзилари кесгич курол вазифасида ишлатилган булиши хам мумкин. Шунингдек, уткир учли пайконлар, тош пичоклар ва сихчалар хам топилган.
Энг мухими шундаки, Тешиктош гор-маконининг юкори катламларидан 9 яшар боланинг скелет суяклари топилган. Бу бола неандертал типидаги кадимги одам вакилидир. У дафн этилганда ибтидоий дафн маросимларига амал килиниб жасад атрофига тог эчкиси шохлари кадаб куйилган. Шунингдек, гор-макондан гулхан излари ва кул колдиклари топилиб, гулхан урни ва атрофларидан тог эчкиси суяк колдиклари аникланган.
Тошкент вилоятидаги Обирахмат макони (1962 йилда очилган, гор якинидаги булок номи билан номланган) Тяншан-Чоткол тизмасидаги Палтов сойининг юкори окимидан топилган. Гор- макон ёйсимон шаклда булиб, жанубга караган, сахни кенг, курук ва ёруг. Горда 10 метр калинликдаги маданий катлам аникланган булиб, ушбу катламлар кадимги одамлар бу ерда узок вакт яшаганларидан далолат беради. Маданий катламлардан охак тошли чакмок тошдан ясалган хилма-хил мехнат куроллари, жумладан, нуклеуслар, парракчалар, уткир учли сихчалар. ъиэгичлар ва куракчалар, учриндидан тайёрланган кесгичлар топилган булиб, уларнинг умумий сони 30 мингдан ошади. Обирахматдан хайвон суякларидан ясалган бигизлар хамда бугу, тог эчкиси, тунгиз, жайрон, архар ва бошка хайвонларнинг суяклари, гулхан, кул, кумир ва бошка нарсалар колдиклари хам топилган. Обирахматда кадимги одамлар тахминан 120-40 минг йил илгари яшаб, териб- термачилик ва ёввойи хайвонларни овлаб тирикчилик килганлар.
Обирахматда тадкикотлар янгидан бошланиб, 2003 йилда археологлар гор-макондан замонамиздан камида 50 минг йил мукаддам яшаган кадимги одамларнинг суяк колдикларини топдилар. Бу кадимги одам суяклари факат Узбекистон эмас, балки Марказий Осиё кадимги тош даври учун хам мухим ахамиятга эга булди. Чунки топилган одам бош суяги ва тишлар хозирги замон одамининг неандертал одами билан омухталашганлигини намоён этади. Шунинг учун хам унинг купгина морфологик жихатлари ноёб булиб, палеоантропологик жихатдан ухашаши деярли йук. Бу топилма, якин-якинларгача эхтимолдан узок деб хисоблаб келинган хозирги одамларнинг аждодлари билан неандерталнинг чатишганлигига далилдир. Ушбу одам суяк колдиклари кадимги тош даври Урта Осиё ахолиси ташки киёфасига янада аникликлар киритиш учун мухим хам хисса булиб кушилди.
Топилмалари билан машхур булган ^утирбулок макони Самарканд вилояти Каттакургон худудларидан аникланган. Тадкикотлар натижасида макондан уткир учли пойконлар, киргичлар ва тешгичлар, икки томонига ишлов берилган баргсимон куроллар ва бошка турли-туман тош куроллар топилган. Шунингдек, куплаб ёввойи хайвонлар - фил, бугу, ёввойи от, куён кабиларнинг суяклари аникланган. ^утирбулокда яшаган кадимги одамлар мевалар ва усимлик илдизлари хамда ёввойи хайвонларни овлаб турмуш тарзи юритганлар.
Бойсун тогидаги Амир Темур гори, Тошкент вохасининг Хужакент, Бузсув, Кулбулок маконлари, Фаргона водийсидаги Жаркутон, Бурибулок, Томчисув ёдгорликлари, Зарафшон вохасидаги Омонкутон, Турдара, ^утирбулок маконлари хам урта палеолит даврига оиддир.
Сунгги палеолит даврига келиб кадимги одамлар Урта Осиёнинг кенг худудларига таркала бошлайдилар. Бу даврда, айникса унинг сунгги боски ида уларнинг тууш тарзида ва мехнат куролларида янги унсурлар пайдо булади. ^уролларнинг турлари купаяди. Айникса, овчилик билан боглик булган найзасимон уткир пайконлар, турли пичоклар, киргичлар ва кесгичлар шулар жумласидандир. Сунгги палеолит хаётдаги энг мухим хусусияти шундаки, бу даврда ибтидоий тудадан уругчилик жамоасига утила бошланди.




Download 3,05 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   64




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish