O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim vazirligi urganch Davlat Universiteti Tabiiy fanlar fakulteti biologiya yo’nalishi

2.1. Baobabdoshlar-Bombacaceae oilasi haqida umumiy tushuncha
Baobabdoshlar-Bombacaceae oilasi o‘zinmng hajmiga ko‘ra faqat o‘simliklar orasida emas, balki butun organik olam bo‘yicha buyuk va hukmronlik rolini o‘ynaydi. Tuzilishiga ko‘ra ham eng murakkab va rivojlanishi bo‘yicha eng yuqori pog‘onaga ko‘tarilgan o‘simliklar hisoblanadi Baobabdoshlar-Bombacaceae oilasi quruqlikdagi tirik mavjudotlar: qushlar, sutemizuvchilar va shu jumladan in-sonlar hayotidagi ahamiyati haqida fikr yuritadigan bo‘lsak, u vaqtda yer kurrasida tiriklik uchun ularning ahamiyati beqiyos katta ekanligi va ularga alohida e’tibor berish kerakligiga ishonch hosil qilish mumkin Baobabdoshlar-Bombacaceae oilasi yer yuzida qachon paydo bo‘lgan?

2.1 1-rasm Avstiraliya bobab daraxti
Bu masalada yagona fikr yo‘q. Baobabdoshlar-Bombacaceae oilasi kelib chiqishi va tarqalishi to‘g‘risidagi masalani echish uchun ular qachon va qaerda paydo bo‘lgan, Baobabdoshlar-Bombacaceae oilasi tez tarqalishiga sabab nima, ularning ilk ajdodlari qaysi o‘simliklar bo‘lgan. Taraqqiyot qay tariqa davom etgan kabi savollarga aniq javoblar bo‘lishi lozim. Hozirgi kunga qadar mavjud adabiyotlarga tayangan holda yuqorida keltirilgan savollarga bir qadar kengroq javob beragan Paleobotaniklarning aniq ma’lumotlariga ko‘ra Baobabdoshlar-Bombacaceae oilasi qoldiqlari yangi SHotlandiyada Yura davrining qaznlma qatlamlaridan topilgan. Demak, Baobabdoshlar-Bombacaceae oilasi trias davri dayoq paydo bo‘lgan. Yura davri qazilma qatlamlaridan uning yog‘ochlik qoldiri topilgan Lekin bu ochiq urug‘li o‘simliklarning yog‘ochligi ekanligini ajratish amri mahol bo‘lganligi sabzbli, aniq bir xulosaga kelish qiyin. Baobabdoshlar-Bombacaceae oilasi barg qoldiqlarini quyi Bo‘r davridagi qazilma qatlamlarda topilganligi va bu ularga taalluqli ekanligi hakida aniq ma’lumotlar bor. Bu organ quyi bo‘r davrida qazilma qatlamlarda SHimoliy yarim sharlarning har xil nuqtalarida (Qozog‘iston, Uzoq SHarq, Portugaliya va SHimoliy Amerika) topilganligi fikrimizni tasdiqlaydigan omillardan hisoblanadi. Bo‘r davri qatlamlaridan boshlab har xil qazilma qatlamlarda gulli o‘eimliklarning changi ham ko‘plab uchraydi. Mazkur palebotanik ma’lumotlarga tayangan holda Baobabdoshlar-Bombacaceae oilasi ilk ajdodlari yura va quyi Bo‘r davrida tog‘li o‘lkalarda paydo bo‘lganligi haqida fikr yuritish mumkinUmuman olganda o‘simliklar olamining eng sodda vakillari keng tarqalgan tropik mintaqaga alohida e’tibor berilgan edi. Hozirgi vaqtda ko‘pchilik botanika ilmining namoyandalari bir qadar boshqa fikrdalar. Ular Baobabdoshlar-Bombacaceae oilasi sodda vakillari tropik mintaqada emas, balki o‘rta iqlimli mintaqada keng tarqalgan demokdalar.

2.1 2-rasm. Keng quloch bobab daraxti
subtropik o‘lkalarda, shu jumladan qadimgi geologik davr qoldiqlarida ko‘p uchraydigan tog‘li o‘lkalar da keng tarqalgan deb fikr yuritish mumkin. Lekin hozir ham Baobabdoshlar-Bombacaceae oilasi ilk ajdodlari tropiklarda paydo bo‘lgan degan fikrni ko‘pchilik qo‘llab quvvatlaydi.Yura davrida paydo bo‘lgan gulli o‘simliklar dastlab juda ko‘p bo‘lmagan.

2.1 3-rasm Afrika bobab daraxti
Lekin Bo‘r davrining ikkinchi yarmidan boshlab Baobabdoshlar-Bombacaceae oilasi butun yer shari bo‘ylab tez tarqala boshlagan va ular paydo bo‘lgunga qadar er yuzi o‘simliklar olamida hukmronlik qilgan mezozoy paporotniklari va ochiq urug‘lilarni siqib chiqara boshlagan. SHunisi qiziqki bo‘r davrida qazilma holda uchraydigan Baobabdoshlar-Bombacaceae oilasi hammasi hozir keng tarqalgan oilalar va turkumlarning vakillari hisoblanadi, bu Baobabdoshlar-Bombacaceae oilasi uzoq tarixiy davrni o‘taganligidan va turli-tuman shakllarining vujudga kelganligidan dalolat beradi Gulli o‘simliklar Bo‘r davrining ikkinchi yarmidan e’tiboran tez tarqalganligi ko‘pchilik biologlarni hayratda qoldiradi Tabiiyki Baobabdoshlar-Bombacaceae oilasi entomofiliyaga o‘tishi, ularni o‘simlik olamining boshqa bo‘limlarga nisbatan ustunlikni egallashiga yordam bergan Baobabdoshlar-Bombacaceae oilasi 90% ga yaqini hasharotlar yordamida changlanadi. Ularning faqat 10% i shamol yordamida changlanadi Baobabdoshlar-Bombacaceae oilasi mavjud anemofiliya jarayoni ikkilamchi ekanligini ko‘pchilik botanik olimlar tan olishgan CHanglanishning yana bir muhim tomoni shundaki, hasharotning gul qismlari bilan oziqlanishi (avval chang, so‘ngra nektar bilan) boshlang‘ich urug‘murtakning nobud bo‘lishiga sabab bo‘lar edi.Yopiq urug‘ barglarining birlashishi natijasida boshlang‘ich urug‘ murtakni himoya qilish qobiliyatiga ega bo‘lgan tuguncha vujudga keladi.Tabiiy tanlash jarayonida, changlanish uchun zarur bo‘lgan bo‘yin qismi ham vujudga keladi. SHunday qilib, hasharotlar yordamida changlanadi.






2.1 4-rasm.Afrika bobab daraxti
Baobabdoshlar-Bombacaceae oilasi ko‘payishi uchun nihoyatda zarur bo‘lgan yangi belgilarni vujudga keltiradi Baobabdoshlar-Bombacaceae oilasi evolyusiyasi faqat hasharotlar taraqqiyotiga emas balki ularda urug‘ va mevalarining tarqalishida muhim rolь o‘ynaydigan qushlar va sut emizuvchi hayvonlarning taraqqiyotiga ham bog‘liq. Nihoyat Baobabdoshlar-Bombacaceae oilasi tarqalishi ularning gametofit tuzilishiga bog‘liq. Modomiki, gulli o‘simliklarning gametofiti erkak jinsiy organi chang nayi vegetativ va generativ hujayralardan hamda urg‘ochi murtak xaltasidan iborat ekan, gametofitning bunday tuzilganligi sodda va shu vaqtning o‘zida nihoyatda taraqqiyotning yuksak pog‘onasiga ko‘tarilganligidan dalolat beradi. CHunki har qanday sharoitda ham gametofit naslning urug‘lanishini ta’minlaydi