Ong va xotira. Ijtimoiy va individual ong Bilish va bilim, ularning falsafiy talqini

Kundalik bilish usullari nixoyatda xilma-xil va o’ziga xos bo’lib, bunday bilimlarni sistemalashtirish va umumlashgan xolda keyingi avlodlarga berish ancha mushkuldir. Xozirgi zamon g’arb sotsiologiyasida xalqlarning kundalik bilim xosil qilish usullarini o’rganuvchi maxsus soxa - etnometodologiya fani vujudga keldi. Gnoseologiya asosan nazariy bilish va uning rivojlanish xususiyatlarini o’rganish bilan shug’ullanadi. Nazariy bilishning ob’ekti, sub’ekti va predmetini bir-biridan farqlash muxim.
Bilish ob’ekti. Tadkikotchi-olim, faylasuf, san’atkor va boshqalarning, umuman insonning bilimlar xosil kilish uchun ilmiy faoliyati qaratilgan narsa, xodisa, jarayon, munosabatlar bilish ob’ektlari xisoblanadi. Bilish ob’ektlari moddiy, ma’naviy, konkret, mavxum, tabiiy va ijtimoiy b’lishi mumkin. Bilish ob’ektlari eng kichik zarralardan tortib ulkan galaktikagacha bo’lgan borliqni kamrab oladi. Bilish ob’ektlariga asoslanib, bilim soxalari tabiiy, ijtimoiy-gumanitar va texnik fanlarga ajratiladi. Bilish sub’ekti. Bilish bilan shug’ullanuvchi kishilar va butun insoniyat bilish sub’ekti xisoblanadi. Ayrim olingan tadkikotchi-olimlar, ilmiy jamoalar, ilmiy tadqiqot institutlari xam aloxida bilish sub’ektlaridir.
Ilmiy bilish faoliyat tabiat va jamiyat moxiyatini bilishgagina emas, balki insonning o’ziga xam karatilishi mumkin. Inson va butun insoniyat ayni bir vaqtda xam bilish ob’ekti, xam bilish sub’ekti sifatida namoyon bo’ladi. Bilishning maqsadi ilmiy bilimlar xosil qilishdangina iborat emas, balki bilish jarayonida xosil qilingan bilimlar vositasida insonning barkamolligiga intilish, tabiat va jamiyatni insoniylashtirish, tabiiy va ijtimoiy garmoniyaga erishishdir. Bilish predmeti sub’ektning bilish faoliyati kamrab olgan bilish ob’ektining ayrim soxalari va tomonlaridir. Fanning o’rganish soxasi tobora konkretlashib boradi. Tabiatshunoslik fanlarini bilish predmetiga qarab botanika, zoologiya, geografiya, ixtiologiya va boshka soxalari vujudga kelgandir. Tadqiqot predmeti fanlarni bir-biridan farqlashga imkon beradigan muxim belgidir.