Ong va xotira. Ijtimoiy va individual ong Bilish va bilim, ularning falsafiy talqini

Bilishning oliy darajasi - intuitiv bilish, qalban bilish, g’oyibona bilishdir. O’zining butun borlig’ini fan, din, siyosat va san’at soxasiga bag’ishlagan buyuk kishilar ana shunday bilish qobiliyatiga ega bo’ladilar.
Intuitiv bilish xissiy va aqliy bilishga tayanadi. Buyuk shaxslarning g’oyibona bilishi ularning doimiy ravishda fikrini band etgan, yechimini kutayotgan umumbashariy muammolar bilan bog’likdir. Ilmiy bilishning eng samarali usullarini aniqlash gnoseologiyada muxim o’rin egallab keldi. Xar bir fan o’ziga xos bilish usullaridan foydalanadi. Ilmiy bilish fakt va dalillarga, ularni kayta ishlash, umumlashtirishga asoslanadi.
БИЛИШ ҲИССИЙ, ЭМПИРИК, НАЗАРИЙ, МАНТИҚИЙ ВА ИНТУИТИВ ДАРАЖАЛАРИ.
Ҳиссий даражадаги билимнинг шакллари:
Сезиш ва идрок этиш инсонташқи дунёга амалий таъсир кўрсатиши жараёнида, меҳнатда, сезги аъзолари фаолишлаши натижасида амалга ошадива ривожланади; масалан, ҳаракатсиз кўз нарсалар рангини фарқлашга қодир эмас.
Хотира ўтмиш ҳозирги замонни бирлаштиради, уларнинг бир-бирига ўтишини таъминлайди.
Хаёл тажрибада мавжуд образларни нафақат қайта чақиради,бир-бири билан боғлайди ва уларни тасаввурлар даражасига кўтаради.
Тасаввурлар –бир пайтлар инсоннинг сезги аъзоларига таъсир кўрсатган, мияда сақланиб қолган алоқалар бўйича гавдаланадиган нарсаларнинг образларидир.
Эмпирик билим ва унинг шакллари:
Эксперимент – бу шундай тадқиқот методики, унинг ёрдамида объект ё сунъий тарзда яратилади, ё тадқиқот мақсадларига мос келадиган маълум шарт-шароитларда ўрганилади.
Далил – билимининг тасдиқланган бойлигига айланган моддий ёки маънавий дунё ҳодисаси, бирон-бир ҳодиса, хосса ёки муносабатни қайд этиш.
Назарий билим ва унинг шакллари:
Илмий муаммо – объектив тарзда юзага келадиган, ечимини топиш муҳим амалий ёки назарий аҳамиятга эга бўлган масала ёки масалалар мажмуидир.
Парадигма – фан ривожланишини белгиловчи барқарор тамойиллар, умумий меъёрлар, қонунлар, назариялар ва методлар мажмуи тушунтириш мумкин эмаслигини ифодаловчи вазиятдир.
Назария – ҳодисаларнинг муайян туркуми, бу туркумдаги ҳодисаларнинг моҳияти ва уларга нисбатан амал қиладиган борлиқ қонунлари ҳақидаги билимларнинг мантиқий асосланган ва амалиёт синовидан ўтган тизимидир.
Категориялар – борлиқнинг энг муҳим томонлари, хоссалари ва муносабатларини акс эттирувчи умумий тушунчалардир. Фан категорияларига ҳам шундай таъриф бериш мумкин.