Олий укув юртлари тарих факультети талабалари учун дарслик Укув дастурлари, дарсли аларини



Download 3,05 Mb.
bet18/64
Sana23.02.2022
Hajmi3,05 Mb.
#147241
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   64
Bog'liq
Китоб тарихий география

Сопол идиш ясаш тасма услуби.



Неолит даври кишилари кай билимлар, йуллар ва услублар оркали кулолчиликни кашф этмасинлар, улар лойдан хар хил идишлар ясашни ва оловда пиширишни ургандиларки, бу уша замон учун жуда катта маданий юту1 ■ эди.
Сопол идишлар овкат тайёрлащ ва озик-овкатларни саклаш учун одамларга янп икон яратган. Чорвадор ва дехккон, овчи ва баликчилар хам сопол идишлардан кенг фойдаланганлар. Неолитда вужудга келган кулолчилик, айникса дехкончилик ва уй чорвачилиги тараккиёти учун зарурий шарт эди.
Жанубий Туркманистондаги неолит даври маданияги Жойтун маданияти деб аталади (мил. авв. VI-V м.й.). Жойтун макони Урга Осиё худудида энг машхур дехкончилик масканидир. Унинг харобалари Ашгабоддан 25 км шимолдаги ^оракум билан кесилиб чегараланган ерларда жойлашади. Жойтун маконида ярим гектар майдонни эгаллаган 30 та бир хонали кадимги уй-жойларнинг колдиклари топиб текширилган. Пахсадан барпо этилган. Уйларнинг хар бирида алохида учоклар, супалар ва токчалар бор. Х,ар бир уйда якка 5-6 кишидан иборат оила яшаган. Демак, Жойтун кишлогида 30 та уй-жой булиб, уларда 150-180 киши яшаши мумкин булган.
Жойтунликлар дехкончилик билан бирга эчки ва куй бокканлар. Уйларнинг сатхидаги лой сувогида арпа ва бугдой донлари сакланиб колган.

Ёдгорликда топилган кулда тасма услубида ясалган сопол идишлар рангли накшлар билан безатилган. Идишлар хар хил шакллардан иборат булиб (хумча, туваксимон, козонча, косасимон, пиёла), кадимги дехконларнинг хужалик хаёти ва уй рузгорида катта ахамиятга эга булган.
Жойтун харобаларида тош болталар, уроклар, камон укларининг учлари, мунчоклар, урчуклар хамда лойдан ишланган ва гулханда пиширилган одамлар ва хайвонларнинг хайкалчалари топилган.
Неолитда кулолчиликдан ташкари, тукимачилик хам кашф этилади, узаро буюм ва озик-овкат алмашинуви ривожланади, кадимги жамоаларнинг моддий ва маънавий маданияти жадал ривож топади.
Хужаликнинг илгор ишлаб чикарувчи шакллари - дехкончилик ва чорвачиликнинг кашф этилиши тарих фанида «неолит инкилоби» деб аталади. Одам узок тарих давомида табиатда мавжуд булган тайёр махсулотдан фойдаланиб, хужаликларнинг ибтидоий шаклларини ривожлантирган. Бу жараён одамнинг аклий ва жисмоний тараккиёти, билимлари, тажрибаси, амалий машгулотлари f ва ишлаб чикарувчи кучларнинг ривожланганлиги билан бевосига боглик булган. Мезолит ва неолит даврига келиб, инсон уз мехнат фаолияти билан табиатга фаол таъсир этио, илгор унумдорлик хужалигига ута бошлаган.
Шу билан бирга энг кадимги хужалик машгулотлари (маданиятларнинг нотекис ривожланганлиги туфайли) неолитда уз ахамиятини йукотмаган. Урта Осиёнинг турли вилоятларида (Хоразм вохаси, Фаргона, Х,исор тоглари) овчилик ва баликчилик, кисман чорвачилик, шу даврда хужаликнинг асосини ташкил этган.
Хоразм вохасида Калтаминор маданиятига тегишли (мил. авв. V-IV минг йилликлар) Ёнбош (Жонбос 4) макони диккатга сазовордир. Бу ерда 290 кв метр хажмли турар жойнинг колдиги топилган. Бу макон кулба шаклида булиб, ёгоч устун, синчлар билан кутарилган. Кулба уртасида катта марказий учок, унинг атрофидан эса майда учоклар колдиклари топилган. Этнографик маълумотлар билан солиштирилган холда, Калтаминор маданияти манзилгохлари йирик жамоалар аъзоларига тегишли булганлиги аникланган. Жонбос 4 кулбасида 100-120 киши яшаган деб тахмин килинади.
Макон уртасидаги катта марказий учок турли маросимлар пайтида бутун жамоа аъзоларига хизмат килган. Унинг атрофида жойлашган майда учоклар эса айрим оилаларга тегишли булган. Калтаминор маданияти маконларидан сопол идишлар, тош киргичлар, нуклеуслар, найза ва укларнинг учлари ва бошка тош куроллар топилган.
Неолит даври ёдгорликлари Бухоро вохаси ва ^изилкумда хам топиб текширилган. Дарвозакир I маконидан чайласимон уй-жой колдиги, бир нечта учок, тош куроллар ва сопол идиш парчалари топилган. Археологик маълумотларга кура, Зарафшон этакларидаги неолит даври маконларидан 17 мингдан ортик тош куроллар топиб текширилган. Уларнинт орасида силликланган болта ва поналар, пичоклар, киргичлар, ук ва найза учлари бор.
Неолит даврида кадимги кабилалар Урта Осиё худудларини кенг микёсда эгаллайдилар. Бу даврда минтака худудларида зироатчи билан бирга овчилар ва баликчилар хам яшаганлиги бизга
VJ
маълум. Хуллас, неолит даври ёдгорликлари Урта Осиё кадимги тарихининг долзарб масалаларини урганишда мухим манба булиб хизмат килади.
Бу давр мехнат воситаларида узгариш юз бериб, хусусан, тош, суяк ва ёгочга ишлов беришнинг анъанавий услублари юксакликка эришган. Айникса, тошни силликлаш, пармалаб тешиш сингари технологиялар кашф этилган, микролит куроллар янада такомиллашган.
Неолитнинг табиий иклим шароити, усимлик ва хайвонот дунёси хозирги замонга нисбатан якинлиги билан изохланади. Жумладан, илгариги тараккиёт боскичларига караганда янги, табиатан маъкул худудларни узлаштириш жараёни тезлашиб, одамлар нисбатан кенгрок минтакаларда яшай бошлайдилар. Хрзирги Узбекистон худудларида мезолитнинг охири ва неолит даврида одамлар яшаши учун кулай экологик мухит мавжуд булиб, бу даврда жанубий-гарбий Устюрт ва ^изилкумнинг ички худудлари Зарафшон ва Амударё этаклари овчилар ва баликчилар жамоалари томонидан деярли узлаштириб булинган эди.
Соха мутахассисларнинг эътироф этишларича, неолит даврида кулай экологик мухит, деб аталувчи табиий иклим шароитининг вужудга келганлиги янги минтакаларни узлаштириш имконини беради. Шу тарика, жамоалар турли табиий, экологик шароитларга тушиб колиб, бу холат улар турмуш тарзининг мослашиш
заруратини такозо этган ва уз навбатида бу жараён турли неолит маданиятларининг пайдо булишига сабаб булган эди.



Неолит даври сопол идишлари



Download 3,05 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   64




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish