Олий укув юртлари тарих факультети талабалари учун дарслик Укув дастурлари, дарсли аларини



Download 3,05 Mb.
bet16/64
Sana23.02.2022
Hajmi3,05 Mb.
#147241
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   64
Bog'liq
Китоб тарихий география

Мезолит даври тош куроллари
Мазкур даврнинг энг катта ютукларидан яна бири ёввойи хайвонлар - ит, куй, эчки кабиларнинг кулга ургатила бошланиб, хонакилаштирилишидир. Археологик тадкикотлар натижаларига караганда мезолит даврига келиб Олд, Якин ва Урта Осиёнинг баъзи жойларида термачиликдан ёввойи усимликларни хонакилаштиришга хамда овчиликдан чорвачиликка утиш бошланади. Бу жараён илгор, унумдор ишлаб чикарувчи кучларнинг ривожланиш даражаси ва табиий-географик иклим билан бевосита боглик эди.
Мезолит даврининг машхур ёдгорликларидан бири Сурхон вохасидаги Мачай (Бойсун) гор маконидир. Дарё сатхидан 70 метрча баландликда жойлашган бу макондан куплаб суяк ва асосан тош куроллар топилган. Суяк куроллар бигиз, игна, сузан кабилардан иборат булса, тош куроллар - пичоклар, аррасимон куроллар, кесгичлар, ушатгич тошлар, найза ва ук учлари кабилардир. Бу куролларнинг узига хос белгилари мавжуд булса хам Якин Шаркдаги мезолит ёдгорликларидан топилган тош куролларга ухшаб кетади.
Мачай макони топилмаларининг энг ахамиятли томони шундаки, бу ердан антропологик топилмалар - одам бош суяклари, тиши, жаги ва бошка кисмлари колдиклари топилган булиб, бу топилмаларни урганиш тадкикотчиларга Урта Осиёнинг жанубидаги мезолит даври кишиларининг европоид иркига мансуб эканлигини аниклаш имконини берди.
Одам суякларидан ташкари Мачайнинг маданий катламларидан бури, тулки, барс, муйнали сувсар, куён, жайра, олмахон каби хайвонларнинг хам суяк колдиклари топилган. Тадкикотчиларнинг фикрихта, бу ерда 20 турдан зиёд хайвон суяклари мавжуд булиб, уларнинг аксарияти майда, синдирилган ва оловда куйдирилган. Демак, мачайлик мезолит даври одамлари оловдан кенг фойдаланганлар хамда хайвон ва парранда гуштларини оловда пишириб еганлар.
Узбекистоннинг жанубидаги яна бир мезолит даври ёдгорлиги Айритом макони булиб, у Термиздан 18 км узокликда жойлашган. Ушбу ёдгорликнинг куп каватли маданий катламларидан тош пармалагичлар, нуклеуслар, тош учриндилар, ук учлари кабилар топиб урганилган.
Фаргона водийсидан мезолит даврига оид Обишир гор- маконидан тош куроллар, бигизлар, киргичлар, пичок кадамалари топилган. Шунингдек, топилмалар орасида ёввойи хайвонларнинг майдаланган ва синдирилган суяклари, балик тутишда ишлатиладиган кадок тошлар хам бор. Топилган ашёларга асосланиб обиширликлар баликчилик, овчилик ва термачилик билан шугулланган дейишимиз мумкин.
Кейинги 30-35 йил ичида Марказий Фаргона худудларидан Шуркул, Аччиккул, Янгикадам, Бекобод, Замбар, Тойпоккул каби 80 га якин мезолит даври ёдгорликлари аникланди. Уларнинг купчилиги кул ёкаларидан топилган булиб афтидан бу жойлар
67
мезолит даври кишиларининг яшашлари учун купгина кулайликларга эга булган. Бу ерлардан топилган купгина курол ва тош буюмлар узининг нисбатан нозиклиги, ихчамлиги билан палеолит даври куролларидан ажралиб туради. Марказий Фаргона тоглари орасида яшаган мезолит даври кабилаларининг турмуш тарзи ёввойи хайвонларни овлаш ва термачилик билан боглик булиб, Марказий Фаргонадаги мезолит даври кабилалари хужалик хаётида овчилик, термачилик хамда баликчилик устунлик килиб, кулай табиий-географик шароит мазкур худудларда кадимги одамларнинг кенг таркалиб яшашлари учун имконият яратган.
Марказий Фаргона мезолит ёдгорликлари очик маконлар булиб, уларда маданий катламлар сакланган. Ушбу маконларда яшаган мезолит даври кабилалари овчилик, баликчилик ва термачилик машгулотлари ва турмуш тарзи билан кун кечирганлар. Урта Осиёнинг Марказий Фаргона мезолит даври куйидаги икки боскичга булиб урганилади:

  1. Илк мезолит - Иттак калъа, Аччик кул, Янгикадам, Тойпоккул кабилар булиб, улар мил.авв. IX-VIII минг йилликлар билан саналади.

  2. Сунгги мезолит - Аччик кул, Янгикадам, Бекобод, Шуркул, Мадиёр, Замбар, Тайпоккул маконлари (купларининг юкори катламлари) булиб, улар мил.авв. VII минг йиллик билан саналанади.

Тошкентнинг гарбида, кадимги Бузсув анхори сохилидан Кушилиш мезолит макони топиб тадкик этилган. Ушбу макондан чакмоктошдан ишланган нуклеуслар, майда парракчалар, учриндилар, киргичлар, хар хил шаклдаги куроллар, тош пичоклар, силликланган тош куроллар топилган. Кушилиш макони топилмалари мил.авв. XI-X минг йилликларига оид булиб, бу ерда яшаган кадимги кабилалар овчилик ва термачилик билан шугулланганлар.
Хуллас, мил.авв. XI-X минг йилликларига келиб Каспий буйларидан Помир тогларигача, Копетдог этакларидан Марказий Козогистонгача булган кенг худудларда мезолит даври кабилалари ёйиладилар. Ушбу худудларнинг географик шароити хилма-хил булиб, мезолит даври маконлари паст текисликлар, дарё ва сой буйлари хамда тог олди худудларида жойлашган. Бу давр кабилалари ва уруглари овчилик, баликчилик хамда термачилик билан кун кечирганлар.
Мезолит даврида хам уруг аъзоларининг жамоа мехнати ва узаро ёрдамлари хаётнинг зарурий шарти булган. Камон ва уклардан иборат янги куролларнинг хужаликнинг янги турлари вужудга келди. ^адимги Шаркда мезолит даврининг энг катта ютукларидан бири - куй ва эчкиларни кулга ургатила бошланиши - хонакийлаштирилиши эди. IX-VII минг йилликлар давомида Олд Осиёда овчиликдан чорвачиликка ва термачиликдан дехкончиликка, хужаликнинг ишлаб чикариш шаклига утиш бошланган. Бу жараён тарихда бир вактда бошланмаган ва баъзи жойларда анча эрта, бошка жойларда бироз кеч содир булган.
Хдйвонларни кулга ургатиш кай тарика бошланган? Тарихчилар ва этнографларнинг айгишича, овда камон ишлатилиши натижасида бевосига истеъмолдан анча ошик улжа топиш мумкин эди. Овчилар ярадор хайвонларни ёки уларнинг болаларини бирданига улдирмасдан, уйларига олиб келганлар. Айрим холларда, бу хайвонларни одамлар озик-овкат гамлаб куйиш максадида бокишлари лозим булган.
Термачилик машгулотининг ривожланиши натижасида, инсон усимликлар олами хакида куп матпумлларгг эга булган (усимлик ва дарахтлар усиши конуниятлари, хосил килиши, уларнинг фойдалиги ва зарарлиги, дон ва уруглар, мевалар, илдизлар хакида ва бошка маълумотлар). Мезолит даврида кадимги Шаркдаги иссикталаб ёввойи бошокли усимлик ва дарахтлар хам тобора купая борган. Бу ерда дехкончилик ривож топишига турли хил имкониятлар булган. Олд Осиё ва Икки дарё оралигида яшовчи термачилар бугдой ва арпа экиш тарихини бошлаб берганлар. Шу худудларда мил.авв. X-IX минг йилликларда ит ва мушук кулга ургатилган. Улар энг кадимги хонакилаштирилган хайвонлар булиб, ит овчиларга хизмат килган.
Ута Осиёдан мезолит даври одамлари сунгги тош асрига нисбатан жадал ривожланиб, кейинги даврлар маданияти ривожланиши учун катта имкониятлар яратиб берганлар.
Урта Осиё неолит ва энеолит даври маданиятини урганишга таникли олимлар, йирик кадимшунос - мутахассислар катта хисса кушганлар (С.П.Толстов, Я.Е.Еуломов, В.М.Массон, О.К.Бердиев, У.Исломов, В.И.Сарианиди, А.В.Виноградов, М.Журакулов, А.Исоков ва бошк.). Уларнинг сайи-харакатлари туфайли дашт-чул ва вохаларда кидирув хамда казишма археологик ишлар олиб борилган. Бу тадкикотларнинг натижалари илмий маколалар ва монографиларда уз аксини топган.
VJ

Download 3,05 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   64




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish